Τα ελλείμματα είναι σαν τα τυριά: και τα δύο υπάρχουν σε πολλές ποικιλίες, είναι κάτι σαν ευρωπαϊκή σπεσιαλιτέ, και γίνονται προβληματικά αν αφεθούν χωρίς τη δέουσα προσοχή για πολύ καιρό. Το έλλειμμα στις κρατικές δαπάνες, το ανθεκτικό πολυετές φαινόμενο της ευρωπαϊκής πολιτικής, έχει αποδεδειγμένα την ικανότητα να ρίχνει κυβερνήσεις από την Αθήνα έως το Παρίσι, εν ριπή οφθαλμού. Το δημογραφικό έλλειμμα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες θέτει υπό αμφισβήτηση τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας – ένα πρόβλημα που είναι τόσο δύσκολο να σταματήσει να υπάρχει όσο και το Comté, το γαλλικό τυρί που παρασκευάζεται για περισσότερους από 8 αιώνες. Υπάρχουν τομεακά εμπορικά ελλείμματα, όπως στα βιομηχανικά προϊόντα με την Κίνα ή τις τεχνολογικές υπηρεσίες με την Αμερική, τα οποία δημιουργούν γεωπολιτικές εξαρτήσεις που αφήνουν τους Ευρωπαίους πολιτικούς πιο μελανιασμένους στο πρόσωπο από τη μούχλα της Gorgonzola. Οι επικριτές των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπογραμμίζουν το δημοκρατικό έλλειμμα, σύμφωνα με το οποίο οι πολίτες σε ολόκληρη την ήπειρο δεν έχουν ιδέα για το τι μαγειρεύουν για λογαριασμό τους οι ευρωκράτες που υποτίθεται ότι εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους στις Βρυξέλλες.
Ωστόσο, στις μέρες μας ένα έλλειμμα τα ξεπερνά όλα: το έλλειμμα του κατεπείγοντος. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος σε κίνδυνο. Η οικονομία της είναι «ξινισμένη», η γεωπολιτική της θέση «θρυμματίζεται» σαν παλαιωμένη φέτα. Οι ιδέες για το πώς θα λυθεί το πρόβλημα είναι άφθονες, αλλά η ζέση για την υλοποίησή τους μοιάζει τρομακτικά απούσα. Το χάσμα μεταξύ της διάγνωσης των προβλημάτων της ηπείρου και της παραγωγής λύσεων έχει μετατραπεί σε ηπειρωτικό χάσμα. Μπορεί η Ευρώπη να βρει μια διέξοδο προς τα εμπρός; Η νωχελική νοοτροπία της ηπείρου ήταν κάποτε ένα ανεκτό ελάττωμα, το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της οικοδόμησης μιας ολοένα και στενότερης ένωσης δεκάδων χωρών, ένα θέμα τη φορά. Στην εποχή μιας ρεβανσιστικής Ρωσίας, που εκτοξεύει μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο έδαφος της ΕΕ, και μιας αδέξιας Αμερικής, που επιβάλλει μονόπλευρες εμπορικές συμφωνίες, μοιάζει με δυσβάσταχτη πολυτέλεια. Οι γεωπολιτικοί αντίπαλοι της Ευρώπης κινούνται -αν και όχι πάντα προς τη σωστή κατεύθυνση- με την ταχύτητα προεδρικών διαταγμάτων και διακηρύξεων. Και, ενώ ο κόσμος καίγεται, το κατεπείγον της Ευρώπης λιώνει σαν Reblochon (γαλλικό τυρί με μαλακή υφή και έντονο άρωμα και γεύση) μια ζεστή μέρα.
Ας δούμε την οικονομική ανάπτυξη της ηπείρου, που σήμερα είναι μαλακή σαν ώριμο Camembert. Η 9η Σεπτεμβρίου σηματοδότησε την πρώτη επέτειο από τη δημοσίευση της έκθεσης του Mario Draghi για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, η οποία ανατέθηκε από το μπλοκ ως σχέδιο για να ξεφύγει από ένα οικονομικό τέλμα δύο δεκαετιών. Η ετυμηγορία του πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ήταν καταδικαστική. Δυστυχώς, έναν χρόνο αργότερα, ελάχιστα από αυτά που συνιστούσε στις 400 σελίδες της έχουν τεθεί σε εφαρμογή. Η πολυδιαφημισμένη πρόταση για «φωτιά στη γραφειοκρατία» της ΕΕ που στραγγαλίζει τις επιχειρήσεις έχει και η ίδια εν μέρει κολλήσει στη γραφειοκρατία που απαιτείται για να περάσει από τη νομοθετική διαδικασία του μπλοκ. Οι ελπίδες για ταχεία επέκταση της ενιαίας αγοράς σε τομείς όπως ο τραπεζικός εξετάζονται ατελείωτα, αλλά φαίνονται τόσο ανέφικτες όσο και παλαιότερα. Το όραμα του κ. Draghi προϋποθέτει έναν πολύ μεγαλύτερο προϋπολογισμό της ΕΕ, ο οποίος θα χρηματοδοτείται ίσως από χρέος που θα εκδίδεται από κοινού από τα 27 κράτη-μέλη της. Ωστόσο, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε τον Ιούλιο μια πρόταση για έναν έστω και λίγο μεγαλύτερο προϋπολογισμό, η Γερμανία την «κατέρριψε» μέσα σε λίγες ώρες. Η Ευρώπη έχει μείνει με μια αίσθηση déjà vu.
