« Πρέπει να κινητοποιηθούμε», δήλωσε ο Emmanuel Macron, ο πρόεδρος της Γαλλίας, στις 27 Νοεμβρίου, παρουσιάζοντας ένα νέο σύστημα εθελοντικής υπηρεσίας στις ένοπλες δυνάμεις σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τη σταδιακή κατάργηση της υποχρεωτικής στράτευσης στη Γαλλία τη δεκαετία του 1990. «Ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε τον κίνδυνο είναι να προετοιμαστούμε γι’ αυτόν».
Η γαλλική πρωτοβουλία, η οποία προβλέπει την πρόσληψη περίπου 3.000 εθελοντών το επόμενο έτος και έως 50.000 ετησίως μέχρι το 2035, αποτελεί μία από τις πιο πρόσφατες προσπάθειες δυτικών ενόπλων δυνάμεων να ενισχύσουν τις τάξεις τους και να επεκταθούν, έπειτα από δεκαετίες συρρίκνωσης που ακολούθησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αν και η Γαλλία έχει αποκλείσει την επαναφορά της υποχρεωτικής εθνικής θητείας, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Λετονία, η Λιθουανία και η Σουηδία, την προωθούν, ενώ κι άλλες κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Η κυβέρνηση της Γερμανίας πρότεινε πρόσφατα την υποχρεωτική κατάταξη όλων των 18χρονων ανδρών ως δυνητικών στρατευμένων.
Ο κύριος λόγος γι’ αυτή τη νέα επείγουσα ανάγκη βρίσκεται στα χαρακώματα της Ουκρανίας. Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, οι δυτικές χώρες αρκέστηκαν στο να απολαύσουν το μέρισμα ειρήνης. Ελάχιστες, με φωτεινή εξαίρεση τη Φινλανδία, είδαν την ανάγκη να διατηρήσουν μεγάλους μόνιμους στρατούς υποστηριζόμενους από δεκάδες χιλιάδες εφέδρους. Η ταχεία καταστροφή του στρατού του Ιράκ από την Αμερική κατά τη διάρκεια του πρώτου πολέμου του Κόλπου (1990-91) έδειξε ότι οι λιτές, επαγγελματικές δυνάμεις με ανώτερη τεχνολογία μπορούσαν να νικήσουν πολύ μεγαλύτερους εχθρούς. Ωστόσο, οι δυτικοί στρατηγοί δεν παρέλειψαν να παρατηρήσουν τις συγκλονιστικές απώλειες που υφίσταται το πεζικό και των δύο πλευρών στο πόλεμο της Ουκρανίας. Αν αντιμετώπιζαν παρόμοιες απώλειες, οι άρτια εκπαιδευμένοι στρατοί που διαθέτουν οι περισσότερες δυτικές χώρες θα κατέρρεαν πολύ γρήγορα. Το δίδαγμα είναι ότι θα χρειαστούν πολύ περισσότερα στρατεύματα κατά τη διάρκεια συγκρούσεων υψηλής έντασης, λέει ο Edward Arnold του κέντρου μελετών Royal United Services Institute (RUSI), στο Λονδίνο.
Ο δεύτερος λόγος είναι η μακροχρόνια κρίση στρατολόγησης που έχει αφήσει πολλές δυτικές δυνάμεις να μην μπορούν να γεμίσουν ούτε τους μικρότερους στρατούς τους. Ο αμερικανικός στρατός έχασε τους στόχους του για την πρόσληψη προσωπικού το 2022 και το 2023 της τάξεως του 25%, κάτι που αντιστοιχεί σε περίπου 15.000 εν ενεργεία στρατιώτες ετησίως. Το Πεντάγωνο χαρακτήρισε το 2023 ως τη «δυσκολότερη χρονιά» από την έναρξη της αμιγώς εθελοντικής δύναμης το 1973. Η Βρετανία, εν τω μεταξύ, διαθέτει περίπου 137.000 τακτικούς στρατιώτες, ο μικρότερος αριθμός της εδώ και 181 χρόνια. Ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Ιαπωνία και η Νέα Ζηλανδία αγωνίζονται να στρατολογήσουν αρκετούς τακτικούς στρατιώτες.
