Εξήντα τυχεροί φοιτητές είχαν την ευκαιρία να εκπαιδευτούν ως δημοσιογράφοι πέρυσι στο African Initiative, ένα νέο πρακτορείο τύπου στο Μπαμάκο, την πρωτεύουσα του Μάλι. Οι εκπαιδευόμενοι έλαβαν διαδικτυακά και διά ζώσης μαθήματα ρεπορτάζ, με την υπόσχεση ότι τρεις από αυτούς θα προσλαμβάνονταν τελικά ως προσωπικό πλήρους απασχόλησης στο πρακτορείο. Η παγίδα, όπως ανέφερε το Forbidden Stories, ένα δίκτυο ερευνητών δημοσιογράφων, ήταν ότι το African Initiative διοικείται από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες.
Πολλές δυτικές χώρες μειώνουν τις εκπομπές τους στον κόσμο. Τον Μάρτιο ο πρόεδρος Donald Trump απέσυρε τη χρηματοδότηση από τη Φωνή της Αμερικής και των αδελφών δικτύων της και διέλυσε τη USAID, η οποία χρηματοδοτούσε χιλιάδες δημοσιογράφους σε όλο τον κόσμο. Οι προϋπολογισμοί των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων παντού, από την Αυστραλία μέχρι τον Καναδά και τη Γαλλία, έχουν περικοπεί.
Μια μάχη ιδεών βρίσκεται σε εξέλιξη. Καθώς οι δυτικές χώρες χαμηλώνουν τη φωνή τους, άλλες την υψώνουν. Η Κίνα και η Ρωσία επενδύουν εκατοντάδες εκατομμύρια ή ενδεχομένως δισεκατομμύρια στην παραπληροφόρηση, φέρεται να δήλωσε στις 14 Μαΐου ο Tim Davie, γενικός διευθυντής του BBC. «Για πρώτη φορά στη ζωή μου έχω την αίσθηση ότι το μέλλον της συνεκτικής, δημοκρατικής κοινωνίας μας κινδυνεύει», είπε σε ομιλία του. Ζήτησε αυξημένη χρηματοδότηση για να διπλασιαστεί η εμβέλεια της Παγκόσμιας Υπηρεσίας του BBC
Πριν από δεκαοκτώ μήνες το RT, το κρατικά ελεγχόμενο ειδησεογραφικό δίκτυο της Ρωσίας, ξεκίνησε μια τολμηρή διαφημιστική εκστρατεία σε χώρες όπως το Μεξικό, η Ινδία, η Σερβία και η Τυνησία. «Γιατί η Βρετανία δεν επιστρέφει το διαμάντι Koh-i-Noor;» ρωτούσε μια διαφήμιση του RT στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας Times of India. Πέρυσι άνοιξε την Ακαδημία RT, η οποία εκπαιδεύει δημοσιογράφους στην Αφρική, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Κίνα. Το Sputnik, ένα άλλο κρατικό ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο, εγκαινίασε πρόσφατα μια υπηρεσία για την Αφρική. Σύμφωνα με τον Emanuele Ottolenghi του Foundation for Defence of Democracies, ενός αμερικανικού κέντρου μελετών, το RT και το Sputnik επεκτείνονται στη Λατινική Αμερική, όπου μοιράζονται παραγωγούς, συνεργεία και χώρους γραφείων με το Telesur της Βενεζουέλας και το HispanTV του Ιράν.
Όμως και μικρότερες χώρες διανέμουν ειδήσεις σε όλο τον κόσμο. Το 2023 το κρατικό ειδησεογραφικό δίκτυο TRT της Τουρκίας εγκαινίασε μια υπηρεσία για την Αφρική, ανοίγοντας τον Μάρτιο έναν σταθμό στη σομαλική γλώσσα και, σύμφωνα με έναν πρώην δημοσιογράφο του BBC, έχει προσλάβει πρώην προσωπικό του BBC. Εκτός από την προβολή των καλών πράξεων της Τουρκίας στην Αφρική, όπου επενδύει σε υποδομές και εξάγει όπλα, το TRT απολαμβάνει να σατιρίζει τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις.
