Οι 200 εκατομμύρια περιστασιακά απασχολούμενοι (gig workers) της Κίνας προειδοποιούν

Το μεγαλύτερο εργατικό δυναμικό στον κόσμο έχει υποστεί μια εξαιρετική μεταμόρφωση. Οι εργάτες γης και το βιομηχανικό προλεταριάτο της Κίνας έχουν ενωθεί με μια στρατιά περιστασιακά εργαζομένων. Δεκάδες εκατομμύρια χρησιμοποιούν πλέον τεχνολογικές πλατφόρμες για να βρουν εργασία για περιορισμένης διάρκειας διαστήματα. 200 εκατομμύρια, ή το 40% του εργατικού δυναμικού των πόλεων, εξαρτώνται από κάποιο είδος ευέλικτης εργασίας. Οι τύχες αυτών των επισφαλών εργαζομένων, πολλοί από τους οποίους αγωνίζονται να αγοράσουν ακίνητα και να αποκτήσουν πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες και παροχές, θα διαμορφώσουν τα επόμενα χρόνια την οικονομία και την κοινωνία της Κίνας. Καθώς η τεχνολογία αναδιαμορφώνει τις αγορές εργασίας, οι περιστασιακά εργαζόμενοι της Κίνας προσφέρουν διδάγματα και για τις υπόλοιπες χώρες.

Χάρη εν μέρει στην πρώιμη υιοθέτηση των «superapps» που οργανώνουν πολλές πτυχές της ζωής των ανθρώπων, η Κίνα φιλοξενεί την πιο προηγμένη οικονομία περιστασιακής απασχόλησης στον κόσμο. Σήμερα 84 εκατομμύρια άνθρωποι στη χώρα εξαρτώνται από μορφές απασχόλησης που βασίζονται σε πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων των οδηγών υπηρεσιών μετακίνησης (ride-hailing) και παράδοσης τροφίμων. Καθώς οι καταναλωτικές εφαρμογές εξαπλώνονται, αυτό το είδος εργασίας φαίνεται να εξαπλώνεται και στην αναδυόμενη Ασία. Στην Ινδία περίπου 10 εκατ. άνθρωποι εργάζονται στην οικονομία της περιστασιακής απασχόλησης, σε πλατφόρμες και εκτός. Στη Μαλαισία υπάρχουν 1,2 εκατ. άτομα, δηλαδή περίπου το 7% του εργατικού δυναμικού.

Πρόσφατα η οικονομία της περιστασιακής απασχόλησης στην Κίνα εξαπλώθηκε στον περίφημο μεταποιητικό της τομέα. Το καθεστωτικό προλεταριάτο αντικαθίσταται σταδιακά από εκατομμύρια περιστασιακούς εργαζόμενους που καλύπτουν θέσεις εργασίας «κατά παραγγελία», μετακινούμενοι από το ένα εργοστάσιο στο άλλο με την καθοδήγηση γιγαντιαίων πλατφορμών πρόσληψης. Οι θέσεις εργασίας συχνά δεν απαιτούν δεξιότητες πέρα από τη γνώση του λατινικού αλφαβήτου. Οι εργαζόμενοι μπορεί να παραμείνουν εκεί για λίγες εβδομάδες ή και ημέρες. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι ο αριθμός τους ανέρχεται ίσως σε 40 εκατομμύρια, το ένα τρίτο του εργατικού δυναμικού της Κίνας στον τομέα της μεταποίησης – και υπερτριπλάσιο του μεγέθους της Αμερικής.

