Για να καταλάβετε γιατί οι πολεοδόμοι αγαπούν τα ποδήλατα, σταθείτε σε ένα τμήμα της οδού Saint Denis στο Μόντρεαλ και μετρήστε τα οχήματα που περνούν. Μια ηλιόλουστη Πέμπτη, επί ένα δεκάλεπτο σε ώρα αιχμής, ο υπογράφων το άρθρο μέτρησε 132 ποδήλατα (τουλάχιστον μισή ντουζίνα από τα οποία είχαν παιδιά στο πίσω μέρος τους) που κινούνταν προς τη μία κατεύθυνση. Στη διπλανή – και πολύ φαρδύτερη – λωρίδα των αυτοκινήτων, 82 αυτοκίνητα (σχεδόν όλα μόνο με τον οδηγό τους) και ένα αστικό λεωφορείο κινούνταν με βήμα σημειωτόν.
Λίγα ακόμη αυτοκίνητα να υπήρχαν, και το μποτιλιάρισμα θα ήταν αναπόφευκτο. Ωστόσο, στον ποδηλατόδρομο υπάρχει ακόμη άφθονος χώρος – σε μια μόνο μέρα του Ιουνίου, πέρασαν από εκεί περισσότεροι από 14.000 ποδηλάτες. Κατά την τελευταία δεκαετία, και ιδιαίτερα υπό τη δημαρχία της Valérie Plante από το 2017, το Μόντρεαλ έχει εξελιχθεί στην κορυφαία πόλη της Βόρειας Αμερικής ως προς την υιοθέτηση του ποδηλάτου.
Στη γειτονιά Plateau, τα ποδήλατα αντιστοιχούν στο ένα πέμπτο όλων των μετακινήσεων – μόλις λίγο λιγότερο από τα αυτοκίνητα. Σε ολόκληρη την πόλη, πάνω από το ένα τρίτο των κατοίκων κάνει ποδήλατο τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Το Bixi, το σύστημα κοινής χρήσης ποδηλάτων της πόλης, έχει διπλασιαστεί από το 2019, φτάνοντας τις 13 εκατομμύρια διαδρομές πέρυσι.
Η έκρηξη των ποδηλάτων στο Μόντρεαλ είναι ένα μόνο παράδειγμα του πώς μια νέα ανατρεπτική τεχνολογία μεταφορών αλλάζει γρήγορα τις πόλεις σε όλο τον πλούσιο κόσμο. Είναι ενεργειακά αποδοτική, δεν κοστίζει σχεδόν τίποτα, μειώνει τη συμφόρηση και τη ρύπανση και καταργεί την ανάγκη για τεράστιους χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων. Και ναι, δεν είναι το αυτοκινούμενο ηλεκτρικό αυτοκίνητο, όπως φαντάζονταν οι μεγιστάνες της τεχνολογίας και τα στελέχη της αυτοκινητοβιομηχανίας. Είναι το ταπεινό ποδήλατο, και όπως συμβαίνει με κάθε ανατρεπτική τεχνολογία, καθώς η χρήση τους αυξάνεται και οι πόλεις κάνουν περισσότερα για να γίνει η οδήγησή τους ευχάριστη, τα ποδήλατα πολώνουν τους ανθρώπους και πυροδοτούν πολιτιστικούς πολέμους.
Παρόλο που τα ρομποταξί έχουν σημειώσει εντυπωσιακή ανάπτυξη, μοιάζουν πολύ πεζά σε σύγκριση με τους πολύ πιο γρήγορους αντιπάλους τους που κινούνται με πεντάλ. Η Waymo, η εταιρεία αυτοκινούμενων ταξί της Alphabet, δηλώνει με υπερηφάνεια ότι τα αυτοκίνητά της κάνουν περίπου 250.000 διαδρομές την εβδομάδα. Ωστόσο, ο ίδιος αριθμός διαδρομών γίνεται κάθε τρεις ημέρες μόνο στη Νέα Υόρκη, με το σύστημα κοινής χρήσης ποδηλάτων της πόλης.
