Σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο, η προσωρινή μετανάστευση γνωρίζει άνθηση. Ο αριθμός των βραχυπρόθεσμων αδειών εργασίας που χορηγούνται σε μετανάστες εργαζόμενους αυξήθηκε σχεδόν κατά ένα εκατομμύριο μέσα σε λιγότερο από μια δεκαετία —από το 2014 έως το 2023— φτάνοντας τα 2,5 εκατομμύρια, χωρίς καμία ένδειξη επιβράδυνσης. Και δεν πρόκειται για φαινόμενο που περιορίζεται σε χώρες με παραδοσιακά ανοιχτές μεταναστευτικές πολιτικές. Ακόμη και η λαϊκιστική Ουγγαρία και η Ιταλία, αλλά και η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα —δύο χώρες γνωστές για τη μεταναστευτική τους επιφυλακτικότητα— στρέφονται πλέον προς αυτή τη λύση, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για εργατικά χέρια σε μια εποχή γήρανσης του πληθυσμού και ελλείψεων στην αγορά εργασίας.
Η ιδέα της βραχυπρόθεσμης μετανάστευσης προκαλεί ανατριχίλα σε πολλούς παρατηρητές στη Δύση. Σε ορισμένους, φέρνει στο μυαλό εικόνες εργαζομένων που μοχθούν πολλές ώρες σε άθλιες συνθήκες για πενιχρούς μισθούς. Ιστορίες τρόμου με αφεντικά που κατάσχουν διαβατήρια ή μετανάστριες υπηρέτριες που πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης από τους εργοδότες, γίνονται πρωτοσέλιδα. Στην πραγματικότητα, τα καλά σχεδιασμένα συστήματα προσωρινών εργαζομένων προσφέρουν μεγάλα οφέλη σε όλα τα μέρη. Και καθώς το πολιτικό ρεύμα στρέφεται κατά της μετανάστευσης, μπορεί να είναι ο μόνος εφικτός τρόπος εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης να γίνουν δεκτοί.
Τα λαϊκιστικά κόμματα, από την Αμερική και τη Βρετανία έως τη Γαλλία και την Ιταλία, έχουν εδώ και χρόνια τροφοδοτήσει το αντιμεταναστευτικό συναίσθημα —και έχουν αποκομίσει πολιτικά οφέλη από αυτό. Ωστόσο, η πραγματικότητα των γηρασμένων πληθυσμών και των ελλείψεων σε εργατικό δυναμικό έρχεται τώρα να τα φέρει αντιμέτωπους με τα όρια της ρητορικής τους. Οι επιχειρήσεις, αντιμέτωπες με αυξανόμενη πίεση, αναζητούν απεγνωσμένα εργατικά χέρια. Οι βραχυπρόθεσμες άδειες εργασίας προσφέρουν μια πρακτική διέξοδο: η Ιταλία, για παράδειγμα, έχει εκδώσει μαζικά προσωρινές θεωρήσεις για μετανάστες σε θέσεις χαμηλής ειδίκευσης. Παράλληλα, χώρες όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν, αν και εξακολουθούν να περιορίζουν τις δυνατότητες μόνιμης εγκατάστασης, δέχονται κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες προσωρινούς εργαζόμενους για να στηρίξουν τις οικονομίες τους.
Ταυτόχρονα, αυξάνονται οι ανησυχίες για το κατά πόσον οι μετανάστες χαμηλής ειδίκευσης επιβαρύνουν τα κράτη πρόνοιας. Ο δημοσιονομικός αντίκτυπος της μετανάστευσης εξαρτάται από τις δεξιότητες των μεταναστών και τους κανόνες που διέπουν την πρόσβασή τους στις δημόσιες παροχές. Στις περισσότερες δυτικές χώρες, οι μετανάστες χαμηλής ειδίκευσης που παραμένουν αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς γερνούν λαμβάνουν σύνταξη και υγειονομική περίθαλψη, ενώ πληρώνουν πολύ λιγότερους φόρους από ό,τι οι μετανάστες υψηλής ειδίκευσης. Οι κυβερνήσεις μπορούν να αποφύγουν αυτό το κόστος περιορίζοντας την πρόσβαση των μεταναστών στην κοινωνική πρόνοια, όπως κάνουν τα κράτη του Κόλπου, ή επιμένοντας να επιστρέφουν στην πατρίδα τους πριν συνταξιοδοτηθούν. Πολλές επιλέγουν το τελευταίο. Εξ ου και η δημοτικότητα των προγραμμάτων φιλοξενούμενων εργαζομένων.
