Το να είσαι Ευρωπαίος σημαίνει ότι έχεις μάθει από την ιστορία ότι αυτό που ξεκινάει ως πατριωτικός ενθουσιασμός μπορεί, υπό τη λάθος πίεση, να μετατραπεί σε κάτι πολύ πιο άσχημο. Έτσι, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν τις σημαίες των χωρών τους – το ισχυρότερο σύμβολο του εθνικού συλλογικού ιδεώδους – με κάτι σαν ευγενική αυτοσυγκράτηση, σαν να θέλουν να μετριάσουν τα πάθη που μπορεί ξαφνικά να εξαπολύσουν. Οι Αμερικανοί ανεμίζουν ανενδοίαστα την Αστερόεσσα τους στις αυλές και στα φορτηγά. Καμία αντιπροσωπεία αυτοκινήτων δεν είναι πλήρης χωρίς μια θάλασσα από κόκκινο, άσπρο και μπλε. Οι Ευρωπαίοι στο σύνολό τους είναι πιο προσεκτικοί. Η τρίχρωμη γαλλική, η ισπανική Rojigualda ή οι διάφοροι σκανδιναβικοί σταυροί κυματίζουν περήφανα στην κορυφή κοινοβουλίων, σχολείων, πολεμικών μνημείων και άλλων σημείων της επίσημης ζωής. Ωστόσο, σε μεγάλο μέρος της ηπείρου, όταν ένα άτομο ανεμίζει την εθνική σημαία ή την κρεμάει έξω από το σπίτι του, προκαλεί ερωτήματα. Κερδίσαμε κάποιο πρωτάθλημα στο ποδόσφαιρο; Υπάρχει κάποιος άλλος λόγος εορτασμού; Ή μήπως είστε… εθνικόφρων;
Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος που διχάζεται από τη συνήθεια των κυματιστών σημαιών. Οι Δανοί χρησιμοποιούν τη δική τους, την παλαιότερη που συνεχίζει να υπάρχει, ως συνοδεία ακόμα και στις πιο καθημερινές γιορτές: υποδέχονται, για παράδειγμα, τους επισκέπτες στο αεροδρόμιο με πλαστικά σημαιάκια, ενώ καμία τούρτα γενεθλίων δεν είναι ολοκληρωμένη αν δεν είναι στολισμένη με τη Dannebrog. Όταν οι απλοί Γερμανοί, οι οποίοι έχουν μοναδική επίγνωση του πού μπορεί να οδηγήσει η υπερβολή του εθνικισμού, ύψωσαν υπερήφανα τη σημαία τους κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου του 2006, πολλοί αισθάνθηκαν ότι η σελίδα είχε γυρίσει. Το 2022 οι Ολλανδοί αγρότες που αγωνίζονταν, άρχισαν να κυματίζουν το εθνικό τους έμβλημα ανάποδα, ένα αναγνωρισμένο σημάδι δυστυχίας. Στο Βέλγιο και την Ισπανία, η επίδειξη των εθνικών χρωμάτων μπορεί να υποδηλώνει την επιθυμία η χώρα να παραμείνει ενωμένη εν μέσω περιφερειακών φωνών για απόσχιση. Σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι πολιτικοί μπορούν να δείξουν την αγάπη τους για την ολοένα και στενότερη ένωση, έχοντας ως φόντο τη σημαία με τα 12 αστέρια της λάσχης, όπως έκανε ο πρόεδρος της Γαλλίας, Emmanuel Macron. Ωστόσο, απουσία μιας εθνικής κρίσης, εορτασμού ή αθλητικού θριάμβου, οι δημόσιες εκδηλώσεις αγάπης για τη σημαία είναι σπάνιες. Αν επισκεφθείτε μια ευρωπαϊκή πόλη, το πιθανότερο είναι τα ουκρανικά ή παλαιστινιακά λάβαρα να κοσμούν τα μπαλκόνια παρά τα εθνικά.
Οι εθνικόφρονες έχουν εν γνώσει τους εισέλθει σε αυτό το σημαιολογικό κενό. Τα κόμματα της λαϊκιστικής δεξιάς παίζουν επιδέξια το παιχνίδι του «οικειοποιηθείτε τη σημαία». Στα χέρια αυτών των αυτοαποκαλούμενων υπερασπιστών της πατρίδας, τα λάβαρα που δημιουργήθηκαν για να ενώνουν έχουν μετατραπεί σε σύμβολα διχασμού. Οι πορείες που πραγματοποιούνται για τον Εθνικό Συναγερμό στη Γαλλία, την Εναλλακτική για τη Γερμανία ή τους Αδελφούς της Ιταλίας και τους συναδέλφους τους νατιβιστές σε όλη την Ευρώπη ξεχειλίζουν από εθνικά χρώματα. Εν μέρει αυτό γίνεται για να κεντρίσουν τους φιλελεύθερους, οι οποίοι αισθάνονται ανίκανοι να επικρίνουν τον σεβασμό προς τη σημαία -ακόμα και αν τη συνδέουν με παλιομοδίτικες ιδέες που παραπέμπουν στο παρελθόν, όπως η άκριτη ευλάβεια προς την αυτοκρατορία ή τον μιλιταρισμό. Όμως οι κύριοι στόχοι των «σημαιοφόρων» είναι οι μετανάστες. Αυτή η σημαία, πρέπει να τους πει κάποιος, ήταν δική μας πριν φτάσετε εσείς. Τολμάτε να την ανεμίζετε με την ζέση των γηγενών; Μια θάλασσα από υφάσματα που ανεμίζουν με πάθος έχει σκοπό να εκφοβίσει τους ξένους, όχι να τους φέρει μέσα. Μια πρόσφατη αφίσα προεκλογικής εκστρατείας του ξενοφοβικού πορτογαλικού κόμματος Chega, απεικόνιζε την κοκκινοπράσινη εθνική σημαία με το σύνθημα « Εδώ δεν είναι Μπαγκλαντές».
