Ο Jacob Palmer, από τη Βόρεια Καρολίνα, μεγαλώνοντας, γνώριζε ελάχιστα για τις εξειδικευμένες χειρωνακτικές εργασίες εκτός από το ότι ήταν «βρώμικες, κουραστικές» και «σίγουρα έμοιαζαν κακοπληρωμένες». Ωστόσο χρειάστηκε μόνο ένας χρόνος εξ αποστάσεως εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της πανδημίας για να συνειδητοποιήσει ότι το πανεπιστήμιο δεν ήταν γι’ αυτόν. Τα παράτησε μετά το πρώτο έτος σπουδών του, πέρασε τα επόμενα δύο χρόνια ως μαθητευόμενος ηλεκτρολόγος και, το 2024, ξεκίνησε τη δική του επιχείρηση. Αν και μόλις 23 ετών, έχει τώρα μια αποθήκη, ένα φορτηγό και ένα κανάλι στο YouTube με περισσότερους από 33.000 συνδρομητές που τον παρακολουθούν να φτιάχνει συσκευές από ανιχνευτές καπνού μέχρι φορτιστές Tesla. Φέτος, αναμένει να έχει έσοδα 155.000 δολάρια, εκ των οποίων το 10% θα προέλθει από το YouTube.
Ο κ. Palmer απαριθμεί τα πλεονεκτήματα του να είναι κανείς ηλεκτρολόγος: «Πληρώνεσαι αρκετά καλά για τη δουλειά σου. Πληρώνεσαι για να μάθεις να την κάνεις», ενώ σου παρέχει «τεράστια εργασιακή ασφάλεια» σε μια εποχή που πολλοί νέοι απόφοιτοι πανεπιστημίων αγωνιούν για την τεχνητή νοημοσύνη που θα αντικαταστήσει τους κατώτερους υπαλλήλους γραφείου. Ο κ. Palmer δεν ανησυχεί γι’ αυτό: «Εγώ θα καλωδιώνω τα κέντρα δεδομένων, σωστά;».
Ο κ. Palmer δεν είναι το μόνο μέλος της γενιάς Z (όσοι γεννήθηκαν μεταξύ 1997 και 2012) που επανεξετάζει τα πλεονεκτήματα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της εταιρείας δημοσκοπήσεων Gallup, σήμερα, μόνο το ένα τρίτο περίπου των Αμερικανών ενηλίκων πιστεύει ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι «πολύ σημαντική». Το 2010, ήταν τα τρία τέταρτα που το πίστευε. Περίπου το ένα τέταρτο των Αμερικανών δηλώνουν ότι έχουν «πολύ λίγη» ή καθόλου εμπιστοσύνη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αν το ψάξετε βαθύτερα, θα δείτε ότι πολλοί από αυτούς που έχουν λίγη εμπιστοσύνη λένε ότι τα πανεπιστήμια δεν διδάσκουν σχετικές δεξιότητες και ότι είναι πολύ ακριβά. Η αλήθεια είναι ότι τα μέσα δίδακτρα που χρεώνονται για ένα τετραετές πτυχίο στα δημόσια πανεπιστήμια της Αμερικής έχουν υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία 30 χρόνια μετά την προσαρμογή στον πληθωρισμό.
Παρόλο που η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί νέα είδη θέσεων εργασίας, όπως οι μηχανικοί λογισμικού που βοηθούν στην ανάπτυξή της στις εταιρείες, δυσκολεύει επίσης τη ζωή ορισμένων αποφοίτων να βρουν την πρώτη τους δουλειά. Πρόσφατες μελέτες από το Στάνφορντ, το Χάρβαρντ και το King’s College του Λονδίνου διαπίστωσαν ότι οι εταιρείες που υιοθετούν τη δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη στην Αμερική και τη Βρετανία τείνουν να προσλαμβάνουν λιγότερους νέους υπαλλήλους γραφείου. Τον Νοέμβριο το 6,8% των 20 έως 24 ετών με πτυχίο στην Αμερική ήταν άνεργοι, σε σύγκριση με το 8,6% των ατόμων με απολυτήριο λυκείου μόνο (βλ. γράφημα 1).
