Για μια ήπειρο με μαζοχιστική τάση για ρύθμιση, η Ευρώπη παραδόξως δεν είναι πολύ καλή στην υλοποίησή της. Κάθε έτος, πάνω από 2.500 νέες νομικές πράξεις βγαίνουν από τον μηχανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ή περίπου μία κάθε ώρα εργάσιμης μέρας (το καλοκαίρι προσφέρει κάποια ανάπαυλα, αλλά όχι μεγάλη). Η καθυστερημένη συνειδητοποίηση ότι αυτή η ρυθμιστική μανία μπορεί να περιορίζει την ανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά από πρόσφατα εκδοθέντες κανόνες της ΕΕ να εξαφανιστούν πριν καν υιοθετηθούν – προς τέρψη των εταιρειών που φοβούνται να βυθιστούν σε ακόμα περισσότερη γραφειοκρατία.
Ωστόσο, ακόμα κι αυτοί που έχουν ήδη τεθεί σε ισχύ δημιουργούν προβλήματα. Οι 27 εθνικές κυβερνήσεις της Λέσχης είναι κάποιες φορές απρόθυμες να ζήσουν με τους κανόνες της ΕΕ, άσχετα αν βοήθησαν στη δημιουργία τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες έχει στόχο να διασφαλίσει ότι κάθε τέτοια παράβαση τιμωρείται. Δυστυχώς, έχει σχεδόν παραιτηθεί, όπως ένας αστυνομικός που προτιμά να κοιμάται παρά να πολεμά την ανομία. Το αποτέλεσμα είναι η ενιαία αγορά στην καρδιά της Ένωσης να μην λειτουργεί σωστά.
Η περιφρόνηση της νομοθεσίας της ΕΕ εμφανίζεται σε μικρά και μεγάλα ζητήματα. Θυμόσαστε το διάταγμα των ευρωπαϊκών συνθηκών που όριζε ότι οι εθνικές κυβερνήσεις έπρεπε να διατηρούν το χρέος κάτω από το 60% του ΑΕΠ; Οι ευρωβουλευτές δεν το θυμούνται. Το λεγόμενο σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης, που κάποτε θεωρούνταν ζωτικής σημασίας για την καλή λειτουργία του ευρώ, σήμερα τηρείται κυρίως κατά παράβαση. Περίπου οι μισές χώρες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν τα τρία τέταρτα της οικονομικής παραγωγής της ΕΕ, το παραβιάζουν, ορισμένες εξόφθαλμα. Δείτε τη Γαλλία, η οποία, όταν ο κανόνας τέθηκε σε ισχύ το 1999, ουσιαστικά πληρούσε το κριτήριο του 60%. Το χρέος της σήμερα ανέρχεται στο 114%, με τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα τα επόμενα χρόνια (τα οποία επίσης απαγορεύονται θεωρητικά) που πιθανόν να διογκώσουν το ποσοστό. Η Επιτροπή έχει βρει ευφάνταστους τρόπους για να αφήσει αυτή τη σπατάλη ατιμώρητη. Μερικές φορές η αλήθεια παραμερίζεται. Το 2016, όταν ρωτήθηκε γιατί το Παρίσι θα έπρεπε να περάσει άλλον έναν ασυνείδητο προϋπολογισμό, ο τότε πρόεδρός της, Jean-Claude Juncker, αρκέστηκε να εξηγήσει: «Επειδή μιλάμε για τη Γαλλία».
Άλλοι κανόνες αγνοούνται με την ίδια αυταρέσκεια. Για να αποφευχθεί η υποβολή αιτήσεων ασύλου από παράνομους μετανάστες σε πολλές διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, το κράτος μέλος της ΕΕ στο οποίο πατούν για πρώτη φορά το πόδι τους είναι αυτό το οποίο οφείλει να διεκπεραιώσει την αίτησή τους για προστασία. Στην πράξη το σύστημα έχει να λειτουργήσει εδώ και χρόνια. Το 2023, η Γερμανία υπέβαλε 75.000 αιτήματα σε άλλες χώρες της ΕΕ να δεχτούν πίσω αιτούντες άσυλο για επεξεργασία, αλλά κατάφερε να ξεφορτωθεί περίπου 5.000. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι χώρες όπως η Ελλάδα αρνούνται να πάρουν πίσω τους μετανάστες, καθώς δεν φοβούνται ότι θα έχουν κάποια συνέπεια για την ανυπακοή τους. Η απάντηση των Βρυξελλών ήταν να σηκώσει τα χέρια ψηλά.
Το project της ΕΕ που απαιτεί τη διαμόρφωση των περισσότερων κανόνων -και συνεπώς την επιβολή τους- είναι η ενιαία αγορά. Θεωρητικά θα πρέπει να επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, εργασίας και κεφαλαίων σε όλο το μπλοκ. Στην πράξη τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Οι εθνικές πρωτεύουσες συχνά κάνουν κακή δουλειά στη «μεταφορά» των νόμων στην εθνική τους νομοθεσία. Οι αρχές σε κάθε κράτος μέλος τους τους εφαρμόζουν αργότερα με διαφορετικό τρόπο. Θα έπρεπε να είναι δυνατόν, ας πούμε, ένα κουτί μπογιάς που φτιάχνεται για την ισπανική αγορά να πωλείται στη Γαλλία, όπως ένα κουτί που φτιάχνεται στο Οχάιο μπορεί να πωλείται στο Μίσιγκαν, αλλά οι εθνικές ρυθμίσεις σχετικά με τις ετικέτες ανακύκλωσης που πρέπει να περιλαμβάνονται σε κάθε κουτί -διαφορετικές στην Ισπανία και τη Γαλλία, χωρίς σοβαρό λόγο- σημαίνουν ότι στην πράξη κάθε χώρα χρειάζεται το δικό της σχέδιο κουτιού. Μια συλλογή τέτοιων διασυνοριακών αγκυλώσεων που συνέταξε η Ευρωπαϊκή Στρογγυλή Τράπεζα για τη Βιομηχανία, μια ομάδα πίεσης των επιχειρήσεων, φτάνει τις 290 σελίδες πλήρους απογοήτευσης.