Η μεγαλύτερη επένδυση σε ξένες δημοσιογραφικές δραστηριότητες φαίνεται να έχει γίνει από την Κίνα. Σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών Μελετών για την Αφρική (ACSS), ένα κέντρο μελετών του αμερικανικού υπουργείου Άμυνας, το Xinhua, ένα κρατικό πρακτορείο ειδήσεων, αύξησε τα γραφεία του στην Αφρική από μια «χούφτα» πριν από δύο δεκαετίες σε 37 πέρυσι. Όπως και η Ρωσία, προσφέρει επίσης εκπαίδευση και υποτροφίες σε δημοσιογράφους: το Κέντρο Τύπου της Κίνας για την Αφρική στέλνει Αφρικανούς δημοσιογράφους σε κινεζικά μέσα ενημέρωσης για αποστολές διάρκειας δέκα μηνών, προκειμένου να «απορροφήσουν» την κουλτούρα των κινεζικών αιθουσών σύνταξης. Η StarTimes, μια κινεζική εταιρεία, είναι σήμερα η δεύτερη μεγαλύτερη υπηρεσία ψηφιακής τηλεόρασης στην Αφρική.
Οι κινεζικές ειδήσεις είναι ιδιαίτερα ισχυρές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ενώ οι Αμερικανοί βουλευτές ανησυχούν για το TikTok, η Κίνα φαίνεται να βασίζεται στο Facebook για να διαδώσει το μήνυμά της διεθνώς. Ο ειδησεογραφικός οργανισμός με τους περισσότερους followers στο Facebook δεν είναι το CNN ή οι New York Times, αλλά το CGTN, το κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο της Κίνας, το οποίο με 125 εκατομμύρια followers προηγείται ελάχιστα της Shakira. Παρά το γεγονός ότι το Facebook είναι απαγορευμένο στην ίδια την Κίνα, οι πέντε ειδησεογραφικοί οργανισμοί με τους περισσότερους followers στο Facebook είναι όλοι κινεζικοί, οι οποίοι εκπέμπουν ειδήσεις στα αγγλικά (βλ. διάγραμμα).
Οι κινεζικοί οργανισμοί φαίνεται να έχουν αγοράσει μεγάλο μέρος της εμβέλειάς τους χρησιμοποιώντας διαφήμιση στο Facebook. Κανένας από αυτούς δεν είναι τόσο δημοφιλής σε άλλα κοινωνικά δίκτυα (στο YouTube, για παράδειγμα, τα τέσσερα κορυφαία ειδησεογραφικά κανάλια είναι όλα ινδικά, στο TikTok ο ειδησεογραφικός λογαριασμός που ακολουθείται περισσότερο είναι η Daily Mail της Βρετανίας, ακολουθούμενη από την Al Arabiya της Σαουδικής Αραβίας). Η βιβλιοθήκη διαφημίσεων του Facebook αποκαλύπτει μια εξελιγμένη επιχείρηση, με τα κινεζικά πρακτορεία να δοκιμάζουν πολλαπλές διαφημίσεις προτού ρίξουν δολάρια στην πιο αποτελεσματική. Ορισμένες διαφημίσεις είναι αθώα clickbaits που παρουσιάζουν κινεζικά τουριστικά hotspots. Άλλες είναι πολιτικά φορτισμένες: πέρυσι το Xinhua πλήρωσε το Facebook για να ενισχύσει μια ιστορία που υπονοούσε ότι οι Φιλιππινέζοι ψαράδες στα αμφισβητούμενα ύδατα ήταν κατάσκοποι, με το hashtag #fishyfishermen.