Αυτό που κάποτε περιοριζόταν σε πορείες και συγκεντρώσεις έχει πάρει μια πιο δημόσια τροπή. Τα εθνικά χρώματα εμφανίζονται σε απροσδόκητα μέρη τον τελευταίο καιρό. Τον περασμένο μήνα περισσότερες από 20 μαύρες, κόκκινες και χρυσές γερμανικές σημαίες εμφανίστηκαν κρυφά στο Nachrodt-Wiblingwerde, μια μικρή πόλη κοντά στο Ντόρτμουντ. Ένα πανό που εξηγούσε ότι «η εθνική υπερηφάνεια δεν είναι έγκλημα» περιείχε χρήσιμες ενδείξεις για τον σκοπό της ανάρτησης της σημαίας. Λίγες ημέρες νωρίτερα το Uithoorn, μια πόλη κοντά στο Άμστερνταμ, βρέθηκε στολισμένο με ολλανδικές σημαίες, επίσης ασαφούς προέλευσης, αλλά φαινομενικά συνδεδεμένες με ένα προτεινόμενο κέντρο αιτούντων άσυλο. Παρόμοια κρούσματα αυθόρμητου σημαιοστολισμού έχουν παρατηρηθεί στη Γαλλία και την Ιρλανδία. Η έμπνευση φαίνεται να ήταν μια νατιβιστική βρετανική εκστρατεία, η επιχείρηση «Raise the Colours», που άνθισε το περασμένο καλοκαίρι – η λιγότερο ευπρόσδεκτη βρετανική εξαγωγή στην ήπειρο μετά το Marmite.
Αντιλαμβανόμενοι την πρόκληση, οι μετριοπαθείς αντεπιτίθενται. Ο Sir Keir Starmer έχει περιβληθεί τη Union Jack σε σημείο εκκλησιαστικής υπερβολής. Στις 29 Οκτωβρίου, ο απροσδόκητος νικητής των ολλανδικών εκλογών, Rob Jetten, εκφώνησε τη νικητήρια ομιλία του μπροστά σε ένα υπερμεγέθες εθνικό λάβαρο, μετά από μια εκστρατεία που ορισμένοι Ολλανδοί θεώρησαν απρεπές όργιο πατριωτισμού. Ένας νέος, κοσμοπολίτης φιλελεύθερος από ένα φιλοευρωπαϊκό κόμμα, ο κ. Jetten θα περίμενε κανείς ότι θα επιδείκνυε το έμβλημα της ΕΕ. Κραδαίνοντας την ολλανδική σημαία που οι αντίπαλοί του στη λαϊκιστική δεξιά προσπάθησαν να μονοπωλήσουν, στόχος του ήταν να «διεκδικήσει» κάτι που θα έπρεπε να είναι ένα συμπεριληπτικό έμβλημα, λέει. Το υπονοούμενο είναι ότι οι προοδευτικοί δεν χρειάζεται να αφήνουν τον πατριωτισμό στις δημαγωγικές παρυφές. Δεν είναι μόνο ο κ. Jetten που θέλει να διασφαλίσει ότι η σημαία θα παραμείνει εθνικό σύμβολο και όχι παραταξιακό. Ένα πλακάτ σε μια γαλλική διαδήλωση πέρυσι έγραφε «Μην αφήσετε τους φασίστες να κλέψουν τη σημαία μας». Ο Frank-Walter Steinmeier, ο σοσιαλδημοκράτης πρόεδρος της Γερμανίας, έχει παρακαλέσει τους συμπατριώτες του να μην επιτρέψουν να «καταληφθεί και να κακοποιηθεί η σημαία από εκείνους που θέλουν να υποδαυλίσουν ένα νέο εθνικιστικό μίσος».
Οι Ευρωπαίοι ίσως να μην συναγωνιστούν ποτέ τους Αμερικανούς στον πατριωτικό ενθουσιασμό, μπορούν όμως να επιδιώξουν έναν αξιοπρεπή, μετρημένο παλμό υπερηφάνειας. Υπάρχει κάτι αφοπλιστικά ευρωπαϊκό στο να αναρωτιέσαι αν η ύψωση μιας σημαίας μπορεί, άθελά σου, να προκαλέσει τους πιο φανατικούς. Η ίδια η ιδέα ότι ο πατριωτισμός πρέπει να αποκλείει αντί να ενώνει, μοιάζει παράλογη στους περισσότερους Ευρωπαίους. Όπως υπονοεί ο κ. Jetten, αν οι κεντρώοι μάθαιναν να ανεμίζουν τα σύμβολά τους χωρίς υπερβολή, ίσως υπενθύμιζαν στους πολίτες ότι η αγάπη για την πατρίδα δεν χρειάζεται να συνοδεύεται από φόβο ή διχασμό. Μια ήρεμη, ευγενική περηφάνια —εκδηλωμένη τη σωστή στιγμή— θα μπορούσε να γίνει ο πιο δυνατός ενωτικός κρίκος της Ευρώπης.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από το www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