Δουλειά της Επιτροπής είναι να πατάξει αυτή την κακή συμπεριφορά. Αυτοπροσδιορίζεται ως η «θεματοφύλακας των συνθηκών της ΕΕ» ένα είδος μικρότερου υπερήρωα στο σύμπαν της Marvel. Μπορεί να φέρνει σε δύσκολη θέση τις κυβερνήσεις, δημοσιοποιώντας τους ύποπτους τρόπους τους, και να προσφεύγει στα δικαστήρια της ΕΕ για την επιβολή προστίμων. Πριν από δύο δεκαετίες κάθε χρόνο κινούσε αρκετές χιλιάδες «διαδικασίες παραβιάσεων» κατά χωρών που δεν υπάκουαν στους κανόνες. Τώρα ο αριθμός έχει μειωθεί σε εκατοντάδες και εξακολουθεί να μειώνεται. Από το 2011, η επιβολή των κανόνων της ενιαίας αγοράς έχει μειωθεί κατά 75%.
Γιατί; Η εκκίνηση λιγότερων διαδικασιών κυρώσεων δεν είναι πιθανό να οφείλεται σε λιγότερες παραβιάσεις των κανόνων. Μάλλον, η Επιτροπή ενδιαφέρεται λιγότερο να παίζει τον κακό μπάτσο. Κάποτε ήταν ένα περήφανα τεχνοκρατικό όργανο που ευχαρίστως εφάρμοζε τους κανόνες της ΕΕ χωρίς φόβο ή εύνοια. Μετά τον κ. Juncker το όργανο έχει αναδιαμορφωθεί σε «πολιτική επιτροπή» (η διάδοχός του, η κα Ursula von der Leyen μιλά ακόμα πιο μεγαλόπρεπα για «γεωπολιτική επιτροπή»). Η εκκίνηση διαδικασιών παραβίασης ενοχλεί τις εθνικές κυβερνήσεις που αποφασίζουν πόση εξουσία θα παραχωρήσουν στα όργανα της ΕΕ. Η Επιτροπή θυσιάζοντας εν μέρει τον ρόλο της ως θεματοφύλακα των συνθηκών είναι επομένως ένα υπολογισμένο τέχνασμα, υποστηρίζουν οι R. Daniel Kelemen και Tommaso Pavone, δύο ακαδημαϊκοί: λίγη μακροθυμία όσον αφορά την επιβολή των υφιστάμενων κανόνων αγοράζει καλή θέληση από τις εθνικές κυβερνήσεις και επιτρέπει στη μηχανή των Βρυξελλών να προτείνει ακόμα περισσότερη νομοθεσία. Δεν πειράζει, αφού πιθανότατα, κι αυτή θα αγνοηθεί.
Οι τύποι της Επιτροπής επιμένουν ότι η επιβολή των κανόνων παραμένει προτεραιότητα, απλώς μερικές φορές γίνεται παρασκηνιακά. Ένα πρόσφατο σχέδιο για την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς υποσχέθηκε «προληπτική και γρήγορη νομική δράση» κατά των κρατών της ΕΕ που παραβιάζουν τους νόμους.
Δυστυχώς, η χαλαρή εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανόνων είναι πλέον ορατή σε όλους. Η απουσία ουσιαστικής επιβολής έχει επιτρέψει σε χώρες όπως η Ελλάδα να παραβιάζουν κατ’ εξακολούθηση τους κανόνες για το μεταναστευτικό, προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις. Η Γερμανία, μαζί με άλλες χώρες, αναγκάστηκε να επαναφέρει τους συνοριακούς ελέγχους εντός της ζώνης Σένγκεν – ένα σαφές σημάδι απογοήτευσης απέναντι στην ανικανότητα του συστήματος.Η κρίση της ευρωζώνης που ξέσπασε το 2009 δεν ήταν τυχαία: ξεκίνησε από την ανεξέλεγκτη δημοσιονομική σπατάλη, αλλά τροφοδοτήθηκε από βαθύτερες δομικές αδυναμίες. Σήμερα, το πιο ανησυχητικό είναι ότι η περιβόητη ενιαία αγορά της Ευρώπης παραμένει μετέωρη. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, τα διοικητικά εμπόδια στις διασυνοριακές υπηρεσίες ισοδυναμούν με έναν αθέατο δασμό της τάξης του 110%. Το ενδοευρωπαϊκό εμπόριο φτάνει μόλις στο 50% του επιπέδου που σημειώνεται ανάμεσα στις πολιτείες των ΗΠΑ.«Για να λειτουργήσει πραγματικά η ενιαία αγορά, τα κράτη μέλη πρέπει να νιώθουν την ανάσα της Επιτροπής στο σβέρκο τους», λέει ο οικονομολόγος Luis Garicano, πρώην ευρωβουλευτής. Μόνο που, για να γίνει αυτό, κάποιος πρέπει πρώτα να τη… ξυπνήσει.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
