Καθώς το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ψηφιοποιείται με ταχείς ρυθμούς, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) προετοιμάζει εδώ και καιρό, πολύ προσεκτικά, ένα σημαντικό βήμα: την έκδοση του ψηφιακού ευρώ, ενός νέου τύπου κρατικού χρήματος, προσαρμοσμένου στην ψηφιακή εποχή.
Μπορεί να φαίνεται περιττό σε μια Ευρώπη που ήδη χρησιμοποιεί ανέπαφες κάρτες και άμεσες μεταφορές, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για μια αναγκαία προσαρμογή που θωρακίζει το νόμισμα του ευρώ για το μέλλον.
Το φυσικό χαρτονόμισμα —παλιό, τσαλακωμένο αλλά αξιόπιστο— είναι μέχρι σήμερα η μοναδική άμεση υποχρέωση της κεντρικής τράπεζας που έχουν οι πολίτες στα χέρια τους. Όλα τα υπόλοιπα (τραπεζικές καταθέσεις, εφαρμογές όπως το Paypal, Revolut ή κάρτες Visa/Mastercard) είναι ιδιωτικό χρήμα, δηλαδή βασίζονται στην υπόσχεση (και το ρίσκο) ενός ιδιωτικού φορέα να τιμήσει την αξία τους.
Όταν όμως οι πληρωμές γίνονται σχεδόν αποκλειστικά ψηφιακά, τι γίνεται αν οι ιδιωτικοί πάροχοι αποτύχουν; Οι πρόσφατες κρίσεις τραπεζών, όπως η κατάρρευση της Silicon Valley Bank το 2023 ή οι τραπεζικές κρίσεις στην Ελλάδα τη δεκαετία του 2010, έδειξαν την ευαλωτότητα του ιδιωτικού χρήματος. Επιπλέον, η εξάρτηση από εταιρείες εκτός Ευρώπης όπως η Visa και η Mastercard μπορεί να δημιουργήσει νομικά και γεωπολιτικά ρίσκα.
Το ψηφιακό ευρώ, που θα μπορούσε να μεταφερθεί από κινητό σε κινητό με ταχύτητα μηνύματος, θα λειτουργεί ως κρατικό, ψηφιακό νόμισμα, διαθέσιμο απευθείας στους πολίτες. Ακόμα κι αν τελικά χρησιμοποιείται ελάχιστα, η ύπαρξή του θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη στο ευρώ, λειτουργώντας ως «καταφύγιο» σταθερότητας.
Η ψηφιακή μορφή του ευρώ θα μπορούσε, για παράδειγμα, να επιτρέψει άμεσες κρατικές μεταφορές χρημάτων σε περιόδους κρίσης, όπως έγινε με την πανδημία Covid-19. Θα μπορούσε επίσης να μειώσει το κόστος των διεθνών μεταφορών και εμβασμάτων, αν διασυνδεθεί με άλλα ψηφιακά νομίσματα κεντρικών τραπεζών.
Πότε θα είναι διαθέσιμο το ψηφιακό ευρώ
Η ακριβής ημερομηνία διάθεσης του ψηφιακού ευρώ δεν έχει ακόμη οριστεί, όμως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει χαράξει σαφές χρονοδιάγραμμα για την εξέλιξή του.
Η ΕΚΤ έχει προγραμματίσει να ολοκληρώσει τη φάση προετοιμασίας του ψηφιακού ευρώ έως τον Οκτώβριο του 2025. Αυτή η φάση περιλαμβάνει την εκπόνηση του κανονιστικού πλαισίου, την επιλογή τεχνολογικών παρόχων, τεχνικές δοκιμές και διάλογο με πολίτες και ενδιαφερόμενους φορείς.
Αμέσως μετά, το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ θα αποφασίσει αν θα προχωρήσει στην τελική υλοποίηση και έκδοση του ψηφιακού ευρώ. Ωστόσο, για να γίνει αυτό, θα πρέπει πρώτα να εγκριθεί η σχετική νομοθεσία από τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι που αναμένεται να συμβεί έως τις αρχές του 2026.
Αν όλα κυλήσουν σύμφωνα με το σχέδιο, το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να είναι διαθέσιμο στους πολίτες από το 2028 ή το 2029. Σε περίπτωση επιτάχυνσης των διαδικασιών, πιλοτικές χρήσεις ή περιορισμένη διάθεση θα μπορούσαν να ξεκινήσουν λίγο μετά τον Οκτώβριο του 2025, αν και αυτό δεν θεωρείται πολύ πιθανό.
Οι πιθανοί κίνδυνοι από τη χρήση του ψηφιακού ευρώ
Η ΕΚΤ, ωστόσο, αναγνωρίζει τους πιθανούς κινδύνους: υπερβολική χρήση θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει το τραπεζικό σύστημα ή να ενισχύσει τον κρατικό έλεγχο στις συναλλαγές. Για αυτό, ο σχεδιασμός περιλαμβάνει αυστηρά όρια χρήσης, απουσία τόκων και αυξημένες προδιαγραφές ιδιωτικότητας, ώστε να προσομοιάζει όσο γίνεται το ρευστό χρήμα — ακόμη και εκτός σύνδεσης.
Η μεγάλη πρόκληση θα είναι η εύρεση ισορροπίας: ένα ψηφιακό ευρώ αρκετά χρήσιμο και παρόν ώστε να παρέχει ασφάλεια και εναλλακτική, αλλά όχι τόσο κυρίαρχο ώστε να εκτοπίσει το ιδιωτικό χρήμα. Η τεχνολογική εφαρμογή δεν θα είναι εύκολη, αλλά είναι καλύτερα να έχει η Ευρώπη ένα κρατικό ψηφιακό νόμισμα και να μην το χρειαστεί, παρά να το χρειαστεί και να μην το έχει.
