Με ένα μαύρο φόρεμα και κολιέ, η Bogolo Kenewendo εμφανίστηκε πριν από μερικούς μήνες σε έναν κοσμηματοπώλη στη Νέα Υόρκη και προώθησε την πιο σημαντική πρώτη ύλη της χώρας της: τα διαμάντια. Η 38χρονη είναι υπουργός Ορυχείων της Μποτσουάνα, του μεγαλύτερου προμηθευτή ακατέργαστων διαμαντιών στον κόσμο.
Σε αυτούς τους πολύτιμους λίθους οφείλει το κράτος των 2,6 εκατομμυρίων κατοίκων στη νότια Αφρική μια αξιοσημείωτη οικονομική ανάπτυξη από την ανεξαρτησία του πριν από έξι δεκαετίες. Η Μποτσουάνα, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ανήκει στις επτά αφρικανικές χώρες με ανώτερο μεσαίο εισόδημα, αν και αυτό δεν θα το υποψιαζόταν κανείς στη συνεχιζόμενη ήρεμη καθημερινότητα της σκονισμένης πρωτεύουσας Γκαμπορόνε. Όμως, ο οικονομικός κινητήρας δεν λειτουργεί πλέον, παρατηρεί η γερμανική Faz. Από τότε που τα πολύ φθηνότερα, τεχνητά διαμάντια, άρχισαν να κατακλύζουν την αγορά σε μεγάλες ποσότητες, τα λαμπρά οικονομικά χρόνια ανήκουν στο παρελθόν.
Πριν από μερικά χρόνια, ο πρώην πρόεδρος του ομίλου διαμαντιών De Beers, Nicky Oppenheimer, είχε εκφράσει την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι για ιδιαίτερες στιγμές, όπως μια πρόταση γάμου, θα προτιμούσαν πάντα τους φυσικούς πολύτιμους λίθους. Ο πρώην πρόεδρος της Μποτσουάνα, Mokgweetsi Masisi, προσπάθησε πριν από ένα χρόνο να αναζωπυρώσει τη γοητεία για τον πολύτιμο λίθο, όταν παρουσίασε με περηφάνια στον Τύπο ένα υπέροχο δείγμα 2.492 καρατίων. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ακατέργαστα διαμάντια που βρέθηκαν ποτέ στην Μποτσουάνα, με την αξία του να εκτιμάται έως και 40 εκατομμύρια ευρώ.
Παρά τις πολλές προσπάθειες για διαφοροποίηση της οικονομίας, τα διαμάντια αποτελούν μέχρι σήμερα σχεδόν το 90% των συνολικών εξαγωγών της Μποτσουάνα. Η βιομηχανία διαμαντιών συνεισφέρει σχεδόν το ένα τρίτο στην οικονομική απόδοση της χώρας. Αυτή η υψηλή εξάρτηση αποδεικνύεται τώρα μοιραία για τη χώρα, καθώς οι τιμές των διαμαντιών βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση.
Κατά τη διάρκεια της μετα-κορωνοϊού άνθησης των ειδών πολυτελείας, η τιμή των κομμένων διαμαντιών στον κοσμηματοπώλη είχε αυξηθεί για λίγο στα 7.000 δολάρια ανά καράτι, αλλά έκτοτε έχει υποχωρήσει κατά 40% σε περίπου 4.335 δολάρια, σύμφωνα με τον δείκτη τιμών του ειδικού της αγοράς Paul Zimnisky από τη Νέα Υόρκη. Βέβαια, μπορεί να υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάλογα με την καθαρότητα, το χρώμα και την κοπή. Αλλά η πτωτική τάση είναι σαφής. Και αναλόγως, πέφτουν και οι τιμές των ακατέργαστων διαμαντιών.
