Ένας επίμονος μύθος της σύγχρονης δημοκρατίας είναι ότι οι αρχές της ισότητας και της δικαιοσύνης προκύπτουν αυτονόητα — ότι οι κοινωνίες, όταν φτάνουν σε ένα επαρκές επίπεδο προόδου, οδηγούνται «φυσικά» στην καθολική ψηφοφορία. Όμως, η ιστορία αφηγείται μια πιο σκληρή αλήθεια. Τις περισσότερες φορές, τα δημοκρατικά δικαιώματα παραχωρήθηκαν σε ομάδες με οικονομική επιρροή, καταργήθηκαν με στρατιωτικά πραξικοπήματα ή διεκδικήθηκαν μέσω βίαιων επαναστάσεων. Είναι εύκολο να ξεχνάμε τι χρειάστηκε για να φτάσουμε στο σημερινό status quo.
Και ύστερα ήρθε η Τεχνητή Νοημοσύνη. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια ο κόσμος πέρασε από τις τεχνητές νοημοσύνες που μόλις και μετά βίας μπορούν να γράψουν προτάσεις σε αυτές που γράφουν το ένα τέταρτο του κώδικα της Google. Ο Dario Amodei, το αφεντικό της Anthropic, προειδοποίησε πρόσφατα ότι μέσα σε λίγα χρόνια οι μισές από τις θέσεις εργασίας των υπαλλήλων μπορεί και να εξαφανιστούν.
Φυσικά, αυτή δεν θα είναι η πρώτη φορά που η νέα τεχνολογία «σκοτώνει» πολλές θέσεις εργασίας. Ας μην ξεχνάμε ότι η βιομηχανική επανάσταση αυτοματοποίησε την ύφανση, το πλύσιμο και μεγάλο μέρος της γεωργίας. Αυτή η αύξηση της αποτελεσματικότητας επέτρεψε στους ανθρώπους να μετακινηθούν σε θέσεις εργασίας με υψηλότερη εξειδίκευση και σε μια αυξανόμενη μεσαία τάξη να κινητοποιηθεί για τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Ναι, η βιομηχανική επανάσταση χαρακτηρίστηκε από την αυτοματοποίηση συγκεκριμένων εργασιών. Η τεχνητή νοημοσύνη, αντίθετα, είναι ευρεία και γενική. Τι θα συμβεί αν, κάποια στιγμή, δεν υπάρχει ζήτηση για ανθρώπινη εργασία; Μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες, αλλά δεν υπάρχει κανένας φυσικός λόγος για τον οποίο οι υπολογιστές και τα ρομπότ δεν μπορούν τελικά να γίνουν αποδοτικότερα και ικανότερα από τους ανθρώπους, ενώ η συνεχής ζήτηση για πρόοδο προς αυτή την κατεύθυνση κάνει μια τέτοια εξέλιξη να φαίνεται αναπόφευκτη.
Ίσως αυτό να είναι πολυτέλεια. Ο Sam Altman της OpenAI, γράφει εδώ και χρόνια για το πώς η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν κόσμο όπου κανείς δεν θα χρειάζεται να εργάζεται, και για το πώς έξυπνοι φόροι και κάποια μορφή καθολικού βασικού εισοδήματος (UBI) θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αναδιανομή των τεράστιων κερδών της προόδου της τεχνητής νοημοσύνης σε όλους.
Βέβαια η αυτοματοποίηση της εργασίας δεν είναι μόνο οικονομικό πρόβλημα. Είναι και πολιτικό. Αυτή τη στιγμή, οι δημοκρατικές κυβερνήσεις εξαρτώνται οικονομικά από τους πολίτες τους, αλλά σε έναν κόσμο καθολικού βασικού εισοδήματος με τεχνητή νοημοσύνη, θα ισχύει το αντίθετο. Φανταστείτε έναν κόσμο στον οποίο οι πολίτες εξαρτώνται φορτικά από ένα κράτος που δεν τους χρειάζεται πλέον για τίποτα.
Στην πραγματικότητα, δεν χρειάζεται καν να τον φανταστούμε: μπορούμε να δούμε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία που σχηματίστηκαν γύρω από τον τεράστιο πλούτο των φυσικών πόρων. Οι πολίτες λαμβάνουν υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση και επιδοτήσεις, αλλά δεν έχουν ουσιαστική πολιτική εξουσία. Το κράτος μπορεί λίγο πολύ να επιλέξει πόσο καταπιεστικό θα είναι. Αποδεικνύεται ότι η κλασική λογική της αμερικανικής επανάστασης – όχι φορολογία χωρίς αντιπροσώπευση – λειτουργεί εξίσου καλά και αντίστροφα.
