Ο μισθοφόρος έγραψε ο Niccolò Machiavelli, ήταν «άχρηστος και επικίνδυνος». Ήταν «άπιστος, γενναίος μπροστά στους φίλους, δειλός μπροστά στους εχθρούς». Ένας μισθοφόρος απλώς γυρίζει την πλάτη του και φεύγει όταν συναντήσει πρόβλημα. «Δεν έχουν κανένα άλλο κίνητρο ή λόγο να κρατήσουν τη θέση τους στο πεδίο της μάχης παρά μόνο μια μικρή αμοιβή, η οποία δεν είναι αρκετή να τους κάνει πρόθυμους να πεθάνουν για τον οποιονδήποτε». Ωστόσο, 500 χρόνια αργότερα, η επιχείρηση των Ιδιωτικών Στρατιωτικών Εταιρειών (ΙΣΕ), για να χρησιμοποιήσουμε τον σύγχρονο ευφημισμό, απογειώνεται.
Οι συγκρούσεις φέρνουν δυστυχία, αλλά τροφοδοτούν και τη ζήτηση. Όταν το Ανθρωπιστικό Ίδρυμα της Γάζας (GHF) προσελήφθη να διανείμει βοήθεια στη Γάζα νωρίτερα φέτος, έφερε την αμερικανική εταιρεία UG Solutions για να βοηθήσει με την ένοπλη ασφάλεια. Όταν η Ρωσία χρειαζόταν άνδρες για τον πόλεμό της στην Ουκρανία και για τις επιχειρήσεις της στην Αφρική, στράφηκε στην Wagner Group, η οποία υποστηρίζεται από το Κρεμλίνο και στελεχώνεται από πρώην μέλη των ρωσικών ειδικών δυνάμεων. Μεταξύ αυτών που πολεμούν για την Ουκρανία είναι και Κολομβιανοί μισθοφόροι (στη φωτογραφία). Στη Δύση, η αμερικανική κυβέρνηση είναι ο μεγαλύτερος πελάτης των ΙΣΕ, λέει ο Dominick Donald, αναλυτής που κάποτε εργαζόταν για την βρετανική εταιρεία ασφαλείας Aegis.
Οι επιχειρήσεις ασφάλειας καλύπτουν τα πάντα, από τους παχουλούς ιδιωτικούς αστυνομικούς στα εμπορικά κέντρα και τους ένοπλους φρουρούς που προσλαμβάνονται από εταιρείες σε επικίνδυνα μέρη μέχρι τους μισθοφόρους που χρησιμοποιούνται σε πολέμους. Πολλοί προέρχονται από την ίδια δεξαμενή: πρώην στρατιώτες, συχνά των ειδικών δυνάμεων. Όλες οι υποκατηγορίες έχουν επεκταθεί τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς οι κυβερνήσεις έχουν περικόψει τις ένοπλες δυνάμεις τους και η ζήτηση σε ιδιωτικό επίπεδο έχει αυξηθεί. Τώρα, όσοι είναι μέσα στα πράγματα είναι ενθουσιασμένοι με την προοπτική του τέλους του πολέμου στην Ουκρανία ελπίζοντας ότι η ανοικοδόμηση της χώρας θα είναι εξίσου καλή για τις επιχειρήσεις τους όπως και στο Ιράκ.
Οι αρχές της δεκαετίας του 2000 βίωσαν μια «πραγματική έκρηξη», λέει ο Tim Spicer, πρώην αξιωματικός του βρετανικού στρατού που ίδρυσε την Aegis και την Sandline International, μια άλλη ΙΣΕ. Το Ιράκ φιλοξενούσε δεκάδες χιλιάδες εργολάβους, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων δεν είχε πολεμικούς ρόλους.