Ένας λόγος για την άνοδο αυτού του στρατού των περιστασιακών εργαζομένων είναι ότι οι επιχειρήσεις θέλουν ευελιξία. Οι εργοδότες εκτιμούν την ελευθερία να αυξάνουν ή να μειώνουν την κλίμακα της επιχείρησής τους, ανταποκρινόμενοι στην εποχική ζήτηση, τις ιδιοτροπίες της αγοράς και στους μεταβαλλόμενους ανέμους της γεωπολιτικής. Η τεχνολογία παίζει επίσης τον ρόλο της. Οι εφαρμογές για smartphones βοηθούν στην αντιστοίχιση των παραγγελιών των πελατών με τους διαθέσιμους οδηγούς παράδοσης. Στη μεταποίηση, η τεχνολογία έχει αυτοματοποιήσει πολλές δύσκολες εργασίες που παλαιότερα απαιτούσαν εμπειρία. Ακόμα και αν το γενικότερο περιβάλλον, όπως εξελίσσεται, δημιουργεί θέσεις εργασίας για μηχανικούς υψηλής εξειδίκευσης, αφήνει κενά στη συναρμολόγηση, τη συσκευασία και τον έλεγχο, που μπορεί να καλύψει ο οποιοσδήποτε.

Η ευέλικτη απασχόληση όλων των ειδών ταιριάζει σε πολλούς εργαζόμενους. Εκείνοι που είναι έμπειροι στην πλοήγηση στην οικονομία των πλατφορμών μπορούν να κερδίσουν περισσότερα απ’ όσα θα μπορούσαν αν δούλευαν για έναν μόνο εργοδότη. Μια έρευνα του 2022 διαπίστωσε ότι το μηνιαίο εισόδημα των αποκλειστικών οδηγών διανομών στην Κίνα ήταν σχεδόν ένα πέμπτο υψηλότερο από αυτό των μεταναστών εργατών. Άλλοι, των οποίων οι γονείς δεν τους πιέζουν να κάνουν μονότονες δουλειές, είναι απρόθυμοι να εκτελούν την ίδια επαναλαμβανόμενη εργασία κάθε εβδομάδα.

Παρά τα οφέλη, οι εργαζόμενοι στην οικονομία της περιστασιακής απασχόλησης αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Χωρίς μια σταθερότερη σχέση με τον εργοδότη τους, οι νεότεροι εργαζόμενοι δεν θα αποκτήσουν ποτέ τις δεξιότητες που χρειάζονται για να ευημερήσουν στη ζωή. Έχοντας εγκαταλείψει τις αγροτικές γενέτειρές τους, μπορεί να μην καταφέρουν να ριζώσουν στις πόλεις όπου εργάζονται τόσο άσκοπα. Χωρίς απόδειξη σταθερής απασχόλησης, μπορεί να μην έχουν εύκολη πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες των πόλεων στο πλαίσιο του κινεζικού συστήματος hukou[1]. Αν δεν καταφέρουν να εγκατασταθούν, μπορεί να μην παντρευτούν ποτέ και να μην αποκτήσουν παιδιά, επιδεινώνοντας τη γήρανση του πληθυσμού της Κίνας. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αυτή η ομάδα εργαζομένων θα πρέπει να φροντίσει πολλούς ηλικιωμένους ανθρώπους, αλλά και για τους ίδιους.

Ορισμένες από αυτές τις δυσκολίες, όπως το σύστημα hukou, αφορούν αποκλειστικά την Κίνα. Ωστόσο, η εμπειρία της Κίνας αξίζει να μελετηθεί και σε άλλα επίπεδα. Πολλές χώρες, ιδίως στην αναπτυσσόμενη Ασία, ελπίζουν να φτάσουν τη μεταποιητική τους επιτυχία. Καμία δεν έχει την πολυτέλεια να σπαταλήσει το δυναμικό των νέων. Η έλλειψη καλών θέσεων εργασίας είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι νέοι σε αρκετές ασιατικές χώρες διαμαρτύρονται για τον τρόπο  που οι πολιτικοί τους ηγέτες διαχειρίζονται την κατάσταση. Στην Ινδονησία, οι διαδηλώσεις τον Αύγουστο εξελίχθηκαν σε βίαιες, αφού ένα τεθωρακισμένο όχημα παρέσυρε έναν εργαζόμενο περιστασιακής απασχόλησης που μετέφερε επιβάτες με τη μοτοσικλέτα του.

