Όπως πολλοί, έτσι και ο αρθρογράφος αφιερώνει αρκετό χρόνο ανυπομονώντας για εκείνο το Σάββατο που ακολουθεί τη μέρα πληρωμής. Και δεν πρόκειται για την προσμονή μιας εξόδου ή κάποιας πολυτέλειας, αλλά για κάτι… πιο γήινο: την ώρα της μεγάλης οικονομικής τακτοποίησης του μήνα. Τότε ενημερώνονται όλα τα λογιστικά φύλλα του νοικοκυριού: οι λογαριασμοί μετρητών, τα συνταξιοδοτικά ταμεία, οι επενδύσεις των χαρτοφυλακίων και οι αναμενόμενες αποδόσεις. Ένα εξίσου «συναρπαστικό» αρχείο παρακολουθεί το στεγαστικό δάνειο και όλους τους μικρούς γρίφους που το συνοδεύουν—από το πότε πρέπει να αυξηθεί η πληρωμή έως το αν συμφέρει μια πιθανή αναχρηματοδότηση. Η μηνιαία αυτή διαδικασία διαρκεί περίπου μία ώρα. Ωστόσο, τα γραφήματα και οι πίνακες που προκύπτουν μπορούν να κρατήσουν το ενδιαφέρον για πολύ περισσότερο, για όσους βρίσκουν στην προσωπική χρηματοικονομική οργάνωση μια σχεδόν απρόσμενη μορφή ψυχαγωγίας.
Αυτό προφανώς δεν είναι φυσιολογικό. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γοητεύονται από την πολυπλοκότητα της προσωπικής χρηματοοικονομικής και δεν απολαμβάνουν τον χρόνο που ξοδεύουν για να τη διαχείριση. Χρειάζονται μαθηματικά, αναγνώριση κινδύνων και προβλέψεις για το μέλλον – τρεις τομείς στους οποίους η ανθρώπινη διαίσθηση συχνά αποτυγχάνει. Όσοι έχουν ανεξέλεγκτα χρέη ή ασταθή εισοδήματα που μόλις και μετά βίας καλύπτουν τις δαπάνες τους, βρίσκουν τα οικονομικά ιδιαίτερα δυσάρεστα και οι επιχειρήσεις το εκμεταλλεύονται. Αυτό υποστηρίζουν οι John Campbell και Tarun Ramadorai, δύο καθηγητές οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και στο Imperial College του Λονδίνου, αντίστοιχα, στο νέο βιβλίο «Fixed». Το αποτέλεσμα, λένε, είναι ένα σύστημα προσωπικής χρηματοοικονομικής που χρειάζεται διόρθωση, καθώς παράγει κακά αποτελέσματα για πολλούς, και ιδιαίτερα για τους φτωχούς.
Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι τα χρηματοοικονομικά διευρύνουν την ανισότητα του πλούτου, αφού οι πλούσιοι κερδίζουν ψηλότερες αποδόσεις από τα περιουσιακά τους στοιχεία και πληρώνουν λιγότερους τόκους για τα χρέη τους. Μια μελέτη στη Σουηδία μεταξύ 2000 και 2007, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι όσοι ανήκαν στο φτωχότερο δεκατημόριο με βάση τον πλούτο κέρδιζαν μόνο το επιτόκιο μηδενικού κινδύνου για τα περιουσιακά τους στοιχεία. Όσοι βρίσκονταν στο πλουσιότερο δεκατημόριο κέρδιζαν μεταξύ πέντε και οκτώ ποσοστιαίων μονάδων περισσότερα, ετησίως. Επίσης, πλήρωναν μόνο μία έως δύο ποσοστιαίες μονάδες πάνω από το επιτόκιο μηδενικού κινδύνου για τους τόκους των χρεών τους, ενώ εκείνοι που βρίσκονταν στο φτωχότερο δεκατημόριο πλήρωναν διαφορά τεσσάρων (και εκείνοι που βρίσκονταν στο δεύτερο φτωχότερο πλήρωναν επτά).
Επίσης, οι πλούσιοι αποταμιεύουν περισσότερα από τα εισοδήματά τους από ό,τι οι φτωχοί. Ωστόσο, η σουηδική μελέτη διαπίστωσε ότι η διαφορά στις αποδόσεις τους και στους λογαριασμούς τόκων ευθύνεται σχεδόν για το σύνολο της αύξησης της ανισότητας κατά την ίδια περίοδο. Μια άλλη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε το 2017, εκτιμά ότι οι διαφορές μεταξύ των επενδυτικών αποδόσεων των Αμερικανών ευθύνονται για το 30-40% της ανισότητας του πλούτου στη συνταξιοδότηση.