Στο τέλος του πολέμου στο Ιράκ, εισέβαλαν οι «καουμπόηδες», λέει ο αντισυνταγματάρχης Spicer. Τώρα, πλέον, υπάρχουν έξι τουλάχιστον μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας με «εταιρικές δομές», συμπεριλαμβανομένων τμημάτων για νομικές συμβουλές, συμβόλαια και προσωπικό. Οι μισθοφορικές υπηρεσίες αποτελούν μόνο ένα μικρό κομμάτι της δραστηριότητάς τους. Σε αυτές περιλαμβάνονται η αμερικανική Constellis (η οποία είχε έσοδα 1,4 δισ. δολάρια πέρυσι και απασχολεί πάνω από 12.700 άτομα) και η καναδική GardaWorld (η οποία δραστηριοποιείται σε δεκάδες χώρες). Ο κ. Donald λέει ότι η αγορά είναι διαιρεμένη μεταξύ των καλά κεφαλαιοποιημένων επιχειρήσεων, που υποστηρίζονται από επιχειρηματικά κεφάλαια και ιδιωτικό πλούτο, και των πιο επισφαλών επιχειρήσεων που παραμένουν «αδρανείς» μέχρι να προκύψει ένα μεγάλο συμβόλαιο, οπότε συχνά αγοράζονται από ένα από τα μεγάλα θηρία.
Η βιομηχανία είναι «ατομοποιημένη» και με άλλους τρόπους, λέει ο Sean McFate του Εθνικού Πανεπιστημίου Άμυνας στην Ουάσιγκτον, πρώην αλεξιπτωτιστής (ο οποίος, όπως λέει, «δημιούργησε μικρούς στρατούς στην Αφρική για τα συμφέροντα των ΗΠΑ»). Ο ίδιος χωρίζει τις ΙΣΕ σε τρεις «γλώσσες διοίκησης», ανάλογα με τη γλώσσα στην οποία δίνονται οι εντολές, η καθεμία με τη δική της κουλτούρα. Υπάρχει η αγγλόφωνη ομάδα, που προέρχεται κυρίως από την Αμερική, την Ευρώπη και άλλες αγγλόφωνες χώρες, οι ρωσόφωνοι, και μια ισπανόφωνη ομάδα από πρώην πράκτορες των ειδικών δυνάμεων από τη Λατινική Αμερική, κυρίως από την Κολομβία, που συχνά εκπαιδεύονται από τους επίλεκτους Αμερικανούς Green Berets.
Με τις κυβερνήσεις να αγωνίζονται βρουν στρατιώτες, οι ΙΣΕ παρέχουν ένα φθηνό υποκατάστατο, εν μέρει επειδή δεν απαιτούν την ίδια εκπαίδευση, συντάξεις και παροχές. Ο συνταγματάρχης Spicer λέει ότι οι συνάδελφοί του υπολόγισαν κάποτε ότι ένας Αμερικανός εργολάβος ήταν περίπου επτά φορές φθηνότερος από έναν κανονικό στρατιώτη και ότι ένας Βρετανός μισθοφόρος ήταν δέκα φορές φθηνότερος. Οι Κολομβιανοί μαχητές αποτελούν επίσης ευκαιρία. «Κοστίζουν περίπου το ένα τέταρτο της τιμής μου όταν ήμουν στον κλάδο», λέει ο κ. McFate.
Για όσους «κατασσόνται», όμως, η αμοιβή μπορεί να μοιάζει δελεαστική. Οι Κολομβιανοί μισθοφόροι βγάζουν πολύ περισσότερα απ’ όσα θα κέρδιζαν υπηρετώντας στο κράτος τους και συχνά ζουν σε πολύ καλύτερες συνθήκες. Οι Ρώσοι μισθοφόροι στην Ουκρανία, λέγεται, πληρώνονταν διπλάσια από τους κανονικούς στρατιώτες. Όμως τα χρήματα δεν είναι το μοναδικό κίνητρο. «Πολλοί από τους τύπους που γνώρισα σε αυτή τη βιομηχανία δεν μπήκαν επειδή τα χρήματα ήταν καλά, αλλά επειδή μπορείς να έχεις τον έλεγχο της ζωής σου», λέει ο κ. McFate. «Μπορείς να πεις όχι σε μια αποστολή. Και αυτό είναι απίστευτα δελεαστικό».
Οι ΙΣΕ ως επί το πλείστον δεν εμπλέκονται σε σοβαρές μάχες, αλλά την τελευταία δεκαετία περίπου οι περισσότερες έχουν προσφέρει αυτό που ο Ulrich Petersohn του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ αποκαλεί «λύσεις μάχης». Κάποια στιγμή, λέει, υπήρχαν περισσότεροι από 50.000 μισθοφόροι στην Ουκρανία, κυρίως χαμηλής ειδίκευσης και στη ρωσική πλευρά, κυρίως για να αποφευχθεί η επίσημη επιστράτευση.