Στο Λονδίνο οι ποδηλάτες είναι πλέον περισσότεροι από τα αυτοκίνητα στο City, την οικονομική περιοχή, κατά δύο προς ένα. Το Παρίσι, όπου οι ποδηλάτες είναι πλέον περισσότεροι από τους αυτοκινητιστές σε ολόκληρη την πόλη, πλησιάζει τις παραδοσιακές πρωτεύουσες της Ευρώπης για το ποδήλατο, το Άμστερνταμ και την Κοπεγχάγη, αν και η ποδηλασία εξακολουθεί να αυξάνεται και σε αυτές. Στην Κοπεγχάγη, την πρωτεύουσα της Δανίας, τα ποδήλατα αντιπροσωπεύουν σχεδόν το μισό των μετακινήσεων των επιβατών προς τη δουλειά και το σχολείο.
Ακόμα και στο Πεκίνο, μόλις 30 χρόνια αφότου οι περισσότεροι ποδηλάτες εκδιώχθηκαν από τους δρόμους της πόλης για να δώσουν χώρο στα αυτοκίνητα, ο αριθμός τους αυξάνεται και πάλι. Βέβαια, σήμερα, είναι πιθανότερο να οδηγούν ένα εντυπωσιακό Brompton από ένα μαύρο Flying Pigeon, το πανταχού παρόν ποδήλατο με πεντάλ των χρόνων μετά την κομμουνιστική επανάσταση.
Τα ηλεκτρονικά ποδήλατα (οποιουδήποτε είδους) γνωρίζουν μεγάλη άνθηση και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Στη Ντάκα, την πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές, τα ηλεκτρικά ρίκσο αντικαθιστούν γρήγορα τα βενζινοκίνητα. Οι ηλεκτρικές μοτοσικλέτες ταξί αυξάνονται επίσης ραγδαία σε πολλές πόλεις της ανατολικής Αφρικής.
Ο πρώτος λόγος γι’ αυτή τη δίτροχη αναγέννηση ήταν ο covid-19. Μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, οι πωλήσεις ποδηλάτων αυξήθηκαν κατακόρυφα, καθώς οι εργαζόμενοι προσπαθούσαν να αποφύγουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς και οι κυβερνήσεις δημιούργησαν ποδηλατόδρομους για να ενθαρρύνουν την κοινωνική αποστασιοποίηση. Σε μια αμερικανική έρευνα το 18% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι είχε αγοράσει ποδήλατο, πολλοί από αυτούς για πρώτη φορά, συμβάλλοντας στην αύξηση κατά 16% του μέσου εβδομαδιαίου αριθμού ποδηλατικών διαδρομών μεταξύ των καλοκαιριών 2019 και 2020. Στο Τόκιο το 23% των επιχειρηματιών μεταπήδησε στο ποδήλατο για να πηγαίνει στη δουλειά του, ώστε να αποφύγει τον συνωστισμό στο τρένο.
Ο δεύτερος λόγος ήταν η πρόοδος στην τεχνολογία των μπαταριών και των ηλεκτρικών ποδηλάτων, η οποία τα έκανε φθηνότερα και πιο διασκεδαστικά στην οδήγηση. Δίνοντας στους ποδηλάτες υποβοήθηση με το πεντάλ, τα ποδήλατα αυτά ανοίγουν την οδήγηση σε ανθρώπους που δεν μπορούν να στριμώχνονται άνετα στα στενά Lycra. Οι εργαζόμενοι μπορούν να εμφανίζονται στις επαγγελματικές τους συναντήσεις χωρίς να έχουν ιδρώσει ή να χρειαστεί να αλλάξουν. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για τη μεταφορά παιδιών και ειδών παντοπωλείου, τα οποία είναι δύσκολα αν γίνονται μόνο με τη δύναμη του πεντάλ. Τα ηλεκτρονικά ποδήλατα έχουν επίσης επιταχύνει μαζικά τα τοπικά συστήματα κοινής χρήσης ποδηλάτων καθιστώντας τα κερδοφόρα. Με το σύστημα ποδηλάτων «Divvy» του Σικάγο, για παράδειγμα, τα ηλεκτρικά ποδήλατα χρησιμοποιούνται πλέον 70% περισσότερο σε σχέση με τα «κλασικά», παρά το γεγονός ότι είναι πολύ πιο ακριβά.