Από εκείνους τους αποφοίτους πανεπιστημίου που έχουν βρει δουλειά, περισσότεροι από τους μισούς είναι υποαπασχολούμενοι (εργάζονται σε θέσεις εργασίας που δεν απαιτούσαν πτυχίο τετραετούς φοίτησης) ένα χρόνο μετά την αποφοίτηση, και το 73% εκείνων που ξεκινούν υποαπασχολούμενοι παραμένουν υποαπασχολούμενοι μια δεκαετία αργότερα.
Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον για εξειδικευμένες χειρωνακτικές εργασίες αυξάνεται. Μια πρόσφατη διαφήμιση στο μετρό του Λονδίνου δείχνει μια δακτυλογραφημένη ερώτηση: «ΤΝ, μπορείς να λυγήσεις αυτόν τον χάλκινο σωλήνα;» και την απάντηση ενός LLM: «Λυπάμαι, δεν μπορώ να το κάνω». Η διαφήμιση στη συνέχεια καλεί τους θεατές να «μάθουν ένα επάγγελμα και να διασφαλίσουν την καριέρα τους στο μέλλον». Σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Instagram και το TikTok οι νεαροί υδραυλικοί και ηλεκτρολόγοι δημοσιεύουν βίντεο από την καθημερινή τους εργασία που συγκεντρώνουν δεκάδες χιλιάδες προβολές και σχόλια θαυμασμού.
Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο από την Αμερικανική Ένωση Προσωπικού διαπίστωσε ότι το ένα τρίτο των ενηλίκων θα συμβούλευε τους νέους που αποφοιτούν από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση να παρακολουθήσουν μια επαγγελματική ή τεχνική σχολή, ποσοστό ελαφρώς υψηλότερο από εκείνο που θα τους ενθάρρυνε να φοιτήσουν σε πανεπιστήμιο. Ορισμένοι ακολουθούν αυτή τη συμβουλή: από το 2020, η εγγραφή σε διετή προγράμματα επαγγελματικής και τεχνικής εκπαίδευσης στα αμερικανικά κοινοτικά κολέγια έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 20%. Σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Εργασίας Ο αριθμός των ενεργών μαθητευόμενων στην Αμερική έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2014 έως το 2024.
Οι απόφοιτοι πανεπιστημίου άνω των 25 ετών εξακολουθούν να απολαμβάνουν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας και σχεδόν διπλάσιο μέσο ετήσιο μισθό από τους αποφοίτους λυκείου. Ωστόσο, αν δείτε πιο προσεκτικά τα επιμέρους πτυχία τα αποτελέσματα ποικίλουν αρκετά. Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Georgetown, οι άνθρωποι με πτυχίο bachelor στις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική ή τα μαθηματικά, το 2024, κέρδισαν έναν μέσο ετήσιο μισθό 98.000 δολαρίων, (βλ. διάγραμμα 2).
Οι πτυχιούχοι καλλιτεχνικών και ανθρωπιστικών επιστημών είχαν μέσο εισόδημα 69.000 δολάρια. Αντίθετα, ο μέσος ετήσιος μισθός ενός τεχνικού ανελκυστήρων στην Αμερική είναι 106.580 δολάρια.
Η ψαλίδα εντός των επαγγελμάτων είναι επίσης μεγάλη. Οι μέσες ετήσιες αποδοχές των ηλεκτρολόγων στην Αμερική είναι 62.000 δολάρια το χρόνο, αλλά το κορυφαίο 10% αυτών κερδίζει πάνω από 100.000 δολάρια ο καθένας. Το ίδιο ισχύει και για τους κορυφαίους υδραυλικούς, τους χειριστές λεβήτων, τους μηχανικούς αεροσκαφών και τους εγκαταστάτες ηλεκτρικών γραμμών. Καμία από αυτές τις θέσεις εργασίας δεν απαιτεί πτυχίο, αν και απαιτούν εξειδικευμένη εκπαίδευση.