Το δικαίωμα ψήφου είναι το πιο ορατό σημάδι της ανθρώπινης επιρροής στο κράτος, αλλά σκεφτείτε όλους τους άλλους μοχλούς επιρροής που προέρχονται από την οικονομική δύναμη, όπως τα λόμπι, οι διαμαρτυρίες και οι απεργίες, οι οποίες επίσης θα διαβρωθούν από τη μαζική αυτοματοποίηση. Είναι σαφές ότι η μαζική αυτοματοποίηση δεν θα περιοριστεί στις επιχειρήσεις και στον ιδιωτικό τομέα. Η υπόσχεση της αλάνθαστης και αποτελεσματικής τεχνητής νοημοσύνης απειλεί να διαβρώσει ακόμα και την ανθρώπινη κρίση στη λειτουργία του κράτους. Αν οι κυβερνήσεις αυτοματοποιήσουν πλήρως τους μηχανισμούς ασφαλείας τους, τότε ακόμα και η επανάσταση —η ιστορική έσχατη λύση απέναντι στην τυραννία— ίσως καταστεί αδύνατη μέσα σε ένα πλέγμα μαζικής επιτήρησης και στόλους αυτόνομων μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Άλλωστε, σε όλη την πορεία της ιστορίας, το δικαίωμα ψήφου υπήρξε λιγότερο πηγή πολιτικής ισχύος και περισσότερο αντανάκλαση της δύναμης που είχε ήδη κερδηθεί.
Ακόμα και τα πιο καταπιεστικά κράτη εξαρτώνται για κάτι από τους πολίτες τους. Ο μέσος αγρότης της Βόρειας Κορέας δεν έχει σχεδόν καμία εξουσία επί του κράτους, αλλά εξακολουθεί να είναι χρήσιμος. Το κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει αν δεν ταΐζει τους πολίτες του. Σε μια εποχή γενικής αυτοματοποίησης, ακόμα κι αυτό το ελάχιστο καθήκον φροντίδας θα εκλείψει.
Μπορεί να μοιάζει υπερβολικό, όμως θα ήταν αφελές να πιστέψουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη γενικής χρήσης θα αναδιαμορφώσει την οικονομία χωρίς να επιφέρει βαθιές πολιτικές αναταράξεις. Οι δημοκρατίες, άλλωστε, είναι ακόμη ιστορικά νεαρές∙ αναδύθηκαν και εδραιώθηκαν μόνο χάρη σε τεχνολογίες που επέτρεψαν στις φιλελεύθερες, πλουραλιστικές κοινωνίες να σταθούν ανταγωνιστικά απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο. Είμαστε προνομιούχοι που ζούμε σε αυτή τη σπάνια τομή ανθρώπινης άνθησης και κρατικής ισχύος — αλλά θα ήταν μοιραίο λάθος να τη θεωρήσουμε δεδομένη.
Τα καλά νέα είναι ότι οι δημοκρατίες εξακολουθούν να έχουν μεγάλη δύναμη. Συγκεκριμένα, φιλοξενούν αρκετές από τις κορυφαίες εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορούσαν να συντονιστούν για να αποφύγουν τα άσχημα αποτελέσματα. Το παιχνίδι είναι δικό τους για να το χάσουν. Η Νορβηγία χρησιμεύει ως παράδειγμα μιας χώρας με τεράστιο πλούτο πόρων, αλλά και αρκετά ώριμους δημοκρατικούς κανόνες ώστε να χρησιμοποιήσει αυτόν τον πλόυτο για το δημόσιο καλό.
Βέβαια, ακόμα κι αν καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους που οι ίδιες οι εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης αναγνωρίζουν — όπως η επιδίωξη εξουσίας ή η χρήση της για τρομοκρατία— η βαθιά ενσωμάτωσή της στην κοινωνία θα έχει ένα αναπόφευκτο κόστος: τη μόνιμη αποδυνάμωση της διαπραγματευτικής θέσης των ανθρώπων απέναντι στους ισχυρότερους θεσμούς τους.
Άρα, τι κάνουμε; Πλήρη αναστολή; Ένα γενικευμένο σχέδιο δράσης; Ή απλώς προσαρμογή στην πορεία; Ένα από τα μεγάλα προβλήματα είναι ότι δεν γνωρίζουμε ποια φωνή αξίζει πραγματικά να ακούσουμε. Όσοι βρίσκονται στην καλύτερη θέση να κατευθύνουν την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης —οι τεχνολογικοί ηγέτες και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι— είναι ταυτόχρονα και εκείνοι που έχουν το μεγαλύτερο συμφέρον να επωφεληθούν από τη συσσώρευση πλούτου και εξουσίας που η ίδια η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να επιταχύνει.
Οι ηγέτες των εργαστηρίων τεχνητής νοημοσύνης συχνά τονίζουν την ανάγκη για μια «κοινωνική συζήτηση» σχετικά με το ποιο οικονομικό σύστημα θα είχε νόημα σε έναν κόσμο όπου η τεχνητή γενική νοημοσύνη κυριαρχεί. Ωστόσο, ακόμη κι αν αναδυθεί ένα τέτοιο μοντέλο, παραμένει αβέβαιο αν ακόμα και τα δυτικά πολιτικά συστήματα θα δώσουν προσοχή στα συμπεράσματα αυτής της συζήτησης —πόσο μάλλον να τα εφαρμόσουν στην πράξη.Μέχρι τώρα ο πολιτισμός μας λειτουργούσε στον αυτόματο— όπου κι να πήγαιναν οι άνθρωποι, ήταν απαραίτητοι. Τώρα όμως αντιμετωπίζουμε έναν εξαιρετικά απαιτητικό στόχο: να στήσουμε έναν πολιτισμό που θα μας φροντίζει επ’ αόριστον — ακόμα και αν δεν μας χρειάζεται.
Ο Raymond Douglas είναι συνεργάτης έρευνας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και ο David Duvenaud, αναπληρωτής καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