Η προσωπική χρηματοοικονομική ενθαρρύνει αυτές τις ανισότητες με πολλούς τρόπους. Οι πλουσιότεροι μπορούν να αντέξουν οικονομικά καλύτερες συμβουλές και να αντλήσουν γνώσεις από τα κοινωνικά δίκτυα. Τα πάγια κόστη τιμωρούν τις αναλογικές αποδόσεις των μικρότερων λογαριασμών, αποτρέποντας ίσως όσους διαθέτουν ελάχιστα περιουσιακά στοιχεία από το να επενδύσουν συνολικά. Όπως και να έχει, πρέπει να βάλουν στην άκρη μεγαλύτερο μέρος των αποταμιεύσεών τους για έκτακτες ανάγκες, οπότε μπορεί να αποφεύγουν τις επικίνδυνες ή μη ρευστοποιήσιμες επενδύσεις. Οι ρυθμίσεις μπορεί να τους αποκλείσουν από αγορές στις οποίες άλλοι αποκομίζουν μεγάλα κέρδη, όπως τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια. Και δεδομένου ότι είναι πιθανότερο να αθετήσουν τα δάνεια και έχουν λιγότερες εξασφαλίσεις για να τα προστατέψουν, είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσουν υψηλότερο κόστος επιτοκίου.
Τα πιο συναρπαστικά μέρη του βιβλίου περιγράφουν προϊόντα που θα έπρεπε να είναι ευρέως διαδεδομένα, αλλά δεν είναι. Οι οικονομολόγοι, για παράδειγμα, μιλούν για το «παζλ των προσόδων». Η αγορά προσόδων επιτρέπει στους συνταξιούχους να περιορίσουν αποτελεσματικά τον κίνδυνο του ότι ζουν περισσότερο από το αναμενόμενο, εξασφαλίζοντας ένα εισόδημα υψηλότερο από το ποσό που θα μπορούσαν να δαπανήσουν αν βασίζονταν σε ατομικές αποταμιεύσεις. Ωστόσο, οι προσόδοι αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό κλάσμα των περιουσιακών στοιχείων των Αμερικανών που συνταξιοδοτούνται. Μια εύλογη εξήγηση είναι ότι τα οφέλη των προσόδων δεν είναι διαισθητικά προφανή, μειώνοντας τη ζήτησή τους.
Μια εύλογη απάντηση σε όλα αυτά θα ήταν πως οι ενδιαφερόμενοι —ιδίως όσοι διαθέτουν περιορισμένους πόρους— πρέπει να μάθουν να παίρνουν σοφότερες οικονομικές αποφάσεις. Άλλωστε, οι οικονομικές συνοικίες είναι γεμάτες από ανθρώπους που έμαθαν να το κάνουν και σήμερα βρίσκονται σε σαφώς καλύτερη θέση. Η ανάγνωση του «Fixed» θα μπορούσε πράγματι να βοηθήσει. Ωστόσο, οι συγγραφείς εμφανίζονται απαισιόδοξοι: απορρίπτουν την ιδέα ότι η οικονομική εκπαίδευση αρκεί. Κατά την άποψή τους, «τα συναισθήματα, οι πειρασμοί και οι γνωστικοί περιορισμοί των ανθρώπων» είναι υπερβολικά ισχυρά για να ξεπεραστούν μόνο με γνώση. Ακόμα πιο κακό είναι το γεγονός ότι κάποιοι γίνονται πράγματι πιο ικανοί καθώς μαθαίνουν να χειρίζονται το σύστημα πιο αποτελεσματικά, επωφελούμενοι από τα λάθη των λιγότερο ενημερωμένων.
Επομένως, το βιβλίο καταλήγει με ένα ελαττωματικό μανιφέστο για τη σωτηρία των ανθρώπων από τον εαυτό τους. Προτείνει την επιβολή ανώτατων ορίων τιμών, την απαγόρευση της «υπερβολικής παιχνιδοποίησης» των συναλλαγών και τη διασφάλιση ότι τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα «δεν θα πρέπει να απαιτούν πολύπλοκες αποφάσεις» (όπως π.χ. το πότε θα αναχρηματοδοτηθεί ένα ενυπόθηκο δάνειο). Ωστόσο, τα ανώτατα όρια τιμών -για παράδειγμα, τα τέλη καθυστερημένης αποπληρωμής χρέους- στρεβλώνουν το κίνητρο για έγκαιρη πληρωμή, αυξάνοντας το κόστος της πίστωσης για άλλους. Πολλοί λατρεύουν τις παιχνιδοποιημένες συναλλαγές. Η κοινωνία επωφελείται από την παροχή κινήτρων στα άτομα να λαμβάνουν πολύπλοκες αποφάσεις για το μέλλον, και η εκμάθηση της διαδικασίας αυτής βοηθά τους φτωχούς να γίνουν πλούσιοι. Ένα ωραίο, διασκεδαστικό μηνιαίο λογιστικό φύλλο είναι ένα καλό μέρος για να ξεκινήσετε.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από το www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