Έχει απήχηση μια τέτοιου είδους προσέγγιση; Μια μελέτη στο Harvard Misinformation Review εξέτασε σχεδόν 1.000 διαφημίσεις στο Facebook που αγοράστηκαν από κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης την περίοδο 2018-20 και είχαν 655 εκατομμύρια προβολές, κυρίως εκτός του πλούσιου κόσμου. Οι συγγραφείς, Arjun Tambe και Toni Friedman, διαπίστωσαν ότι όταν μια χώρα έβλεπε περισσότερες από αυτές τις διαφημίσεις, τα μέσα ενημέρωσής της παρήγαγαν πιο θετική κάλυψη για την Κίνα -για παράδειγμα, βαφτίζοντας τις διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας στο Χονγκ Κονγκ «ταραχές». Με την έκθεση σε περισσότερες διαφημίσεις ήρθε περισσότερη φιλοκινεζική κάλυψη θεμάτων, όπως ο Covid-19 και η οικονομία της Κίνας.
Εκτός από τη διανομή ειδήσεων με τη δική τους σφραγίδα, οι χώρες συνάπτουν συμφωνίες για την εισαγωγή των ειδήσεών τους σε τοπικούς ειδησεογραφικούς οργανισμούς, οι οποίοι συχνά είναι ευγνώμονες για το φθηνό περιεχόμενο. Σύμφωνα με το ACSS, το Xinhua έχει συνάψει συμφωνία με τον όμιλο Nation Media Group της Κένυας, δίνοντάς του πρόσβαση στους οκτώ ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς της εταιρείας, στους 28 εκατ. οπαδούς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και στους 90.000 αναγνώστες καθημερινών εφημερίδων σε τέσσερις αφρικανικές χώρες. Το RT φέρεται να έχει συμβόλαια με περισσότερους από 30 αφρικανικούς τηλεοπτικούς σταθμούς για τη μετάδοση του περιεχομένου του. Σύμφωνα με τα λόγια του Victor Ilie του Snoop, ενός ειδησεογραφικού ιστότοπου στη Ρουμανία, η Ρωσία ενδιαφέρεται ιδιαίτερα γι’ αυτό το είδος «ξεπλύματος αφηγήσεων». Καθώς το κοινό γίνεται όλο και πιο καχύποπτο απέναντι σε κανάλια όπως το Sputnik, η Ρωσία συνεργάζεται όλο και περισσότερο με influencers. Οι προεδρικές εκλογές της Ρουμανίας ακυρώθηκαν τον Δεκέμβριο, αφού οι υπηρεσίες ασφαλείας της χώρας ισχυρίστηκαν ότι αποκάλυψαν μια επιχείρηση επιρροής υπό ρωσική καθοδήγηση στο TikTok. Στην επανάληψη των εκλογών αυτόν τον μήνα ένας άλλος φιλορώσος υποψήφιος ήρθε πρώτος.
Οι δυτικές χώρες εξακολουθούν να έχουν δυνατά μεγάφωνα. Στο YouTube, το κανάλι του BBC στη γλώσσα Χίντι έχει περισσότερους οπαδούς από το αγγλικό κανάλι του. Στο Facebook, η σελίδα του στη γλώσσα της Βιρμανίας έχει περισσότερους οπαδούς από το Fox News, ενώ παρά τους μειωμένους πόρους, οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι στις αμφισβητούμενες περιοχές συνεχίζουν. Το Ziarul de Garda, ένα Μολδαβικό πρακτορείο , έχει χάσει το 40% του προϋπολογισμού μισθοδοσίας του από τότε που η Αμερική σταμάτησε να χρηματοδοτεί διάφορους οργανισμούς στο εξωτερικό. Ωστόσο, το αφεντικό του, η Alina Radu, είναι αποφασισμένη: «Έχουμε έναν κανόνα στην αίθουσα σύνταξης. Η Ρωσία δεν χαλαρώνει ποτέ για τη Μολδαβία. Άρα κι εμείς δεν πρέπει ποτέ να χαλαρώσουμε».
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
