Εδώ και χρόνια, ένας ανεκτίμητος πλούτος μένει στο περιθώριο, ενώ παράλληλα τεράστιες ανθρώπινες δυνατότητες χάνονται άσκοπα. Το κλειδί της οικονομικής ευημερίας είναι η καινοτομία· και το κλειδί της καινοτομίας βρίσκεται στη διάνοια, τη δημιουργικότητα και την ορμή των λίγων εξαιρετικά ταλαντούχων ανθρώπων. Κι όμως, την ίδια στιγμή που οι κυβερνήσεις διοχετεύουν δισεκατομμύρια σε εργοστάσια παραγωγής τσιπ ή σε ορυχεία σπάνιων γαιών, η πιο πολύτιμη πρώτη ύλη -η πνευματική ικανότητα- παραμένει αναξιοποίητη. Και αυτή η σπατάλη, αντί να περιορίζεται, διογκώνεται χρόνο με τον χρόνο.
Αρκεί να ρίξετε μια ματιά στην καυτή αγορά των διανοιών για να καταλάβετε πώς η εμπορική και οικονομική επιτυχία τροφοδοτείται όλο και περισσότερο από τα άτομα και όχι από τις επιχειρήσεις. Στην κούρσα για να κυριαρχήσουν στην τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), οι τεχνολογικοί γίγαντες της Αμερικής συγκεντρώνουν μικρές ομάδες άριστων επιστημόνων δεδομένων. Στην Wall Street διεξάγεται ένας αγώνας για κορυφαία ταλέντα, με τα hedge funds να αρπάζουν τους καλύτερους traders για τεράστια ποσά. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις τείνουν να είναι έργο μιας μικρής ελίτ: το κορυφαίο 1% των ερευνητών παράγει πάνω από το ένα πέμπτο των εξελίξεων. Στην Κίνα οι επιστήμονες που επιστρέφουν από τα «δίχτυα» της Δύσης αποθεώνονται ως εθνικοί ήρωες.
Οι αμοιβές των σούπερ-σταρ ιδιοφυών εκτοξεύονται. Οι κορυφαίοι χειρουργοί και οι πιανίστες διεθνούς φήμης απολάμβαναν εδώ και καιρό τα υψηλότερα εισοδήματα και την προστασία των πλουσίων. Σήμερα, όμως, το φαινόμενο έχει πάρει νέες διαστάσεις. Προγραμματιστές στα 20 τους χρόνια υπογράφουν συμβόλαια με επταψήφιες, οκταψήφιες, ακόμη και εννιαψήφιες αμοιβές. Στη μουσική βιομηχανία, ο αριθμός των καλλιτεχνών στο Spotify που ξεπερνούν τα 10 εκατομμύρια δολάρια ετησίως έχει τριπλασιαστεί από το 2017, σε σχέση με εκείνους που κερδίζουν πάνω από 100.000 δολάρια. Το ίδιο συμβαίνει και στους δικηγόρους: εκεί όπου κάποτε οι αμοιβές ήταν μοιρασμένες, σήμερα συγκεντρώνονται στους λίγους που φέρνουν τα μεγαλύτερα έσοδα στις κορυφαίες δικηγορικές εταιρείες, αφήνοντας τους εταίρους των δεύτερης κατηγορίας ανταγωνιστών πολύ πίσω.
Ορισμένα από τα νέα δεδομένα αντανακλούν απλώς την πληθωρικότητα των αμερικανικών χρηματοπιστωτικών αγορών: πλημμυρισμένες από κεφάλαια, οι εταιρείες μπορούν να ξοδεύουν ολοένα και περισσότερα για να προσελκύσουν ταλέντα. Κάτω όμως από την επιφάνεια συμβαίνει κάτι βαθύτερο. Οι τεράστιοι υπολογιστικοί πόροι ενισχύουν κατακόρυφα την ικανότητα των πιο ευφυών εγκεφάλων στα hedge funds να σχεδιάζουν και να εκτελούν στρατηγικές συναλλαγών, μετατρέποντας το ταλέντο τους σε ακόμη μεγαλύτερα κέρδη. Η εξαιρετικά φθηνή ψηφιακή διανομή δημιουργεί απέραντες αγορές για τους ανεξάρτητους δημιουργούς, ενώ το ανυπολόγιστο μέγεθος των πιθανών ανταμοιβών από τη νίκη στην κούρσα της τεχνητής νοημοσύνης καθιστά ακόμα και τον πιο εξωφρενικό ατομικό μισθό να μοιάζει με σφάλμα στρογγυλοποίησης.
Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη περνάει από την ανακάλυψη στην εκμετάλλευση, ένα παρόμοιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να επηρεάσει και την υπόλοιπη οικονομία. Μελέτες επενδυτών και επιχειρηματιών υποδηλώνουν ότι η τεχνολογία θα επεκτείνει την κυριαρχία αυτών με τις καλύτερες επιδόσεις, οι οποίοι μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν για να γίνουν ακόμα καλύτεροι. Οι πράκτορες της ΤΝ θα μπορούσαν να αφαιρέσουν στρώματα από τους εργαζόμενους στις επιχειρηματικές διαδικασίες που απαιτούνται για τη λειτουργία των σημερινών επιχειρήσεων, διευκολύνοντας ακόμα περισσότερο τα φωτεινά μυαλά να ιδρύσουν εταιρείες με όλο και μικρότερες ομάδες έξυπνων ανθρώπων.
Αυτό αποτελεί ευλογία για τους σούπερ-σταρ που γεννήθηκαν με ξεχωριστό ταλέντο και είχαν την καλή τύχη να το αξιοποιήσουν. Την ίδια στιγμή, όμως, είναι και μια ζωτική πηγή πλούτου για ολόκληρη την κοινωνία. Ο κόσμος γερνάει με ταχύτητα. Αν οι οικονομίες θέλουν να συνεχίσουν να αναπτύσσονται ουσιαστικά, ενώ η αύξηση του εργατικού δυναμικού σταματά, ο ρυθμός της καινοτομίας πρέπει να παραμείνει αδιάκοπα υψηλός. Το ταλέντο θα γίνει ακόμη πιο κρίσιμο ως η βασική κινητήρια δύναμη της προόδου. Και αν πράγματι η υπερνοητική τεχνητή νοημοσύνη πρόκειται κάποτε να «σώσει» την ανθρωπότητα, αυτό δεν θα συμβεί χάρη στα τσιπ και τον ηλεκτρισμό, αλλά χάρη σε ανθρώπους με εξαιρετική ευφυΐα.
Το πρόβλημα είναι πως, παρότι η δεξαμενή ταλέντων στον κόσμο είναι τεράστια, μόνο ένα μικρό κλάσμα ανθρώπων καταφέρνει να αξιοποιήσει πραγματικά τις δυνατότητές του. Η επιστημονική καινοτομία παραμένει σε μεγάλο βαθμό προνόμιο της Δύσης, και συχνά αφορά άτομα που προέρχονται από εύπορα κοινωνικά στρώματα. Πολύ συχνά το ταλέντο μένει αόρατο· κι ακόμη κι όταν αναγνωριστεί, κινδυνεύει να μαραθεί, αν βρεθεί αντιμέτωπο με τα οικονομικά εμπόδια της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ή τις δυσκολίες της μετανάστευσης σε άλλη χώρα.
Το αποτέλεσμα είναι μια τραγική σπατάλη ανθρώπινων χαρισμάτων τόσο στις πλούσιες όσο και στις φτωχές χώρες. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, οι φοιτητές στις φτωχότερες χώρες που τα πάνε το ίδιο καλά στους διαγωνισμούς μαθηματικών με τους πλουσιότερους συμμαθητές τους δημοσιεύουν λιγότερη έρευνα και έχουν τις μισές πιθανότητες να αποκτήσουν διδακτορικό από κορυφαίο πανεπιστήμιο. Μια άλλη μελέτη υποδεικνύει ότι αν το ταξικό, έμφυλο και φυλετικό χάσμα όσον αφορά τις εφευρέσεις κλείσει στην Αμερική, ο αριθμός των καινοτόμων στη χώρα θα τετραπλασιαζόταν.