Ο τρίτος λόγος είναι η εξάπλωση των φιλικών προς το ποδήλατο υποδομών. Το ποδήλατο ως επί το πλείστον εξαφανίστηκε ως μέσο μεταφοράς στα μέσα του 20ού αιώνα, όχι μόνο επειδή τα αυτοκίνητα ήταν ταχύτερα και πιο άνετα, αλλά και επειδή έκαναν την ποδηλασία εξαιρετικά επικίνδυνη. Το 1950, 805 ποδηλάτες έχασαν τη ζωή τους στους δρόμους της Βρετανίας, δέκα φορές περισσότεροι από τους περυσινούς νεκρούς. Το 1987, ο P.J. O’Rourke, ένας Αμερικανός σατιρικός συγγραφέας, προέβλεψε περιχαρής ότι οι ποδηλάτες θα «εξαφανίζονταν» κάτω από τις ρόδες των φορτηγών. Δυστυχώς για τους αυτοκινητιστές που μισούν τους ποδηλάτες (αν και ευτυχώς για όλους τους άλλους), δεν είχε προβλέψει την επινόηση των ποδηλατοδρόμων.
Οι ποδηλατόδρομοι δημιουργούν ποδηλάτες επειδή εξαλείφουν σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο να τραυματιστούν από απρόσεκτους ή επιθετικούς οδηγούς SUV. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα ποσοστά των ποδηλατών είναι υψηλότερα στις χώρες όπου οι ποδηλάτες αισθάνονται πιο ασφαλείς. Και υπάρχουν ελάχιστα πράγματα που κάνουν τους ποδηλάτες πιο ασφαλείς από τις λωρίδες που τους χωρίζουν από τα αυτοκίνητα. Η κατασκευή τους είναι πολύ φθηνότερη από την κατασκευή νέων μετρό, επιτρέποντας στις πόλεις να μειώσουν την κυκλοφορία και να εξοικονομήσουν χρήματα ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να αλλάξουν από τους τέσσερις τροχούς στους δύο. «Αν κατασκευάσετε καλούς ποδηλατόδρομους και έχετε ένα σύστημα ποδηλάτων που μπορεί να ανταγωνιστεί το αυτοκίνητο , τότε τα ποδήλατα μπορούν να συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στην άμβλυνση της κυκλοφοριακής συμφόρησης», λέει ο Brent Toderian, πρώην επικεφαλής σχεδιαστής του Βανκούβερ.
Στο Μόντρεαλ, η Madeleine Giey, μια 37χρονη μητέρα τριών παιδιών, είναι ένα καλό παράδειγμα για το πώς αυτό το σύστημα μπορεί πραγματικά να λειτουργήσει. «Ποτέ, μα ποτέ δεν έκανα ποδήλατο ως ενήλικας στην πόλη ή ως παιδί», λέει. Όμως, από τότε που η πόλη άρχισε να κατασκευάζει ποδηλατόδρομους, αυτή και ο σύζυγός της πούλησαν το δεύτερο αυτοκίνητό τους. Τώρα η κ. Giey χρησιμοποιεί το ποδήλατό της κάθε μέρα για να πάει τα παιδιά της στο σχολείο. Στη συνέχεια, πηγαίνει με το ποδήλατο στη δουλειά της.
Κατά τη θητεία της κας Plante, το Μόντρεαλ άρχισε επίσης να κλείνει ολόκληρους δρόμους για τα αυτοκίνητα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, να στενεύει άλλους και να καταργεί θέσεις στάθμευσης. Η ιδέα, πίσω απ’ όλα αυτά, λέει η κα Plante, δεν είναι να «καταργηθούν» εντελώς οι οδηγοί, αλλά να επιβραδυνθούν, καθιστώντας τους δρόμους ασφαλέστερους για όλους τους χρήστες, συμπεριλαμβανομένων των πεζών. Αυτό, επιμένει, είναι καλό για τις επιχειρήσεις (αν και πολλές εξακολουθούν να μισούν τους ποδηλατόδρομους). Από τότε που άνοιξε ο ποδηλατόδρομος στην οδό Saint Denis, οι άδειες βιτρίνες καταστημάτων έχουν μειωθεί στο μισό.