Επίσης, οι βιομηχανίες όπως η προηγμένη μεταποίηση και η άμυνα χρειάζονται επειγόντως εργάτες. Σύμφωνα με μελέτη της Ένωσης Βιομηχανίας Ημιαγωγών και της Oxford Economics, σχεδόν το 60% των νέων θέσεων εργασίας κατασκευής και σχεδιασμού τσιπ που θα δημιουργηθούν στην Αμερική μεταξύ 2023 και 2030 αναμένεται να μείνουν ακάλυπτες λόγω έλλειψης εξειδικευμένων εργαζομένων. Από αυτές τις μη καλυπτόμενες θέσεις εργασίας, το 40% είναι θέσεις τεχνικών που απαιτούν μόνο ένα διετές πτυχίο. Ο Jensen Huang, διευθύνων σύμβουλος της Nvidia δήλωσε ότι τα κέντρα δεδομένων για την τεχνητή νοημοσύνη θα απαιτήσουν εκατοντάδες χιλιάδες ηλεκτρολόγους, υδραυλικούς και ξυλουργούς.
Στη Βρετανία, βιομηχανικές εκθέσεις εκτιμούν ότι υπάρχει έλλειψη 35.000 εξειδικευμένων συγκολλητών, οι οποίοι χρειάζονται, μεταξύ άλλων, για την κατασκευή υπεράκτιων αιολικών πάρκων, πυρηνικών εργοστασίων και υποβρυχίων. Πολλοί με αυτές τις δεξιότητες γερνούν: το μισό του εργατικού δυναμικού ηλεκτροσυγκολλήσεων της Βρετανίας αναμένεται να συνταξιοδοτηθεί έως το 2027.
Μια λύση στην έλλειψη δεξιοτήτων είναι να ενθαρρυνθούν περισσότεροι νέοι να αποκτήσουν επαγγελματικές δεξιότητες. Ωστόσο, το στίγμα που συνδέεται με τη δουλειά του εργάτη εξακολουθεί να υπάρχει. Πολλοί γονείς θεωρούν τις χειρωνακτικές εργασίες «βρώμικες, σκοτεινές, επικίνδυνες» και «αδιέξοδες», λέει ο Sujai Shivakumar του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, ενός κέντρου μελετών στην Ουάσιγκτον. Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των σχολείων, της βιομηχανίας και της κυβέρνησης είναι επίσης πρόβλημα , λέει ο κ. Shivakumar. Τα κοινοτικά κολέγια συχνά προσφέρουν μαθήματα που θα αυξήσουν τις εγγραφές, αλλά όχι αυτά που χρειάζονται οι βιομηχανίες, λέει, γεγονός που αφήνει τους αποφοίτους επαγγελματικών σχολών με φτωχές επιλογές εργασίας, παρόλο που υπάρχει έλλειψη δεξιοτήτων.
Μια καλύτερη λύση θα ήταν να διδαχθούμε από χώρες όπως η Ελβετία, όπου περίπου τα δύο τρίτα των νέων ξεκινούν επαγγελματική κατάρτιση μετά από 11 χρόνια υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης. Το σύστημα πετυχαίνει επειδή έχει «διαπερατότητα», που σημαίνει ότι οι μαθητές μπορούν να μεταφέρονται εύκολα μεταξύ επαγγελματικών και ακαδημαϊκών μονοπατιών, λέει η Ursula Renold, εμπειρογνώμονας στην επαγγελματική εκπαίδευση στο ελβετικό πανεπιστήμιο ETH Zurich. Πολλές άλλες χώρες προωθούν τη μαθητεία, όπου οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν πιστοποίηση για να εργαστούν σε έναν συγκεκριμένο κλάδο, αλλά δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτό το πιστοποιητικό στο εκπαιδευτικό σύστημα. «Βρίσκονται σε σιλό», λέει η κα Renold, κάτι που είναι «πολύ επικίνδυνο». Ένα ιδανικό σύστημα θα πρέπει να αποφεύγει τη διχοτόμηση των σπουδαστών και των ασκούμενων σε διαφορετικές διαδρομές, λέει. Θα πρέπει επίσης να αφήνει τις εταιρείες να αναλάβουν το προβάδισμα στη διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και την κατάρτιση των σπουδαστών στον χώρο εργασίας.