Ο συνταγματάρχης Spicer εκφράζει τη λύπη του για την υποτιμητική χροιά της λέξης «μισθοφόρος». Διαμαρτύρεται ότι η άνοδος ανεξέλεγκτων ομάδων τύπου Wagner, που προστατεύονται από αυταρχικά καθεστώτα, έχει αμαυρώσει την εικόνα των πιο νομοταγών φορέων. Ο κ. Petersohn επισημαίνει ότι, από το 1980 έως το 2016, η παρουσία μισθοφόρων συνδέθηκε με 39% χαμηλότερο ποσοστό θυμάτων μεταξύ αμάχων. Οι ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες με έδρα σε δημοκρατικές χώρες παρουσίαζαν 66% χαμηλότερο ποσοστό σε σχέση με εκείνες που προέρχονταν από μη δημοκρατικά καθεστώτα — πιθανώς επειδή, τουλάχιστον για τα πιο «εταιρικά» σχήματα, η κακή φήμη είναι κακή για τις δουλειές. «Η αντίληψη του κλάδου ως μια συμμορία επιθετικών καουμπόηδων είναι βαθιά λανθασμένη», καταλήγει.
Ωστόσο, οι δυτικές επιχειρήσεις είχαν το μερίδιό τους στις αντιπαραθέσεις. Στη Γάζα, η GHF που έχει πλέον καταργηθεί, χρησιμοποίησε επίσης ένοπλους μισθοφόρους από τη Infidels Motorcycle Club, μια αντι-ισλαμική συμμορία αμερικανών μοτοσικλετιστών – αν και οι περισσότεροι θάνατοι γύρω από τα σημεία διανομής βοήθειας πιστεύεται ότι προκλήθηκαν από τις τακτικές ισραηλινές δυνάμεις. Η Frontier Services Group, που ιδρύθηκε από τον Erik Prince, ένα διαβόητο στέλεχος του οποίου η εταιρεία Blackwater σκότωσε 17 ιρακινούς πολίτες το 2007, βρέθηκε αντιμέτωπη με αμερικανικές κυρώσεις το 2023 για την εκπαίδευση κινέζων στρατιωτικών πιλότων.
Πολλοί πιστεύουν ότι ο κλάδος είναι έτοιμος για ένα ακόμα κύμα επέκτασης. «Πιστεύω ότι θα υπάρξει άλλη μια έκρηξη», λέει ο συνταγματάρχης Spicer. «Νομίζω ότι τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στην ανοικοδόμηση του Ιράκ θα είναι πολλαπλάσια στην περίπτωση της Ουκρανίας».
Για να καλυφθεί η ζήτηση, το πιθανότερο είναι να υπάρχει έτοιμη προσφορά ανδρών. Ο πόλεμος στην Ουκρανία θα παράξει χιλιάδες σκληροτράχηλους στρατιώτες, εξοικειωμένους με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη κρούσης. Ο Volodymyr Zelensky, ο πρόεδρος της Ουκρανίας, δήλωσε ότι η χώρα του εξετάζει το ενδεχόμενο να δημιουργήσει τις δικές της ΙΣΕ. Επίσης, πολλοί επίλεκτοι Αμερικανοί στρατιώτες μόλις έχουν βγει από περίοδο «ανάπαυσης και αποκατάστασης» μετά την πτώση της Καμπούλ το 2021, λέει ένα αξιόπιστο πρόσωπο του χώρου. Βρίσκονται σε ετοιμότητα, σε περίπτωση μιας επιθετικής εκστρατείας της Αμερικής εναντίον των καρτέλ ναρκωτικών στη Λατινική Αμερική, ή για την προστασία της εξόρυξης κρίσιμων ορυκτών σε εύθραυστα κράτη.
«Η ιδιωτικοποίηση του πολέμου προχωρά ακάθεκτη», δηλώνει ο κ. McFate. «Όσοι το αντιλαμβάνονται, όπως η Ρωσία, το αγκαλιάζουν. Όσοι δεν το κατανοούν, όπως η Δύση, θα βρεθούν αντιμέτωποι με τις συνέπειες».
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από το www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