Ωστόσο, οι ασφαλέστεροι ποδηλατόδρομοι βρίσκονται συχνά σε αντιπαράθεση με τα αυτοκίνητα σε μια μάχη μηδενικού αθροίσματος για τον οδικό χώρο και τις θέσεις στάθμευσης, θέτοντας τους ποδηλάτες και τους αυτοκινητιστές στις αντίθετες πλευρές ενός ολοένα και πιο οργισμένου πολιτιστικού πολέμου. Αν και οι ποδηλατόδρομοι καταλαμβάνουν λιγότερο από το 2% του οδικού χώρου στο Μόντρεαλ (τα αυτοκίνητα καταλαμβάνουν το 80% και οι πεζοί το υπόλοιπο), αποτελούν «καυτό» θέμα στις εκλογές για τη δημαρχία στις 2 Νοεμβρίου. Η Soraya Martinez Ferrada, η επικρατέστερη υποψήφια της αντιπολίτευσης, θέλει να παγώσει τους νέους ποδηλατόδρομους και να καταργήσει εκείνους που προκαλούν ανησυχία στους επιχειρηματίες.
Πριν από μια δεκαετία και πλέον ο Rob Ford, ο τότε δήμαρχος του Τορόντο, έκανε γνωστή τη φράση «πόλεμος υπέρ των αυτοκινήτων», υποσχόμενος να περικόψει τη χρηματοδότηση για τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο και να καταργήσει τους ποδηλατόδρομους. Η «πολεμική ιαχή» υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό από λαϊκιστές και δεξιούς πολιτικούς αλλού. Ο Nigel Farage, ο ηγέτης του ακροδεξιού Μεταρρυθμιστικού Κόμματος της Βρετανίας, θεωρεί τα χαμηλά όρια ταχύτητας και τους ποδηλατόδρομους ως απόδειξη του «φανατισμού κατά των αυτοκινήτων» που προκαλεί ανησυχία. Ο Richard Holden, ο σκιώδης υπουργός Μεταφορών της Βρετανίας, κατηγορεί την κυβέρνηση ότι διεξάγει «πόλεμο εναντίον των αυτοκινητιστών».
Ο Sir Sadiq Khan, ο αριστερός δήμαρχος του Λονδίνου, λέει ότι μια από τις πιο δύσκολες πολιτικές επιλογές του ήταν η επέκταση της ζώνης καθαρού αέρα της πόλης, επειδή δέχθηκε τόσες πολλές απειλές για τη ζωή του εξαιτίας του σχεδίου. Στο Βερολίνο το 2023, όταν η συντηρητική Χριστιανοδημοκρατική Ένωση ανέλαβε την εξουσία, ανέστειλε αμέσως τους νέους ποδηλατόδρομους που είχαν σχεδιαστεί από τους πιο αριστερούς προκατόχους του κόμματος.
Το γεγονός ότι οι πιο φιλικές προς το ποδήλατο περιοχές τείνουν να φιλοξενούν πιο εύπορους νέους που ψηφίζουν αριστερίζοντα κόμματα, βοηθάει το μένος των λαϊκιστών. Στην Αμερική, μετά την ανάληψη των καθηκόντων του Donald Trump, το Υπουργείο Μεταφορών διέταξε την επανεξέταση όλων των ομοσπονδιακών χρηματοδοτήσεων για έργα όπως οι ποδηλατόδρομοι που αποσκοπούν στη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Ολοένα και περισσότερο, η ιδιοκτησία και η χρήση του αυτοκινήτου μετατρέπεται σε μια ακόμα διαχωριστική γραμμή μεταξύ ευρωπαϊκής και αμερικανικής πολιτικής. Στις πρόσφατες προκριματικές εκλογές των Δημοκρατικών της Νέας Υόρκης, ο Zohran Mamdani, ο νικητής, ένας σοσιαλιστής που δεν έχει αυτοκίνητο και μπορεί να υπερηφανεύεται για το ιστορικό του CitiBike με χιλιάδες διαδρομές, σημείωσε μακράν τις καλύτερες επιδόσεις σε περιφέρειες όπου ελάχιστοι οδηγούν. Οι αυτοκινητιστές ψήφισαν τον Andrew Cuomo.