Ορισμένοι θεωρούν ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι νέοι, σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές, είναι πιο ατομικιστές και επικεντρώνονται περισσότερο στην καριέρα τους. Τα κίνητρα για την κατάταξη είναι ένα μείγμα πατριωτικών ιδεωδών και πραγματιστικών ανησυχιών, υπογραμμίζει ο Anthony King του Πανεπιστημίου του Exeter, ενώ ανησυχεί για τη διάβρωση του αισθήματος του εθνικού καθήκοντος, καθώς και για τον σκεπτικισμό του εθνικισμού που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970, μια εποχή αυξημένου αντιπολεμικού φρονήματος. Η άποψη αυτή υποστηρίζεται από διάφορα στοιχεία. Δημοσκόπηση σε 45 χώρες από την Gallup International πέρυσι έδειξε ότι, σε σχέση με δέκα χρόνια νωρίτερα, λιγότεροι άνθρωποι ήταν πρόθυμοι να πολεμήσουν για την πατρίδα τους.
Chart: The Economist
Ωστόσο, αντί να επιπλήττουν τους επίδοξους στρατιώτες για τη στάση τους, τα Υπουργεία Άμυνας καλό θα ήταν να εξετάσουν τις αδυναμίες τους. Μια πιο προσεκτική ματιά στα στοιχεία στρατολόγησης δείχνει ότι υπάρχουν περισσότεροι νέοι άνθρωποι πρόθυμοι να υπηρετήσουν την πατρίδα τους από ό,τι θέσεις για να τους φιλοξενήσουν. Το πρόβλημα είναι ότι μόνο μια μειοψηφία είναι κατάλληλη – οι περισσότεροι είναι πολύ παχύσαρκοι, ναρκομανείς ή καταθλιπτικοί για να υπηρετήσουν. Σύμφωνα με μελέτη του Πενταγώνου, που βασίστηκε σε δεδομένα προ της πανδημίας, μόνο το 23% των Αμερικανών ηλικίας 17-24 ετών πληρούσε τις προϋποθέσεις για να καταταγεί με βάση το βάρος του, τις ιατρικές του παθήσεις και την προηγούμενη χρήση ναρκωτικών. Δυστυχώς, από τότε, τα πράγματα έχουν επιδεινωθεί. Οι στρατολόγοι στη Δανία, τη Σουηδία και τη Βρετανία απέρριψαν περίπου το 60% των αιτούντων.
Ωστόσο, αυτό πιθανότατα αντανακλά λιγότερο την καταλληλότητα των νέων και περισσότερο τα γραφειοκρατικά εμπόδια που έχουν επιβάλει οι δυτικές δυνάμεις στην κατάταξή τους. Ορισμένοι ιατρικοί αποκλεισμοί άγγιζαν τα όρια του παραλόγου: η ακμή, το έκζεμα ή ακόμα και ένα σπασμένο πόδι στην παιδική ηλικία μπορούσαν να αποτελέσουν αιτία απόρριψης για τους επίδοξους νεοσύλλεκτους, παρότι σε εν ενεργεία στρατιώτες με τις ίδιες παθήσεις επιτρεπόταν να παραμείνουν στη θέση τους. Ένας Αυστραλός υπουργός χαρακτήρισε εύστοχα αυτούς τους κανόνες «ανόητους». Ερευνητές από τη RAND Corporation, ένα κέντρο μελετών, σημείωσαν ότι οποιοσδήποτε είχε λάβει θεραπεία ως έφηβος για διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), η οποία επηρεάζει περίπου το 10% των παιδιών, θα έπρεπε να λάβει ειδική άδεια προκειμένου να καταταγεί στον στρατό. Το ίδιο και πολλοί από το περίπου ένα τρίτο των 18χρονων Αμερικανών που δήλωσαν ότι έκαναν χρήση μαριχουάνας τουλάχιστον μία φορά τον προηγούμενο χρόνο (αν και η πολύ περιστασιακή χρήση παραβλέπεται και πιθανώς πολλοί νεοσύλλεκτοι λένε ψέματα).
