Παρά το γεγονός ότι πλησιάζει τα 90, ο Δαλάι Λάμα ακτινοβολεί ζωντάνια και διαύγεια που θα ζήλευαν πολλοί. Ένα πρωινό στα μέσα Ιουνίου, ο Economist παρευρέθηκε σε μια ομαδική ακρόαση με τον εξόριστο πνευματικό ηγέτη του Θιβέτ και τον παρακολούθησε να υποδέχεται έναν προς έναν περίπου 300 πιστούς και θαυμαστές του, με ένα χαμόγελο που έμοιαζε ανεξάντλητο. Μοίρασε λόγια σοφίας, ευχές και ευλογίες για περισσότερο από μία ώρα – διακόπτοντας μονάχα μία φορά, για μια μικρή γουλιά ζεστό νερό. Δεν ήταν μια σπάνια εμφάνιση. Αυτές τις ακροάσεις τις πραγματοποιεί πέντε φορές την εβδομάδα, παράλληλα με δημόσιες διδασκαλίες, στην υιοθετημένη του πατρίδα, την Νταραμσάλα της βόρειας Ινδίας – ένα πνευματικό καταφύγιο στους πρόποδες των Ιμαλαΐων.
Ωστόσο, όσοι βρίσκονται κοντά στον βραβευμένο με Νόμπελ Ειρήνης παραδέχονται ότι επιβραδύνει. Έφθασε στο ακροατήριο με ένα αμαξίδιο του γκολφ και τρεις βοηθοί τον βοήθησαν να καθίσει στη θέση του, καθώς οι Ινδοί φρουροί με πολυβόλα σάρωναν την περιοχή. Μετά την επέμβαση στο γόνατο πέρυσι στην Αμερική, σπάνια φεύγει από την Νταραμσάλα, γεγονός που εγείρει ένα λεπτό ερώτημα για όσους ανησυχούν για το μέλλον του Θιβέτ, ιδίως για τις κυβερνήσεις της Κίνας και της Ινδίας: τι θα συμβεί όταν πεθάνει;
Πιο σαφείς απαντήσεις αναμένονται σε ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα του Dalai Lama στις 2 Ιουλίου, τέσσερις ημέρες πριν από τα γενέθλιά του. Σύμφωνα με τη θιβετιανή παράδοση, μετά το θάνατο ενός Dalai Lama, οι βοηθοί και οι ανώτεροι λάμα αναγνωρίζουν ένα βρέφος ως μετενσάρκωσή του, αλλά μπορεί να επιλέξει να μην ξαναγεννηθεί. Μπορεί επίσης να «αναδυθεί» ως άλλο πρόσωπο ενώ είναι ακόμα εν ζωή. Όποια κι αν είναι η απόφασή του, η Κίνα είναι βέβαιο ότι θα την αμφισβητήσει. Το άθεο Κομμουνιστικό Κόμμα της, το οποίο κατέλαβε το Θιβέτ το 1951, λέει ότι η «μετενσάρκωση» δεν επιτρέπεται και ότι μόνο αυτή μπορεί να εγκρίνει τον επόμενο Dalai Lama. Ελπίζει ότι ο θάνατος του σημερινού, ο οποίος κατέφυγε στην Ινδία το 1959, θα ατονίσει τη διεθνή υποστήριξη για τη μη βίαιη εκστρατεία του για μεγαλύτερη αυτονομία του Θιβέτ εντός της Κίνας.
Όταν ο Dalai Lama πεθάνει (ή αναδυθεί), η Κίνα αναμένεται έτσι να ορίσει έναν αντίπαλο διάδοχο, όπως ακριβώς έκανε μετά τον θάνατο του Panchen Lama – μιας άλλης ανώτερης θιβετιανής βουδιστικής προσωπικότητας – το 1989. Ο Dalai Lama προσδιόρισε έναν διάδοχο για τη θέση αυτή στο Θιβέτ, αλλά οι κινεζικές αρχές τον πήραν μακριά (για να μην τον ξαναδούν ή τον ξανακούσουν ποτέ) και διόρισαν στη θέση του ένα άλλο αγόρι, το οποίο πολλοί Θιβετιανοί θεωρούν ως ανδρείκελο. Η Κίνα πιθανότατα θα πιέσει άλλες χώρες να αναγνωρίσουν την επιλογή της για τον επόμενο Dalai Lama και θα τιμωρήσει όσους υποστηρίξουν ή έχουν επαφή με τον εναλλακτικό. Υπό αυτή την έννοια αυτή τη διαδοχή είναι μια ιστορική δοκιμασία της βούλησης – και της ικανότητας – του δημοκρατικού κόσμου να αντισταθεί στον κινεζικό εξαναγκασμό και την παραπληροφόρηση.