Παρόλο που αυτή η σπατάλη αναγνωρίζεται ως κρίσιμο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, οι πολιτικοί συμπεριφέρονται σαν να μην υφίσταται. Μια σημαντική αστοχία αφορά τη μετανάστευση. Οι επιχειρήσεις και τα πανεπιστήμια θα πρέπει να μπορούν να «ψαρεύουν» στην παγκόσμια δεξαμενή ταλέντων. Χωρίς μια τέτοια ευκαιρία για τους ίδιους και τις οικογένειές τους, τα σούπερ σταρ αφεντικά τεσσάρων από τις «Magnificent Seven» τεχνολογικές εταιρείες της Αμερικής δεν θα βρίσκονταν σήμερα στη θέση τους. Μια εκτίμηση υπολογίζει ότι η διευκόλυνση της μετανάστευσης με την άρση των οικονομικών εμποδίων για τους ιδιαίτερα έξυπνους φοιτητές θα αύξανε την επιστημονική παραγωγή των μελλοντικών κοορτών κατά 50%. Ωστόσο, τα ειδικά προγράμματα μετανάστευσης είναι συχνά ημιτελή και γραφειοκρατικά, επειδή η μετανάστευση είναι αντιδημοφιλής.
Τι συμβαίνει, όμως, με την αναζήτηση των ιδιοφυών μέσα στις ίδιες τις χώρες; Οι διαγωνισμοί και τα προγράμματα ανίχνευσης ταλέντων έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικά στο να εντοπίζουν από νωρίς πολλά υποσχόμενα μυαλά. Ενδεικτικά, οι νικητές χρυσών μεταλλίων στις Διεθνείς Μαθηματικές Ολυμπιάδες έχουν 50 φορές περισσότερες πιθανότητες να κατακτήσουν ένα κορυφαίο επιστημονικό βραβείο σε σχέση με έναν τυπικό φοιτητή του MIT. Δεν είναι τυχαίο ότι οι μισοί από τους ιδρυτές της OpenAI αναδείχθηκαν μέσα από τέτοιους διαγωνισμούς. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότερες χώρες εξακολουθούν να στερούνται μιας συστηματικής πολιτικής για την καλλιέργεια ταλέντων. Έτσι, οι πλούσιοι έχουν όλα τα πλεονεκτήματα, ενώ οι υπόλοιποι αναγκάζονται να στηρίζονται αποκλειστικά στην ατομική τους προσπάθεια -και σε μια γερή δόση τύχης.
Η Αμερική αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι πρέπει να αποφεύγεται. Παρά το γεγονός ότι βασίζεται στη μετανάστευση, διαθέτει μια βαθιά ριζωμένη κουλτούρα αξιοκρατίας και φιλοξενεί ορισμένα από τα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου, αδυνατεί να κερδίσει αποφασιστικά τη μάχη για τα ταλέντα. Στις αρχές της δεκαετίας του 2020, η εμμονή με την ποικιλομορφία, την ισότητα και τη συμπερίληψη καθυστέρησε σοβαρά τα προγράμματα για χαρισματικούς μαθητές. Ο Donald Trump έρχεται να προσθέσει νέα εμπόδια: η κυβέρνησή του ανακοίνωσε δραστικές αυξήσεις στα τέλη του προγράμματος θεωρήσεων H-1B, μέσω του οποίου πολλοί ερευνητές και τεχνικοί εισέρχονται στις ΗΠΑ. Παράλληλα, η εκδικητική επίθεση εναντίον του Χάρβαρντ και άλλων ελίτ πανεπιστημίων απειλεί να υπονομεύσει τη χρηματοδότηση της έρευνας και να περιορίσει την υποδοχή ξένων φοιτητών.
Τα λάθη της Αμερικής ανοίγουν ένα παράθυρο ευκαιρίας για τις υπόλοιπες χώρες. Η Κίνα δημιουργεί πρόγραμμα θεωρήσεων για νέους ξένους επιστήμονες και τεχνολόγους. Η Βρετανία συζητά την πλήρη κατάργηση των τελών θεώρησης για εξειδικευμένους εργαζόμενους. Η Γαλλία επιχειρεί να δελεάσει ερευνητές που μετακινούνται. Όλα αυτά είναι κινήσεις στη σωστή κατεύθυνση, αλλά παραμένουν μισές λύσεις. Το ταλέντο υπάρχει, αναξιοποίητο, έτοιμο να εκραγεί σε δημιουργικότητα και καινοτομία. Τα κέρδη για την ανθρωπότητα θα μπορούσαν να είναι ασύλληπτα. Το ερώτημα, όμως, παραμένει: πότε θα ξυπνήσει ο κόσμος;
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
