Ώρα για το ετήσιο τσεκάπ σας. Ύστερα από μια αναμονή που μοιάζει με αιωνιότητα, βυθισμένοι σε ξεφτισμένα περιοδικά που έχουν περάσει από αμέτρητα χέρια και κουβαλούν μυστικά μακρινών τόπων (ναι, η Ινδονησία είναι όντως στο σταυροδρόμι του κόσμου), η στιγμή φτάνει – το όνομά σας αντηχεί σαν λύτρωση. Ένας χαμογελαστός επαγγελματίας σας περιμένει, μόνο που αυτήν τη φορά ο χώρος δεν μυρίζει απολυμαντικό, αλλά διαλύτες που χρησιμοποιούνται στους μαρκαδόρους του πίνακα. Αντί την οδοντιατρική καρέκλα, υπάρχει ένα τερματικό Bloomberg πίσω από την αδιάφορη κουρτίνα στη γωνία, που αναβοσβήνει με πράσινο ή κόκκινο χρώμα σε κάθε τικ της αγοράς. Ο οικονομολόγος είναι έτοιμος να σας δει.
Οι οικονομολόγοι θα πρέπει να συμπεριφέρονται με τρόπο που να οδηγεί το κοινό να τους θεωρεί «ταπεινούς, ικανούς ανθρώπους», που μοιάζουν με τους οδοντιάτρους, έγραψε ο John Maynard Keynes, ένας όχι και τόσο ταπεινός οικονομολόγος. Αν μπορούσαν να κάνουν το κοινό να δει το επάγγελμα ως κάτι παρόμοιο με τους λευκοφορεμένους συναδέλφους τους, έγραψε, αυτό θα ήταν «υπέροχο». Ο Keynes αναφερόταν περισσότερο στην τεχνοκρατική συναίνεση σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, παρά στο είδος της εξατομικευμένης φροντίδας και προσοχής που παρέχει ένας επαγγελματίας ιατρός. Τι θα γινόταν, όμως, αν το επάγγελμα έπαιρνε την ιδέα του στα σοβαρά και κυριολεκτικά; Θα μπορούσε μια επίσκεψη στον οικονομολόγο να κάνει τη ζωή σας καλύτερη;
Κατά τη συνάντησή σας με τον επαγγελματία η πρώτη ερώτηση φαίνεται να αφορά το καίριο θέμα: εισόδημα ή ευτυχία; Τα καλά νέα είναι ότι τα περισσότερα χρήματα σας κάνουν πιο χαρούμενους. Παρ’ όλο που οι οικονομολόγοι έλεγαν κάποτε ότι υπάρχει ένα σημείο στο οποίο η συνάρτηση μεταξύ συναισθηματικής ευημερίας και εισοδήματος φτάνει σε ένα ανώτατο σημείο και σταματά -μια μελέτη του 2010 προσδιόριζε το εισόδημα στα 75.000 δολάρια (110.000 δολάρια σήμερα)-, η έρευνα του Matthew Killingsworth του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια ανατρέπει αυτήν την ιδέα. Διαπιστώνει ότι για όλους, εκτός από μια μικρή μειοψηφία, η ευημερία αυξάνεται συνήθως με το εισόδημα και ότι δεν υπάρχει ανώτατο όριο στην τάση. Η σύγχρονη οικονομική έρευνα επιβεβαιώνει, επομένως, ότι ο Βρετανός μυθιστοριογράφος Kingsley Amis είχε δίκιο όταν έγραφε ότι «οι τρόποι με τους οποίους τα ωραία πράγματα είναι καλύτερα από τα άσχημα είναι ατελείωτοι». Ωστόσο, ακόμα και αν υπήρχε ένα σημείο στο οποίο τα περισσότερα χρήματα δεν σας κάνουν πιο ευτυχισμένους, η συντριπτική πλειονότητα των ασθενών ενός οικονομολόγου θα εξακολουθούσε να επωφελείται από το να κερδίζει περισσότερα με άλλους, μη σχετιζόμενους με την ευτυχία τρόπους. Το ιδανικό, λοιπόν, είναι ο οικονομολόγος να εστιάζει στα χειροπιαστά και να αφήνει τα υπερβατικά για τους κληρικούς.