Ίσως ακόμα πιο ανησυχητική από την οικονομία της Ευρώπης είναι η ασφάλειά της. Τα μέλη της ΝΑΤΟ συμφώνησαν τον Ιούνιο ότι θα διαθέσουν 3,5% του ΑΕΠ για βασικές αμυντικές δαπάνες – αλλά έδωσαν στον εαυτό τους χαλαρά μια δεκαετία για να φτάσουν εκεί (με την Ισπανία να ανακοινώνει με υπερηφάνεια ότι μάλλον δεν θα το κάνει ποτέ). Η ενίσχυση των τοπικών κατασκευαστών όπλων αποτελούσε κάποτε επείγουσα προτεραιότητα για την ΕΕ. Το «Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Αμυντικής Βιομηχανίας» σχεδιάστηκε για να επιλύσει ένα πρόβλημα δεκαετιών, που αφορούσε την επικάλυψη και την αναποτελεσματικότητα των προμηθειών. Αν και ανακοινώθηκε με τυμπανοκρουσίες τον Μάρτιο του 2024, το σχέδιο παραμένει βυθισμένο στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ύστερα από έξι εβδομάδες καλοπληρωμένων καλοκαιρινών διακοπών, οι διαπραγματευτές και των δύο πλευρών επανήλθαν. Οι αισιόδοξοι ελπίζουν ότι θα ολοκληρωθεί έως το τέλος του έτους. Μέχρι τότε, το τολμηρό τέχνασμα που θα βοηθούσε στον επανεξοπλισμό της Ευρώπης χτυπιέται ασταμάτητα, παράγοντας άφθονο αφρό, αλλά καθόλου βούτυρο.
Τον Μάρτιο η Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο παρακολούθησης, σύμφωνα με το οποίο τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μια κοινή πιστωτική γραμμή ύψους 150 δισ. ευρώ (176 δισ. δολάρια) για τη χρηματοδότηση αγορών όπλων. Τα κράτη-μέλη έχουν δηλώσει ότι είναι πρόθυμα. Δυστυχώς, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προσφεύγει στη δικαιοσύνη για να το εμποδίσει για διαδικαστικούς λόγους, παρ’ όλο που λέει ότι υποστηρίζει το μέτρο. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξέτασαν για πρώτη φορά το ενδεχόμενο να στείλουν στρατό στην Ουκρανία πριν από έναν χρόνο. Ένας «συνασπισμός των προθύμων» βρίσκεται σε συνομιλίες για πάνω από έξι μήνες για να εξειδικεύσει τις λεπτομέρειες στο πλαίσιο μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Ρωσία, αλλά το σχέδιο έχει περισσότερες τρύπες απ’ ό,τι το Emmental: παραμένει ασαφές πόσες χώρες θα ήταν πρόθυμες να συμμετάσχουν στην προσπάθεια, πόσω μάλλον πόσα στρατεύματα θα έστελναν.
Πώς έγινε η Ευρώπη η ήπειρος όπου το επείγον πνέει τα λοίσθια; Η ακατάστατη πολιτική είναι ένα κομμάτι της εξήγησης. Ο Charles de Gaulle γκρίνιαζε για τη δυσκολία διακυβέρνησης μιας χώρας με 246 είδη τυριού. Η Ευρώπη έχει χιλιάδες. Ακόμα χειρότερα, αυτό που θεωρείται λιχουδιά σε μια χώρα απορρίπτεται ως δύσπεπτο στην άλλη. Η προώθηση οποιασδήποτε μείζονος πολιτικής της ΕΕ, από την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία έως την εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς, απαιτεί τη συμφωνία των κυβερνήσεων που συχνά «κολλάνε» στο τέλμα της εσωτερικής πολιτικής. Οποιαδήποτε ιδέα για τολμηρή μεταρρύθμιση του μπλοκ κατά το περασμένο έτος αναβλήθηκε, ενώ η Γερμανία διάλεξε νέο καγκελάριο και η Πολωνία πρόεδρο. Τώρα το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η αδιέξοδη πολιτική κατάσταση στη Γαλλία.
Το να καταγγέλλει κανείς τους δυσκίνητους μηχανισμούς της ΕΕ μπορεί να φαίνεται τόσο χρήσιμο όσο το να κλαίει για το χυμένο γάλα. Παρ’ όλα αυτά, η πρόεδρος της Επιτροπής, Ursula von der Leyen, στην ετήσια ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης αυτήν την εβδομάδα δήλωσε ότι οι εξελίξεις ανά τον κόσμο σήμερα απαιτούν μια ανανεωμένη αίσθηση του επείγοντος από τους Ευρωπαίους πολίτες και πολιτικούς – ξανά. «Έχει η Ευρώπη το στομάχι γι’ αυτόν τον αγώνα;», ρώτησε. «Έχουμε την ενότητα και την αίσθηση του επείγοντος;». Αυτές είναι οι σωστές ερωτήσεις. Διότι αν η ΕΕ συνεχίσει να παλαιώνει σαν παρατημένο τυρί, η κληρονομιά της θα είναι σαν ξεχασμένο Brie – προορισμένο για τα σκουπίδια.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