Συστήματα όπως αυτό της Ελβετίας μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για να δημιουργηθούν. Εν τω μεταξύ, η καλύτερη επιλογή μπορεί να είναι η μαθητεία με πτυχίο, όπου οι φοιτητές πληρώνονται από έναν εργοδότη για να αποκτήσουν πανεπιστημιακό πτυχίο και ταυτόχρονα να εκπαιδευτούν στην εργασία τους. Η BAE Systems, μια βρετανική εταιρεία κατασκευής όπλων, έχει ένα πρόγραμμα μαθητευόμενων που δέχεται περισσότερους από 5.000 εκπαιδευόμενους ετησίως, εκ των οποίων το ένα τρίτο είναι μαθητευόμενοι με πτυχίο. Η Laché, μια 20χρονη μαθητευόμενη με πτυχίο αεροδιαστημικής μηχανικής (το επώνυμο της οποίας αποκρύπτεται για λόγους ασφαλείας), περνάει τέσσερις ημέρες την εβδομάδα δουλεύοντας πάνω σε τεχνολογίες πιλοτηρίου για το Tempest, ένα νέο μαχητικό αεροσκάφος, και την πέμπτη ημέρα παρακολουθεί μαθήματα.
«Είναι πολύ, πολύ, πολύ, πολύ, πολύ ωραία», λέει. Η ζήτηση για τέτοιες θέσεις μαθητείας είναι μεγάλη: η BAE έλαβε περισσότερες από 31.000 αιτήσεις για 1.100 θέσεις στον πιο πρόσφατο κύκλο της, λέει ο Richard Hamer, διευθυντής εκπαίδευσης της εταιρείας. «Σίγουρα αποδίδει» τόσο για τους εκπαιδευόμενους όσο και για την εταιρεία, η οποία δυσκολευόταν να βρει αποφοίτους με τις κατάλληλες δεξιότητες, λέει.
Παρόμοια προγράμματα εμφανίζονται και στην Αμερική. Η TSMC, μια ταϊβανέζικη εταιρεία κατασκευής τσιπ, ξεκίνησε πρόσφατα ένα πρόγραμμα μαθητείας στην Αριζόνα, όπου σχεδιάζει να κατασκευάσει έξι εργοστάσια ημιαγωγών. Ο Nolan Cunningham, ένας 23χρονος μαθητευόμενος τεχνικός παραγωγής, πριν ενταχθεί στο πρόγραμμα της TSMC τον Απρίλιο, εργαζόταν σε μια αλυσίδα fast-food. Είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο για να αποφύγει το χρέος. «Δεν θέλω να ξοδεύω τα χρήματα που βγάζω για να πληρώνω φοιτητικά δάνεια για τα επόμενα 25 χρόνια», λέει. «Σε καταστρέφει».
Τώρα παρακολουθεί μαθήματα νανοτεχνολογίας σε κοινοτικό κολέγιο, τα οποία πληρώνει η TSMC, και βρίσκεται καθ’ οδόν προς την απόκτηση πτυχίου βοηθού. Η δουλειά του στο εργοστάσιο περιλαμβάνει κυρίως την ανάλυση δεδομένων και την παρακολούθηση των συστημάτων παραγωγής από έναν υπολογιστή. Από το να ψήνεις μπιφτέκια στο να κατασκευάζεις ημιαγωγούς ήταν ένα «τεράστιο άλμα», λέει ο κ. Cunningham, αλλά η επιλογή ήταν εύκολη.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από το www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com.