Κερδίζουν μερίδιο στην πίτα τα τεχνητά διαμάντια
Ταυτόχρονα, αυξάνεται το μερίδιο αγοράς των πολύ φθηνότερων διαμαντιών εργαστηρίου σε όλα τα μεγέθη, σχήματα και χρώματα, τα οποία κατασκευάζονται κυρίως στην Κίνα. Ιδιαίτερα στους νεότερους αγοραστές και αγοράστριες στην Αμερική, αυτές οι λαμπερές συνθετικές πέτρες εργαστηρίου είναι δημοφιλείς. Κοστίζουν μόνο ένα κλάσμα της τιμής των φυσικών διαμαντιών, λιγότερο από 800 δολάρια ανά καράτι. Και χημικά, αλλά και οπτικά για τον μη ειδικό, δεν υπάρχει καμία διαφορά.
Ορισμένοι αγοραστές τα θεωρούν επίσης μια πιο φιλική προς το περιβάλλον εναλλακτική λύση σε σχέση με τις πέτρες, που εξορύσσονται με βαριά μηχανήματα. Τέλος, ορισμένοι πολύτιμοι λίθοι από χώρες όπως η Σιέρα Λεόνε ή η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία εξακολουθούν να φέρουν το στίγμα των πιθανών «ματωμένων διαμαντιών». Η ομώνυμη χολιγουντιανή ταινία με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο δεν έχει ξεχαστεί. Για οποιονδήποτε λόγο: Στις ΗΠΑ, για πρώτη φορά, περισσότερα από τα μισά δαχτυλίδια αρραβώνων που πωλούνται είναι στολισμένα με τεχνητά διαμάντια.
Τις συνέπειες της αδύναμης αγοράς διαμαντιών τις αισθάνεται επώδυνα η Μποτσουάνα, η μεγαλύτερη χώρα εξόρυξης διαμαντιών. Πέρυσι, η οικονομία της χώρας συρρικνώθηκε κατά 3% και η ύφεση συνεχίζεται φέτος. Ήδη, επίσημα σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού είναι άνεργοι, ενώ μεταξύ των νέων περίπου το 40% δεν έχει δουλειά. Περίπου ένας στους δέκα κατοίκους της Μποτσουάνα ζει, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, κάτω από το απόλυτο όριο της φτώχειας με λιγότερα από δύο δολάρια την ημέρα. Επιπλέον, οι αμερικανικοί δασμοί και η διακοπή της αναπτυξιακής βοήθειας USAID γίνονται αισθητοί.
Bogolo Kenewendo, υπουργός Ορυχείων στην Μποτσουάνα © EPA/GIAN EHRENZELLER
Κόντρα De Beers με την κυβέρνηση της Μποτσουάνα
Οι οικονομικές δυσκολίες επιβαρύνουν τώρα και τις σχέσεις μεταξύ της κυβέρνησης και της De Beers, του μεγαλύτερου ομίλου διαμαντιών στον κόσμο. Η Μποτσουάνα και η De Beers συμμετέχουν εξ ημισείας στην εταιρεία εξόρυξης Debswana, της οποίας ο κύκλος εργασιών σχεδόν μειώθηκε στο μισό πέρυσι. Λόγω της χαμηλής ζήτησης και των υψηλών αποθεμάτων, η Debswana μείωσε την παραγωγή κατά 40%.
Ο πρόεδρος της Μποτσουάνα, Duma Boko, κατηγορεί την De Beers. Ο βρετανο-νοτιοαφρικανικός όμιλος δεν πουλάει αρκετά διαμάντια. «Ίσως θα έπρεπε να αναλάβουμε εμείς την επιχείρηση και να πουλάμε τα διαμάντια μόνοι μας», είπε. Το κόμμα του, «Umbrella for Democratic Change», κέρδισε απροσδόκητα τις εκλογές τον περασμένο Οκτώβριο, αντικαθιστώντας το «Botswana Democratic Party», που κυβερνούσε για σχεδόν έξι δεκαετίες. Τώρα ο Boko πρέπει, εν μέσω δύσκολων οικονομικών συνθηκών, να ανταποκριθεί στις υψηλές προσδοκίες των πολιτών της Μποτσουάνα.