Για πολλούς ασθενείς, ο οικονομολόγος μπορεί να ρίξει μια ματιά στο διάγραμμά τους και να αποφανθεί: «Εγώ δεν θα ξεκινούσα από εδώ». Ο τόπος γέννησης ενός ατόμου έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στα αποτελέσματα της ζωής του. Το 83% του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει σε μη πλούσιες χώρες ξεκινάει με μειονέκτημα. Σε αυτήν την περίπτωση, η συνταγή είναι απλή: αν μπορείτε, μετακομίστε. Τα κέρδη από τη μετανάστευση δεν είναι απλώς μεγάλα – είναι εντυπωσιακά. Μια μελέτη του 2016 από τον Michael Clemens, τότε στο Κέντρο για την Παγκόσμια Ανάπτυξη, τον Claudio Montenegro της Παγκόσμιας Τράπεζας και τον Lant Pritchett, τότε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, αποκάλυψε ότι ένας τυπικός 30χρονος από μια φτωχή χώρα, με δευτεροβάθμια εκπαίδευση, που μετακινείται στις ΗΠΑ, μπορεί να αυξήσει το ετήσιο εισόδημά του κατά περίπου 14.000 δολάρια, ακόμα και αφού ληφθούν υπόψη οι διαφορές στο κόστος ζωής. Και το όφελος αυτό δεν σταματά εκεί -μπορεί να περάσει και στις επόμενες γενιές. Παρ’ όλα αυτά, οι οικονομολόγοι αδυνατούν να κατανοήσουν γιατί, ενώ η ανταμοιβή είναι τόσο μεγάλη, τόσο λίγοι άνθρωποι κάνουν το βήμα; (Οι συνοριακοί φράχτες είναι απλώς ένα μικρό κομμάτι του παζλ.)
Οι υπόλοιπες συμβουλές θα εξαρτηθούν από το πόσων χρόνων είστε και τι έχει ήδη πάει στραβά. Κάποιες μεγάλες αποφάσεις -αν θα πάτε στο πανεπιστήμιο και τι θα σπουδάσετε, ποια καριέρα θα ακολουθήσετε, αν θα κάνετε οικογένεια και με ποιον- έχουν μεγαλύτερη σημασία από άλλες. Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι συνήθως μια καλή επένδυση. Το 2020 το Institute for Fiscal Studies, ένα βρετανικό κέντρο μελετών, διαπίστωσε ότι, αφού ληφθούν υπόψη τα ατομικά χαρακτηριστικά και η φορολογία, το πανεπιστήμιο οδηγεί σε μια τυπική αύξηση των αποδοχών κατά 20% κατά τη διάρκεια της ζωής. Ωστόσο, οι απολαβές εξαρτώνται από το τι σπουδάζετε: οι εισακτέοι σε μαθήματα δημιουργικών τεχνών δεν μπορούν να περιμένουν οικονομικά οφέλη. Οι άνδρες γιατροί και οι οικονομολόγοι απολαμβάνουν αύξηση του μισθού τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους της τάξεως των 500.000 λιρών περίπου (625.000 δολάρια).