Βέβαια, τα ηλεκτρικά ποδήλατα εγείρουν ορισμένα πραγματικά προβλήματα. Επειδή είναι βαρύτερα και πηγαίνουν πιο γρήγορα (και συχνά οδηγούνται από αρχάριους) τα ατυχήματα μπορεί να είναι χειρότερα από ό,τι με τα παραδοσιακά. Τα ποδήλατα της Lime στο Λονδίνο έχουν κατηγορηθεί από τους γιατρούς για την έξαρση των σπασμένων ποδιών. Το 2022, στις Κάτω Χώρες, οι θάνατοι ποδηλατών έφτασαν σε επίπεδο ρεκόρ. Οι αναβάτες ηλεκτρονικών ποδηλάτων αντιμετωπίζουν ποσοστά θανάτου που είναι σαφώς υψηλότερα από αυτά των κανονικών ποδηλάτων. Οι ανησυχίες για τους εφήβους που τραυματίζονται οδηγούν δεκάδες προάστια στην Αμερική να απαγορεύσουν τα ηλεκτρικά ποδήλατα.
Σε αυτό το πρόβλημα έρχεται να προστεθεί και η άνοδος των παράνομων, γρήγορων ηλεκτρικών ποδηλάτων που μπορούν να επιταχύνουν μέσω γκαζιού και όχι μόνο μέσω πεντάλ. Στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη έχουν γίνει τα αγαπημένα όσων παραδίδουν τρόφιμα, οι οποίοι κερδίζουν περισσότερα χρήματα όσο πιο γρήγορα παραδίδουν. Στις περισσότερες πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών στους ποδηλατόδρομους επιτρέπονται μόνο τα ποδήλατα με πεντάλ και μέγιστη ταχύτητα 20 μίλια/ώρα (32 χλμ/ώρα). Στην Ευρώπη το αντίστοιχο όριο ταχύτητας είναι 25 χλμ/ώρα. Ωστόσο, πολλοί κινέζοι κατασκευαστές πωλούν ποδήλατα ή μηχανές που μπορούν να τροποποιηθούν για να πηγαίνουν πολύ πιο γρήγορα, γεγονός που τρομάζει τους πεζούς και κινδυνεύει να δηλητηριάσει την άνθιση.
Στη Νέα Υόρκη, η αστυνομία υπό τον δήμαρχό της, Eric Adams, ο οποίος πρόσφατα αρνήθηκε να αναμετρηθεί με τον κ. Mamdani τον Νοέμβριο, ανταποκρίνεται στην κατακόρυφη αύξηση των ηλεκτρονικών ποδηλάτων με ένα κύμα συλλήψεων. Εκπλήσσοντας τους υπέρμαχους της ασφάλειας των ποδηλάτων, οι ποδηλάτες αντιμετωπίζουν ποινικές κατηγορίες, ενώ οι οδηγοί αυτοκινήτων που παραβαίνουν το νόμο συνήθως παίρνουν κλήσεις.
Αυτές οι προκλήσεις ίσως επιβραδύνουν την επάνοδο του ποδηλάτου. Παρ’ όλα αυτά, στις πόλεις όπου έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας, η ιδέα της επιστροφής σε δρόμους γεμάτους αυτοκίνητα μοιάζει σχεδόν γελοία. Στην Ολλανδία, ο πρώην πρωθυπουργός Mark Rutte δήλωσε την επιθυμία του να πηγαίνει στη δουλειά με ποδήλατο. Στη Δανία, πέρυσι, ο βασιλιάς Frederik εμφανίστηκε σε φιλανθρωπική εκδήλωση με τους δύο γιους του στο μπροστινό καλάθι ενός ηλεκτρικού ποδηλάτου φορτίου (cargo bike). Στο Παρίσι, το νέο παράπονο είναι η ποδηλατική κυκλοφοριακή συμφόρηση. Και το Μόντρεαλ πλησιάζει σε αυτό το σημείο – τουλάχιστον το καλοκαίρι. Οι εξελίξεις αναμένονται συναρπαστικές .
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από το www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