Η προσωρινή μετανάστευση προσφέρει μεγάλα οφέλη και στους μετανάστες και στις χώρες προέλευσης. Ο Lant Pritchett του London School of Economics σημειώνει ότι η εργασία χαμηλής ειδίκευσης στην Αμερική προσφέρει στους μετανάστες από τις 11 μεγαλύτερες αναπτυσσόμενες χώρες την ευκαιρία να πενταπλασιάσουν τους μισθούς τους, ακόμα και μετά τον συνυπολογισμό των χαμηλότερων τιμών στην πατρίδα τους. Εάν τα δύο τρίτα του δημογραφικού ελλείμματος στο εργατικό δυναμικό του πλούσιου κόσμου αντισταθμιστούν από την αύξηση του αριθμού των προσωρινά απασχολούμενων, μέχρι το 2050, ο παγκόσμιος μισθός, σε σημερινές τιμές, θα αυξηθεί κατά 6 τρις δολάρια. Οι χώρες προέλευσης επωφελούνται όταν οι μετανάστες στέλνουν χρήματα στην πατρίδα τους, τροφοδοτώντας επιχειρήσεις και σπουδάζοντας συγγενείς. Πέρυσι, οι οικονομίες χαμηλού και χαμηλού-μεσαίου εισοδήματος έλαβαν σε εμβάσματα ένα ποσό αξίας 5,4% του συνολικού τους ΑΕΠ.
Ωστόσο, για να γίνουν τα συστήματα προσωρινής μετανάστευσης πιο αποδεκτά πολιτικά, πρέπει να βελτιωθούν. Πολλά από αυτά στερούνται ευελιξίας. Σε ορισμένα μέρη της Μέσης Ανατολής, το σύστημα kafala δεσμεύει έναν μετανάστη με έναν μόνο εργοδότη, έτσι ώστε η απόλυση σημαίνει την επιστροφή στην πατρίδα. Πρόκειται για τη συνταγή της κατάχρησης. Οι χώρες που έχουν μεταρρυθμίσει το kafala, όπως η Σαουδική Αραβία, έκαναν τις αγορές εργασίας τους πιο δυναμικές, επιτρέποντας στους εργαζόμενους να μεταπηδούν σε εργοδότες με υψηλότερες αμοιβές και μεγαλύτερη παραγωγικότητα.
Οι «φορητές θεωρήσεις εισόδου», οι οποίες επιτρέπουν στους μετανάστες να αλλάζουν θέσεις εργασίας, είναι καλύτερες τόσο για τους μετανάστες όσο και για τους φιλοξενούντες. Πέρυσι η Αυστραλία επέκτεινε το χρονικό διάστημα που έχουν οι εργαζόμενοι για να βρουν νέο εργοδότη μετά την αποχώρηση από τον πρώτο, από 60 σε 180 ημέρες. Μια τέτοια ευελιξία ενισχύει την αποτελεσματικότητα και περιορίζει τη δύναμη των σκληρών αφεντικών.
Μια άλλη αλλαγή αφορά το κράτος δικαίου. Αν οι σκεπτικιστές της μετανάστευσης φοβούνται ότι οι φιλοξενούμενοι εργαζόμενοι θα χαθούν στη σκιά, τότε η υποστήριξή τους στην προσωρινή μετανάστευση θα μειωθεί. Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι ώστε κάτι τέτοιο να αποθαρρυνθεί. Για παράδειγμα, οι εποχικοί εργάτες γης της Νέας Ζηλανδίας έχουν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες από τους συναδέλφους τους στην Αυστραλία να παρατείνουν τη βίζα τους, για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι οι επιχειρήσεις τιμωρούνται με πρόστιμο όταν οι εργαζόμενοι φεύγουν, δίνοντας στους εργοδότες ένα ισχυρό κίνητρο να τους ελέγχουν και να τους παρακολουθούν. Ο δεύτερος είναι ότι δεν υπάρχει μηχανισμός για τους εργαζόμενους να υποβάλλουν αιτήσεις ασύλου που να τους επιτρέπουν να παραμείνουν στη χώρα σχεδόν επ’ αόριστον, γεγονός που αμβλύνει το κίνητρό τους να προσπαθήσουν να το πράξουν.
Υπάρχουν όρια στα οφέλη της εργασίας των φιλοξενούμενων, ιδίως σε σύγκριση με τη μόνιμη μετανάστευση. Οι βραχυπρόθεσμες θεωρήσεις δυσχεραίνουν την επιχειρηματική δραστηριότητα των μεταναστών, περιορίζοντας την καινοτομία. Οι φορητές θεωρήσεις είναι καλύτερες, αλλά και πάλι λιγότερο ευέλικτες από την ελεύθερη κυκλοφορία. Οι ειδικευμένοι μετανάστες φέρνουν τόσο μεγάλα οφέλη που οι χώρες θα έπρεπε να προσπαθούν να τους κρατήσουν, αντί να τους απωθούν με τέλη θεώρησης 100.000 δολαρίων, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Αμερική.
Όταν οι ψηφοφόροι αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη μόνιμη μετανάστευση, η προσωρινή εργασία μεταναστών αποτελεί συχνά τον ρεαλιστικό συμβιβασμό. Αντί να κλείνουν τις πόρτες τους, οι χώρες μπορούν να τις ανοίγουν επιλεκτικά και με κανόνες. Καλά σχεδιασμένα προγράμματα προσωρινής απασχόλησης μπορούν να προστατεύσουν καλύτερα τους ίδιους τους εργαζόμενους, να ενισχύσουν την οικονομία της χώρας υποδοχής και να προσφέρουν μια πολιτικά βιώσιμη ισορροπία ανάμεσα στον φόβο της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης και τις φιλελεύθερες αξίες της ανοιχτής κοινωνίας.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από το www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