Ένας οικονομολόγος θα πρέπει να επισημάνει ότι, αν και οι μισθοί διαφέρουν ευρέως μεταξύ των επαγγελμάτων, ένα αυξανόμενο ποσοστό της διακύμανσης εξηγείται όχι μόνο από το τι κάνεις, αλλά και από την εταιρεία για την οποία εργάζεσαι. Το καλύτερο, λοιπόν, είναι να βρείτε δουλειά σε έναν εργοδότη superstar. Στις εταιρείες που υπάρχει συνδικαλισμός οι απολαβές μπορεί να είναι περισσότερες από εκείνες που δεν υπάρχει, αλλά αν είστε υψηλά ιστάμενος, ίσως να θέλετε να επιλέξετε τη δεύτερη εκδοχή. Τα συνδικάτα τείνουν να διασφαλίζουν ότι ακόμα και οι εργαζόμενοι με χαμηλές επιδόσεις πληρώνονται περισσότερο, ενώ αυτοί με υψηλές πληρώνονται λιγότερο. Όταν μιλάμε για σχέσεις, φαίνεται πως οι γάμοι που γίνονται αργότερα τείνουν να είναι πιο σταθεροί. Ωστόσο, μεγάλο μέρος αυτού οφείλεται σε αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «φαινόμενο επιλογής»: δεν είναι τόσο η στιγμή του γάμου που κάνει τη διαφορά, όσο ο χαρακτήρας του ανθρώπου που περιμένει μέχρι να βρει το σωστό ταίρι. Παράλληλα, η έρευνα δείχνει ότι το να καθυστερήσει κανείς να αποκτήσει παιδιά μπορεί να είναι σοφή κίνηση – κι εδώ η αιτία ίσως να μην είναι απλώς επιλογή. Όσο αργότερα μια γυναίκα διακόψει την επαγγελματική της πορεία, τόσο μικρότερη θα είναι η απώλεια στα εισοδήματά της σε όλη τη διάρκεια της ζωής της. Για τους ηλικιωμένους ασθενείς, ο οικονομολόγος δεν έχει και πολλά «μαγικά κόλπα» να προτείνει. Η αποταμίευση για τη σύνταξη λειτουργεί σαν χιονοστιβάδα, που κερδίζει δύναμη όσο νωρίτερα ξεκινήσεις – ένα πλεονέκτημα που οι νέοι μπορούν να εκμεταλλευτούν υπολογίζοντας τον ανατοκισμό. Όσοι βρίσκονται ήδη στο φινάλε της επαγγελματικής τους πορείας δεν έχουν πια χρόνο να αυξήσουν θεαματικά το εισόδημά τους· γι’ αυτό η προσοχή τους πρέπει να στρέφεται στο πώς θα ζήσουν πιο ευτυχισμένα. Ο μεγαλύτερος εχθρός είναι η μοναξιά. Ίσως ένα δεύτερο πτυχίο στις δημιουργικές τέχνες να είναι το «εισιτήριο» για μια πιο γεμάτη ζωή.
Εννέα στους δέκα ειδήμονες συνιστούν…
Όλα αυτά συνοδεύονται με μια προειδοποίηση: η οικονομική έρευνα τείνει να ασχολείται με τους μέσους όρους. Πολλές από τις συμβουλές θα είναι γενικές και όχι προσαρμοσμένες στο άτομο. Το ίδιο ισχύει και για τον οδοντίατρο: βουρτσίστε τα δόντια σας, χρησιμοποιήστε τακτικά οδοντικό νήμα, αποφύγετε τη ζάχαρη και μην καπνίζετε. Βέβαια, ο οδοντίατρος μπορεί τουλάχιστον να παρέμβει και να διορθώσει τα πράγματα αφού έχουν πάει στραβά. Ο οικονομολόγος έχει ελάχιστα εργαλεία για να καλύψει τα κενά της καριέρας ή να βελτιώσει ένα κακό βιογραφικό σημείωμα. Μπορεί να παρέχει κάποια χρήσιμη καθοδήγηση σε όσους χάνουν τη δουλειά τους – η μετεκπαίδευση είναι χρήσιμη, αλλά σκεφτείτε προσεκτικά τι θα ακολουθήσετε. Όταν μια ολόκληρη περιοχή βυθίζεται στη δυσκολία, όσοι αποφασίζουν να φύγουν νωρίς ίσως καταφέρουν να γλιτώσουν μέρος της καταιγίδας – αλλά η άμεση βοήθεια που λαμβάνουν παραμένει πενιχρή. Και, όπως θα έλεγε και ο Keynes, οι οικονομολόγοι δεν αρκεί να έχουν μόνο αριθμούς και στατιστικές· χρειάζονται πράξη, δοκιμές, ασκήσεις, που θα δώσουν σάρκα και οστά στις ιδέες τους.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