Ένα δίδαγμα από την Κίνα είναι να μη δίνουμε μεγάλη σημασία στη μεταποίηση. Χώρες που έχασαν τη βιομηχανική ισχύ ή δεν την απέκτησαν ποτέ ονειρεύονται ότι οι εργοστασιακές θέσεις εργασίας μπορούν να προσφέρουν σταθερή απασχόληση, αυξανόμενους μισθούς και κοινωνική σταθερότητα. Αυτό μπορεί να ισχύει για μερικούς μηχανικούς και τεχνικούς, αλλά η Κίνα δείχνει ότι και άλλοι ρόλοι μπορούν να εκτοπιστούν ή να αποδυναμωθούν από την αυτοματοποίηση.

Αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο δίδαγμα: θα ήταν μάταιο να προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε την περιστασιακή εργασία με την ελπίδα ότι οι μόνιμες θέσεις εργασίας θα πάρουν τη θέση της. Η πραγματική εναλλακτική λύση για την περιστασιακή εργασία είναι συχνά να μην υπάρχει καθόλου εργασία. Μια πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι το 77% των οδηγών υπηρεσιών μετακίνησης εισήλθαν στον κλάδο αφού έχασαν την προηγούμενη δουλειά τους. Δεν ήταν οι πλατφόρμες προσλήψεων αυτές που εφηύραν την επισφαλή απασχόληση. Παρ’ όλο που οι αλγόριθμοί τους μπορεί να είναι «σκληροί», ωθώντας τους οδηγούς να οδηγούν απερίσκεπτα γρήγορα, αποτελούν βελτίωση σε σχέση με τους «μεσάζοντες» που παλαιότερα συνδύαζαν εργαζόμενους και εργοδότες. Σε πολλά μέρη της Ασίας, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, οι εργάτες εξακολουθούν να συνωστίζονται στην άκρη του δρόμου νωρίς το πρωί, περιμένοντας τους εργοδότες να τους επιλέξουν από το πλήθος.

Το τελικό δίδαγμα, επομένως, είναι ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επανεξετάσουν το κοινωνικό συμβόλαιο για να καταστήσουν την περιστασιακή εργασία όσο το δυνατόν πιο επωφελή. Η Κίνα έχει ρυθμίσει τους αλγορίθμους για να τους κάνει ηπιότερους. Προσπαθεί επίσης να μειώσει το χάσμα μεταξύ των νέων και των παλαιότερων εργαζομένων, ωθώντας τις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου να παρέχουν κοινωνική ασφάλιση στους περιστασιακά εργαζόμενους. Η Ινδία πείθει τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες να εγγραφούν προκειμένου να λαμβάνουν παροχές όπως ασφάλιση ατυχημάτων και, τελικά, υγειονομική περίθαλψη.

Βεβαίως, οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι πιο φιλόδοξες. Αντί να προσπαθούν να ενσωματώσουν την περιστασιακή εργασία στα υφιστάμενα συστήματά τους, θα πρέπει να επανασχεδιάσουν τις ίδιες τις πολιτικές. Η Κίνα θα μπορούσε να καταστήσει τις υποχρεωτικές εισφορές των εργοδοτών λιγότερο επαχθείς, μειώνοντας το κίνητρό τους να επιλέγουν περιστασιακούς εργαζόμενους αντί των μόνιμων. Οι χώρες θα πρέπει να καταστήσουν τις συντάξεις πιο φορητές, επιτρέποντας μια στενότερη σύνδεση μεταξύ του τι πληρώνει κάποιος και του τι λαμβάνει. Πολλές ασιατικές χώρες κινδυνεύουν να γεράσουν προτού πλουτίσουν. Το να βοηθήσουμε τους επισφαλείς εργαζόμενους να ευημερήσουν είναι τώρα πιο επείγον από ποτέ.

[1] Το Hukou, γνωστό και ως Σύστημα Οικογενειακής Καταγραφής είναι ένα σύστημα καταγραφής κατοικίας για πολίτες της ηπειρωτικής Κίνας που καθορίζει την πρόσβασή τους σε κοινωνικές υπηρεσίες, όπως υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση και στέγαση.