Υπάρχουν επίσης σημαντικοί κίνδυνοι για την Κίνα. Ο σημερινός Dalai Lama (ο 14ος) είναι η μόνη προσωπικότητα που διαθέτει εξουσία μεταξύ σχεδόν όλων των 7 εκατομμυρίων Θιβετιανών στην Κίνα, καθώς και των 150.000 της διασποράς. Αν και η Κίνα τον έχει καταγγείλει εδώ και καιρό ως αυτονομιστή «λύκο με ράσα μοναχού», προσπαθεί να τον πείσει να επιστρέψει στο Θιβέτ και να υποστηρίξει την εκεί κομματική διακυβέρνηση. Χωρίς αυτόν, το θιβετιανό κίνημα θα μπορούσε να κατακερματιστεί και να αγκαλιάσει μια πιο ριζοσπαστική προσπάθεια για πλήρη ανεξαρτησία. Αν κι αυτό βραχυπρόθεσμα είναι απίθανο να πετύχει, θα μπορούσε να υπονομεύσει την εικόνα της Κίνας στο εξωτερικό καθώς και τις προσπάθειές της να επιβάλει την εθνική ενότητα στο εσωτερικό.
Ο Dalai Lama έχει ήδη αποκαλύψει ορισμένες λεπτομέρειες για τα σχέδια διαδοχής του. Σε ένα βιβλίο που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο, είπε ότι ο διάδοχός του θα γεννηθεί στον ελεύθερο κόσμο. Έγινε επίσης συζήτηση για ανάδυση, μια επιλογή που θα ολοκλήρωνε το ζήτημα νωρίτερα και θα του επέτρεπε να εκπαιδεύσει τον διάδοχο του. Παρόλα αυτά, άνθρωποι που βρίσκονται κοντά του λένε τώρα ότι η μετενσάρκωση είναι πιο πιθανή. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ένα δυνητικά επικίνδυνο κενό ηγεσίας κατά τη διάρκεια μιας ή δυο δεκαετιών, κατά τις οποίες ο διάδοχος θα μεγαλώσει και θα εκπαιδευτεί. Ωστόσο, ο Penpa Tsering, ηγέτης της εξόριστης κυβέρνησης του Θιβέτ, λέει στο Economist ότι οι κίνδυνοι είναι διαχειρίσιμοι, καθώς ο Dalai Lama εγκατέλειψε τις πολιτικές του εξουσίες το 2011 και, κατά τη διάρκεια της μετάβασης, άλλοι ανώτεροι λάμα θα παρέχουν θρησκευτική ηγεσία.
Λέει επίσης ότι από τις αρχές του 2023, αν και δεν έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος, η Κίνα προσπαθεί να αναβιώσει τις συνομιλίες μέσω αντίστροφου διαύλου. Κινέζοι μεσάζοντες ρωτούν επανειλημμένα για την υγεία, το πρόγραμμα και τα σχέδια διαδοχής του Dalai Lama. «Ανησυχούν», εξηγεί ο Penpa Tsering. «Αν υπάρχει κάτι που δεν μπορεί να χειριστεί η Κίνα, αυτό είναι η απροβλεψιμότητα». Ακόμα κι έτσι, οι Θιβετιανοί θα χρειαστούν διεθνή υποστήριξη για να αντισταθούν στην κινεζική ανάμειξη, προσθέτει.
Η ανταπόκριση της Αμερικής είναι ζωτικής σημασίας. Εδώ και καιρό υποστηρίζει τα αιτήματα των Θιβετιανών για μεγαλύτερη ελευθερία και προάγει τις συνομιλίες μεταξύ της Κίνας και του Dalai Lama. Κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβέρνησης Trump, το Κογκρέσο ψήφισε νόμο που ενέκρινε κυρώσεις κατά Κινέζων αξιωματούχων που παρεμβαίνουν στη διαδοχή. Ο Marco Rubio, υπουργός Εξωτερικών της Αμερικής, δεσμεύτηκε τον Μάρτιο για συνεχή υποστήριξη. Βέβαια, οι περικοπές του Trump έχουν αποσύρει περίπου 22 εκατομμύρια δολάρια σε ετήσια χρηματοδότηση για τους Θιβετιανούς, που ισοδυναμεί με περισσότερο από το μισό του προϋπολογισμού της εξόριστης κυβέρνησης.