Ιδιαίτερα ενοχλητική ήταν η διαπίστωση της RAND ότι η άδεια είναι άσκοπη. Παρόλο που οι νεοσύλλεκτοι που προσήλθαν με ένα μικρό ποινικό μητρώο για κατοχή μαριχουάνας είχαν ελαφρώς περισσότερες πιθανότητες να αποβληθούν από το στρατό λόγω κατηγορίας για ναρκωτικά, ήταν αυτοί που είχαν καλύτερες επιδόσεις από το μέσο όρο σε άλλους τομείς. «Οι νεοσύλλεκτοι με ιστορικό [χρήσης] μαριχουάνας είχαν τις ίδιες πιθανότητες με τους άλλους νεοσύλλεκτους να ολοκληρώσουν την πρώτη τους θητεία και να γίνουν λοχίες και ήταν λιγότερο πιθανό να εγκαταλείψουν το στρατό για λόγους υγείας ή απόδοσης», ανέφερε η RAND.
Η Βρετανία, ο Καναδάς και η Αυστραλία έχουν αρχίσει να καταργούν αυτούς τους περιορισμούς. Υπόσχονται να επιδείξουν μεγαλύτερη διακριτικότητα όταν εξετάζουν περιπτώσεις ΔΕΠΥ, άσθματος ή αλλεργιών. Ωστόσο, η διαδικασία υποβολής αίτησης ειδικής άδειας είναι συχνά πιο αποθαρρυντική από μια επιθετική προσέγγιση. Στη Βρετανία, η οποία αναθέτει την πρόσληψη σε ιδιωτική εταιρεία, ορισμένοι αιτούντες περιμένουν τέσσερα χρόνια. Στην Αμερική μεταξύ 61% και 73% των ειδικών αδειών χορηγήθηκαν κατά την περίοδο 2016-20, αλλά οι μεγάλοι χρόνοι αναμονής είχαν συχνά ως αποτέλεσμα να αναζητούν εργασία αλλού υποψήφιοι με υψηλά προσόντα και ενθουσιασμό.
Μια προσέγγιση είναι να κλείσει το κενό επιλεξιμότητας. Το 2022 ο αμερικανικός στρατός καθιέρωσε μια σειρά μαθημάτων προετοιμασίας, όπου οι πρόθυμοι νεοσύλλεκτοι περνούν από 30-90 ημέρες σωματικής άσκησης και εκπαίδευσης για να τους βοηθήσει να πληρούν τα ελάχιστα πρότυπα που απαιτούνται για να καταταγούν. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχονται από τη Διοίκηση Στρατολόγησης του Στρατού των ΗΠΑ, περισσότεροι από 51.000 εκπαιδευόμενοι έχουν ενταχθεί στον στρατό μέσω αυτού του Προπαρασκευαστικού Μαθήματος Μελλοντικού Στρατιώτη. Το Ναυτικό των ΗΠΑ ακολούθησε το παράδειγμα με τη δική του πρωτοβουλία προετοιμασίας.
Ωστόσο, αντί να ανεβάσουν τους υποψήφιους νεοσύλλεκτους στο απαιτούμενο επίπεδο, ορισμένες ένοπλες δυνάμεις επιλέγουν να χαμηλώσουν τα πρότυπά τους. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως η κατάργηση απαγορεύσεων για τατουάζ, γένια και μουστάκια, αυτό έχει λογική. Άλλες αλλαγές, όμως, μοιάζουν κοντόφθαλμες. Η Νέα Ζηλανδία και ο Καναδάς, για παράδειγμα, έχουν μειώσει ορισμένες πνευματικές απαιτήσεις, όπως την υποχρέωση απολυτηρίου λυκείου και τα τεστ δεξιοτήτων. Επιπλέον, κάποιες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, καθιστούν ευκολότερα τα τεστ φυσικής κατάστασης.