Ωστόσο, οι παρατηρητές της αγοράς είναι πολύ επιφυλακτικοί ως προς το αν οι αρχές της Μποτσουάνα θα μπορούσαν να τα καταφέρουν καλύτερα στην προώθηση των διαμαντιών από τον όμιλο De Beers, ο οποίος ιδρύθηκε το 1888, έλεγχε τις τιμές των διαμαντιών παγκοσμίως για περίπου έναν αιώνα και το 1947 επινόησε το θρυλικό διαφημιστικό σλόγκαν «A Diamond is Forever».
Αμφίβολη θα ήταν επίσης η χρηματοδότηση ενός πλειοψηφικού πακέτου μετοχών της De Beers, το οποίο πιθανότατα θα κόστιζε δισεκατομμύρια, ενώ ο πρόεδρος μόλις κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το σύστημα υγείας της Μποτσουάνα λόγω οξείας έλλειψης φαρμάκων. Μέχρι στιγμής, η Μποτσουάνα κατέχει το 15% της De Beers. Πρόσφατα, οι δύο πλευρές συμφώνησαν να παρατείνουν την άδεια εξόρυξης της Debswana μέχρι το 2054, ενώ ανανεώθηκε και μια συμφωνία για την πώληση των διαμαντιών. Πάντως, η Μποτσουάνα ανακοίνωσε πρόσφατα ως επιτυχία ότι το Κατάρ προτίθεται να επενδύσει σε μεγάλη κλίμακα. Η κρατική εταιρεία Al-Mansour Holding έχει ανακοινώσει συνολικές επενδύσεις δώδεκα δισεκατομμυρίων δολαρίων σε διάφορους τομείς, από την εξόρυξη και τον τουρισμό μέχρι τη γεωργία. Και το κράτος του Κόλπου θα μπορούσε ίσως να βοηθήσει τη νοτιοαφρικανική χώρα και σε μια συμφωνία με την De Beers.
Η υπουργός Ορυχείων Kenewendo επιβεβαίωσε σε συνεντεύξεις της ότι ο πρόεδρος «παραμένει αποφασισμένος» να αυξήσει το μερίδιο στην De Beers, προκειμένου να εξασφαλίσει τον «πλήρη έλεγχο της Μποτσουάνα επί αυτού του στρατηγικού εθνικού περιουσιακού στοιχείου και ολόκληρης της αλυσίδας αξίας, συμπεριλαμβανομένου του μάρκετινγκ». Τον Αύγουστο, η κυβέρνηση προσέλαβε την αμερικανική επενδυτική τράπεζα Lazard για να την συμβουλεύσει σχετικά με μια πιθανή αγορά του Ομίλου De Beers.
Για την Μποτσουάνα, αυτό θα ήταν μια ιδιαίτερη προσπάθεια. Η 38χρονη υπουργός Kenewendo θεωρείται ικανή και αποτελεσματική, έχοντας μια αστραπιαία πολιτική καριέρα. Αρχικά έκανε όνομα ως οικονομολόγος. Όταν το 2018 διορίστηκε από τον τότε πρόεδρο Masisi υπουργός Επενδύσεων, Εμπορίου και Βιομηχανίας, ήταν το νεότερο μέλος κυβέρνησης στην ήπειρο και έφερε νέα πνοή στην κυβέρνηση της Μποτσουάνα.
