Οι δεινόσαυροι έχουν τραβήξει τελευταία τα βλέμματα των κροίσων. Η πρόσφατη πώληση ενός απολιθώματος νεαρού κερατόσαυρου σε δημοπρασία του Sotheby’s στη Νέα Υόρκη, στο αστρονομικό ποσό των 30,5 δολαρίων -δηλαδή πέντε φορές άνω της αρχικής τιμής εκκίνησης των έξι εκατομμυρίων-, έκανε πολλά κεφάλια να γυρίσουν. Τόσο άλλων δισεκατομμυριούχων που θα ήθελαν κι αυτοί κάτι τέτοιο στο σαλόνι τους, όσο και επιστημόνων και ερευνητών που βλέπουν έναν πλούτο φύσης και ιστορίας να χάνεται σε ιδιωτικές συλλογές.
Ο εν λόγω κερατόσαυρος έζησε πριν από περίπου 154-159 εκατομμύρια χρόνια, είχε ύψος περίπου 1,80 μέτρα και μήκος 3,4 μέτρα. Το απολίθωμά του αποτελείται από 139 αυθεντικά οστά. Παρότι η πώλησή του δεν ξεπέρασε το ρεκόρ που άγγιξε αυτή του σκελετού Apex, του πιο πλήρους σκελετού στεγόσαυρου, πάντως ανέδειξε μία σαφή τάση: τα απολιθώματα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη αξία.
Κι όμως, το ενδιαφέρον για τη συλλογή οστών δεινοσαύρων δεν είναι κάτι νέο. Η ιστορία μάς πάει μέχρι την αρχαιότητα, όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αύγουστος φημολογείται πως συγκέντρωνε γιγάντια οστά που περιέγραφε ως «γίγαντες». Ο όρος «δεινόσαυρος», βέβαια, δημιουργήθηκε το 1842 από τον Βρετανό επιστήμονα Ρίτσαρντ Όουεν.
Σήμερα η συλλογή απολιθωμάτων γίνεται και πάλι δημοφιλής· και φέρνει μαζί της σύγχρονες ανησυχίες για την ηθική πλευρά του πράγματος: την πρόσβαση σε αυτά τα ευρήματα και την προέλευσή τους, την εμπορευματοποίηση της επιστήμης και την ανάδειξη του πόσο σοβαρό είναι το ότι μουσεία και ιδρύματα δεν έχουν πόρους να… χτυπήσουν κι αυτοί την αγορά.
Ποιοι αγοράζουν απολιθώματα σήμερα;
Όπως επισημαίνει το Artnet, οι αγοραστές ποικίλλουν: ιδιώτες συλλέκτες, ιδρύματα, ακόμη και κυβερνήσεις. Το 2020, για παράδειγμα, το Άμπου Ντάμπι αγόρασε σε δημοπρασία τον πλήρη σκελετό T-Rex «Stan» για 31,8 εκατομμύρια δολάρια, προκειμένου αυτός να εκτεθεί στο νέο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της πόλης που ανοίγει φέτος.
Διάσημοι ηθοποιοί όπως ο Νίκολας Κέιτζ, ο Λεονάρντο ντι Κάπριο και ο Ράσελ Κρόου, επίσης έχουν επενδύσει σε απολιθώματα δεινοσαύρων. Ο δισεκατομμυριούχος Κεν Γκρίφιθ, που αγόρασε τον σκελετό «Apex», παραδέχεται ότι είχε λατρεία για τους δεινόσαυρους από παιδί και ήθελε να διασφαλίσει ότι αυτό το σπάνιο εύρημα θα παραμείνει στις ΗΠΑ για να εμπνέει τις επόμενες γενιές.
Την ίδια ώρα, μαζί με τους «παραδοσιακούς» συλλέκτες, νέοι επαγγελματίες στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας, ηλικίας 30-40 ετών, δείχνουν ενδιαφέρον και αγοράζουν απολιθώματα κομμάτι-κομμάτι. Οι τιμές ποικίλλουν: από μικρά θραύσματα οστών σε σχετικά χαμηλές τιμές, μέχρι εξαιρετικά σπάνια και καλοδιατηρημένα δείγματα που φτάνουν τα δεκάδες εκατομμύρια δολάρια.
Ο Λονδρέζος συλλέκτης και σύμβουλος τέχνης Νικολάι Φραμ, που συμμετείχε στην πώληση του «Stan» και άλλων σκελετών, τονίζει ότι το πάθος γι’ αυτούς τους προϊστορικούς οργανισμούς είναι παγκόσμιο: «Όλοι μεγαλώσαμε με τους δεινόσαυρους και τους αγαπάμε» συνοψίζει.
Τι αναζητούν οι συλλέκτες;
Τα απολιθώματα που προσελκύουν το ενδιαφέρον είναι κυρίως κρανία ή πλήρεις σκελετοί, αντικείμενα που μπορούν να εκτεθούν εύκολα σε εσωτερικούς χώρους. Η ζήτηση είναι μεγάλη και οι αγοραστές γίνονται πιο απαιτητικοί όσον αφορά την κατάσταση και την αυθεντικότητα των ευρημάτων, απαιτώντας πιστοποιητικά προέλευσης. Για παράδειγμα, το 2022 η δημοπρασία ενός σκελετού τυραννόσαυρου στο Χονγκ Κονγκ αποσύρθηκε, καθώς αποδείχθηκε ότι πολλά από τα οστά ήταν αντίγραφα.