Δεν είναι επίσης σαφές πώς ο κ. Trump βλέπει το Θιβέτ και τον Dalai Lama, ο οποίος κάποτε δήλωσε ότι στερείται «ηθικών αρχών». Ο κ. Trump ενδιαφέρεται λιγότερο για τα ανθρώπινα δικαιώματα από τους πρόσφατους προκατόχους του και η προσέγγισή του προς την Κίνα κυριαρχείται από τον εμπορικό πόλεμο. Ο Dolma Tsering Teykhang, αναπληρωτής πρόεδρος του κοινοβουλίου των εξόριστων Θιβετιανών, σημειώνει ότι ο κ.Trump ήταν κάποτε δημοφιλής στους Θιβετιανούς επειδή θεωρούνταν σκληρός απέναντι στην Κίνα.
Η Ινδία είναι επίσης κρίσιμη, καθώς παρέχει στέγη στον Dalai Lama, την εξόριστη κυβέρνηση και τη μισή θιβετιανή διασπορά. Αν ο επόμενος βρεθεί στην Ινδία, όπως πολλοί αναμένουν, η κυβέρνησή της πιθανόν να του προσφέρει άσυλο. Αυτό θα ήταν πολιτικά δημοφιλές, καθώς ο Dalai Lama είναι σεβαστός από πολλούς Ινδούς βουδιστές και ινδουιστές. Και η Ινδία έχει θεωρήσει την παρουσία του ως πηγή πίεσης προς την Κίνα. Ωστόσο, θα εξακολουθεί να ανησυχεί για το ενδεχόμενο να ενοχλήσει τον μεγάλο της γείτονα. Οι διμερείς εντάσεις έχουν τελικά χαλαρώσει μεταξύ τους μετά τη λήξη μιας τετραετούς συνοριακής αντιπαράθεσης τον Οκτώβριο. Και η Ινδία εξαρτάται όλο και περισσότερο από τα κινεζικά προϊόντα: Το 2024-25, το εμπορικό της έλλειμμα με την Κίνα έφτασε το ρεκόρ των 99 δισ. δολαρίων.
Αυτό καθιστά την αντίδραση άλλων δημοκρατιών ακόμα πιο σημαντική, ιδίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΕ δήλωσε τον Ιούνιο ότι ο επόμενος Dalai Lama θα πρέπει να επιλεγεί «χωρίς κυβερνητική παρέμβαση». Καμία χώρα δεν είναι πιθανό να διακινδυνεύσει να έχει επίσημη επαφή με τον επόμενο Dalai Lama, καθώς η Κίνα έχει επιβάλει αυξανόμενο εμπορικό κόστος σε όσες το κάνουν. Ο εν ενεργεία έχει να συναντηθεί με παγκόσμιο ηγέτη από τον Barack Obama το 2016. Ωστόσο, αρκετές δημοκρατίες εξακολουθούν να μιλούν για τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων στο Θιβέτ και υποστηρίζουν τον «Μέσο Δρόμο» του Dalai Lama, όπως είναι γνωστή η επιδίωξή του για αυτονομία.
Το αν αυτό θα συνεχιστεί μπορεί να εξαρτηθεί από το πώς το θιβετιανό κίνημα θα εξελιχθεί μετά τον θάνατο του Dalai Lama. Ο Lhagyari Namgyal Dolkar, μέλος του κοινοβουλίου των εξόριστων Θιβετιανών, πιστεύει ότι ο Μέσος Δρόμος αντανακλά ξεπερασμένες ελπίδες ότι η Κίνα θα απελευθερωθεί πολιτικά. Εκτιμά, ότι η έκκληση για ανεξαρτησία θα ενέπνεε περισσότερους Θιβετιανούς και ξένους, Άλλοι πιστεύουν ότι μια τέτοια συζήτηση θα προκαλέσει αυστηρότερες πολιτικές στο Θιβέτ και θα αποξενώσει τους ξένους υποστηρικτές.
Η ανακοίνωση του Dalai Lama δεν θα επιλύσει αυτές τις διαφορές. Μπορεί επίσης να μην απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα γύρω από τη διαδοχή. Ωστόσο, για πολλούς Θιβετιανούς, η δήλωσή του θα φωτίσει την πραγματική πρόκληση που έρχεται: πώς να διατηρήσουν την ταυτότητά τους μετά την αποχώρηση του ανθρώπου που την ενσαρκώνει.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