Το τέλος μιας εποχής
Η διαμάχη για την εξουσία έρχεται σε μια εποχή που η Anglo American, η μητρική εταιρεία της De Beers, θέλει να αποχωρήσει από τον κλάδο των διαμαντιών. Ο βρετανικός μεταλλευτικός όμιλος θέλει στο μέλλον να επικεντρωθεί κυρίως στην παραγωγή χαλκού. Για τον σκοπό αυτό, ο διευθύνων σύμβουλος της Anglo American, Duncan Wanblad, συμφώνησε πρόσφατα σε συγχώνευση με την καναδική ανταγωνίστρια Teck Resources. Ο κλάδος των διαμαντιών με την De Beers πρόκειται να αποχωριστεί. Πρόκειται για μια εταιρεία με πάνω από 20.000 υπαλλήλους και ορυχεία στην Μποτσουάνα, τη Ναμίμπια, τη Νότια Αφρική και τον Καναδά.
Ωστόσο, το πόσο αξίζει σήμερα το μερίδιο του 85% στην De Beers είναι αμφιλεγόμενο. Στον ισολογισμό της Anglo American, η συμμετοχή εξακολουθεί να αποτιμάται σε περίπου 4,9 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι Λονδρέζοι έχουν ήδη διορθώσει την λογιστική αξία προς τα κάτω αρκετές φορές κατά δισεκατομμύρια. Οι ειδικοί του κλάδου πιστεύουν, δεδομένης της πτωτικής τάσης στη βιομηχανία διαμαντιών, ότι η πραγματική αξία είναι ακόμη χαμηλότερη. Αναλυτές της Royal Bank of Canada θεωρούν 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια ως μια ρεαλιστική αξία για τη συμμετοχή.
Στη Γκαμπορόνε, η κυβέρνηση επιμένει στο δικαίωμα λόγου της. Η υπουργός Ορυχείων επέκρινε πρόσφατα σε συνεντεύξεις της ότι η διαδικασία πώλησης δεν είναι «διαφανής» και δεν έχει συντονιστεί με την κυβέρνηση. Χωρίς την υποστήριξη της Μποτσουάνα, η Anglo American θα δυσκολευτεί να πουλήσει το μερίδιο του 85% στην De Beers. Στον πρώτο γύρο πώλησης, η Anglo American έλαβε, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ήδη αρκετές προσφορές. Στο μεταξύ, και η Αγκόλα έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον. Η κρατική εταιρεία διαμαντιών της νοτιοδυτικής αφρικανικής χώρας έχει υποβάλει προσφορά για ένα μειοψηφικό πακέτο μετοχών στην De Beers.
Kόντρα στο ρεύμα η Αφρική
Εν τω μεταξύ, οι κορυφαίες χώρες παραγωγής διαμαντιών της Αφρικής προσπαθούν να δώσουν νέα ώθηση στην αγορά και να αντισταθούν στον ανταγωνισμό των διαμαντιών εργαστηρίου. Πριν από μερικούς μήνες, οι κυβερνήσεις της Μποτσουάνα, της Αγκόλα, της Νότιας Αφρικής, της Ναμίμπια, της Σιέρα Λεόνε και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, καθώς και η De Beers, αποφάσισαν να διαθέσουν το ένα τοις εκατό των ετήσιων εσόδων τους για μια παγκόσμια διαφημιστική εκστρατεία για τα φυσικά διαμάντια. «Πρέπει να υπενθυμίσουμε το μήνυμα ότι ένα διαμάντι αγαπιέται για πάντα», δήλωσε ο υπουργός Ορυχείων Gwede Mantashe από τη Νότια Αφρική. Καταγγέλλει μια «εισβολή» από διαμάντια που κατασκευάζονται στο εργαστήριο.
Η υπουργός της Μποτσουάνα, Kenewendo, από την πλευρά της, κατά την εμφάνισή της στον κοσμηματοπώλη στη Νέα Υόρκη, διαβεβαίωσε τους συγκεντρωμένους influencers του διαδικτύου ότι τα αληθινά διαμάντια κάνουν «καλό». Στη χώρα της, είπε, συνέβαλαν στη δημιουργία περισσότερων σχολείων, στην παροχή δωρεάν υγειονομικής περίθαλψης και στη μείωση της φτώχειας.