Το «πείραγμα» των προτύπων μπορεί να κάνει την κυβέρνηση ευάλωτη σε κατηγορίες ότι θέτει σε κίνδυνο την ποιότητα των στρατευμάτων, λέει η Katherine Kuzminski του κέντρου μελετών CNAS, με έδρα την Ουάσινγκτον. Ως εκ τούτου, οι κυβερνήσεις κινούνται με προσοχή. Οι περισσότερες ένοπλες δυνάμεις επιμένουν ότι παρά τις αλλαγές αυτές, η ποιότητα των στρατευμάτων παραμένει κορυφαία. Ωστόσο, οι Βρετανοί στρατιωτικοί αξιωματικοί γκρινιάζουν ιδιαίτερα για την πτώση των προτύπων καταλληλότητας. Αυτό έχει συνέπειες: λιγότεροι Βρετανοί νεοσύλλεκτοι καταφέρνουν να περάσουν από τα διαδοχικά στάδια της εκπαίδευσης, ενδεχομένως επειδή έρχονται με χαμηλότερο επίπεδο φυσικής κατάστασης, κινήτρων ή ανθεκτικότητας.
Οι ένοπλες δυνάμεις προσπαθούν να ανταγωνιστούν καλύτερα στην αγορά εργασίας. Πέρυσι οι Βρετανοί στρατιώτες είχαν τη μεγαλύτερη αύξηση μισθού εδώ και δύο δεκαετίες. Τα μπόνους κατάταξης είναι επίσης γενναιόδωρα. Η στέγαση, η υγειονομική περίθαλψη, τα δίδακτρα για τα πανεπιστήμια, η μετεγκατάσταση και η χρηματοδότηση ενυπόθηκων δανείων είναι όλα μέρος της συμφωνίας. Το μήνυμα είναι σαφές: μη ρωτάτε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για τη χώρα σας, αλλά τι μπορεί να κάνει η χώρα σας για εσάς.
Αυτές οι αλλαγές αποδίδουν. Φέτος ο αμερικανικός στρατός πέτυχε το στόχο του για στρατολόγηση τέσσερις μήνες νωρίτερα από το χρονοδιάγραμμα, μια αξιοσημείωτη μεταστροφή σε μόλις δύο χρόνια. Κατά τους 12 μήνες έως την 1η Οκτωβρίου οι βρετανικές ένοπλες δυνάμεις αυξήθηκαν σε μέγεθος για πρώτη φορά από το 2021, αν και μόνο κατά μερικές εκατοντάδες άτομα (βλ. διάγραμμα 2).
Chart: The Economist
Οι αιτήσεις αυξήθηκαν κατά 44%. Η γερμανική Bundeswehr ανέφερε επίσης αύξηση των προσλήψεων κατά 28%. Ο Καναδάς και η Αυστραλία πέτυχαν τους στόχους πρόσληψης για πρώτη φορά εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Οι ευρωπαϊκές χώρες που επιτρέπουν τη στρατολόγηση με κλήρωση , όπως η Δανία, η Λετονία και η Λιθουανία, είδαν τους στρατούς τους να γεμίζουν κυρίως με εθελοντές.
Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις ένοπλες δυνάμεις σχεδόν τόσο γρήγορα όσο κατατάσσονται. Ένας στους τέσσερις νεοσυλλέκτους εγκαταλείπει την Bundeswehr μέσα σε έξι μήνες από την κατάταξή του- στο Βέλγιο, το 44% φέρεται να εγκαταλείπει μέσα σε ένα χρόνο. Η υπόσχεση του σερφ σε μια τροπική παραλία σύντομα δίνει τη θέση της στην πραγματικότητα του ύπνου στη λάσπη. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η απώλεια ανθρώπων με σπάνιες δεξιότητες. Το RUSI σημείωσε πέρυσι ότι αριθμός ρεκόρ αξιωματικών εγκαταλείπει τον βρετανικό στρατό και ότι ο αριθμός των πιλότων έχει πέσει σε επίπεδα «κρίσης».
Μεταξύ των λόγων που επικαλείται το RUSI για την εκροή είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αξιωματικοί να έχουν μια φυσιολογική οικογενειακή ζωή, δεδομένου ότι πολλοί πρέπει να αλλάζουν πόστο κάθε 18-24 μήνες. Πολλοί έχουν συζύγους που εργάζονται, αλλά οι συχνές μετακινήσεις τους δυσχεραίνουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Αυτή η αδυναμία διατήρησης εξειδικευμένων ανθρώπων δεν αποτελεί καλό οιωνό για τις δυτικές χώρες που έχουν φιλόδοξα σχέδια για τη αύξηση των διμοιριών τους.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από το www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