Οι ειδικοί συστήνουν στους συλλέκτες να εστιάζουν σε πλήρη και καλοδιατηρημένα απολιθώματα με αξιόπιστη προέλευση και να ζητούν βοήθεια από ειδικούς συμβούλους.
Νομικά και ηθικά ζητήματα
Η αγορά απολιθωμάτων έχει σίγουρα τις σκοτεινές πλευρές της, σημειώνει το Artnet. Στις ΗΠΑ, όπου αναδύονται πολλά απολιθώματα, η συλλογή και πώληση είναι νόμιμες αν γίνονται σε ιδιωτικά οικόπεδα ή με τη συγκατάθεση του ιδιοκτήτη. Αυτό εξηγεί γιατί πολλά από τα πιο ακριβά απολιθώματα προέρχονται από εκεί. Η γκαλερί David Aaron είναι μια περίπτωση που δουλεύει αποκλειστικά με αμερικανικά απολιθώματα και προσπαθεί να διασφαλίζει την αξιόπιστη προέλευσή τους, δίνοντας λεπτομέρειες όπως ακριβή σημεία ανακάλυψης και έγγραφα.
Τα πράγματα στις ΗΠΑ περιπλέκονται όταν τα απολιθώματα προέρχονται από δημόσια εδάφη ή από άλλες χώρες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν οι λεγόμενοι «κυνηγοί απολιθωμάτων», οι οποίοι συχνά βρίσκονται μπλεγμένοι με νομικά προβλήματα. Ένα από τα άτομα αυτά, ο Πίτερ Λάρσον, φυλακίστηκε το 1996 όταν κατηγορήθηκε για αφαίρεση απολιθωμάτων από δημόσια γη. Ο έμπορος Ερικ Προκόπι επίσης φυλακίστηκε για λαθρεμπόριο απολιθωμάτων. Το 2015, ο Νίκολας Κέιτζ επέστρεψε ένα κρανίο δεινοσαύρου που είχε αγοράσει, αφού έμαθε ότι πιθανόν είχε κλαπεί από τη Μογγολία. Η υπόθεση σχετιζόταν με τον Προκόπι.
Οι Αμερικανοί κυνηγοί απολιθωμάτων κατηγορούνται ότι σκάβουν με ρυθμούς που ξεπερνούν τα μουσεία και πωλούν ό,τι βρίσκουν σε όποιον δίνει τα περισσότερα, με αποτέλεσμα τα πολύτιμα αυτά ευρήματα να αποκλείονται από επιστημονικές και εκπαιδευτικές χρήσεις. Πολιτείες όπως η Μοντάνα, το Ουαϊόμινγκ και η Ντακότα είναι στο επίκεντρο όλης αυτής της δραστηριότητας.
Οι επιπτώσεις της ιδιωτικοποίησης των απολιθωμάτων
Η αγορά απολιθωμάτων είναι ουσιαστικά μια διελκυστίνδα. Μεταξύ των δύο αντιπάλων -τα ιδιωτικά χέρια από τη μία και τα μουσεία και ερευνητικά ιδρύματα από την άλλη- κερδίζει αυτός που έχει τους πόρους. Μελέτη του παλαιοντολόγου Τόμας Καρ επιβεβαιώνει αυτή την εικόνα, καθώς αποκαλύπτει ότι 71 απολιθώματα T-Rex βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές, ενώ 61 σε δημόσια μουσεία. Μόνο το 11% των απολιθωμάτων που συλλέγονται από αγοραπωλησίες καταλήγουν σε δημόσιους οργανισμούς.
Παράλληλα, ας μην ξεχνάμε τη βροχή καταγγελιών για απολιθώματα που έχουν αφαιρεθεί παράνομα από γη ιθαγενών στην Αμερική.
Ο Καρ χαρακτηρίζει τους εμπόρους απολιθωμάτων «κλέφτες του χρόνου», επειδή στερούν την επιστήμη από σημαντικά δείγματα. Ο παλαιοντολόγος Στιβ Μπρουσάτε επισημαίνει από την πλευρά του πως όταν τα απολιθώματα γίνονται «παιχνίδια των πλουσίων» χάνουν την επιστημονική τους αξία, καθώς μένουν αποκλεισμένα σε ιδιωτικές συλλογές. Ο παλαιοντολόγος Τζακ Χόρνερ αναφέρει πως κάποια απολιθώματα που πωλούνται σε ιδιώτες θεωρούνται από την επιστημονική κοινότητα «άχρηστα», γιατί δεν διατίθενται σε δημόσια ιδρύματα.
Το 2019, πολλοί Αμερικανοί επιστήμονες ζήτησαν ακόμα και παγκόσμια απαγόρευση στην εμπορική πώληση απολιθωμάτων δεινοσαύρων.
Ο καθηγητής Ντέιβιντ Χόουν σημειώνει πως ανεξαρτήτως της άποψης περί ιδιωτικής ή δημόσιας ιδιοκτησίας, το εμπόριο απολιθωμάτων συχνά ενθαρρύνει παράνομες ανασκαφές και εξαγωγές, προκαλώντας την απογοήτευση πολλών επιστημόνων που βλέπουν σημαντικά ευρήματα να βγαίνουν στο σφυρί.
