Πώς θα μας φαινόταν να γυρίζατε από τις διακοπές του Αυγούστου και έμπαινε σε εφαρμογή στην επιχείρηση που δουλεύετε η τετραήμερη εργασία; Δεν γίνονται αυτά εδώ, θα ήταν πιθανότατα η αυθόρμητη απάντησή σας – αλλά πάντως αν γινόταν μια δημοσκόπηση με αυτό το ερώτημα, ο καθένας αντιλαμβάνεται τα απίθανα ποσοστά των θετικών γνωμών.
Αν κάποτε η πενθήμερη και 40ωρη εργασία ήταν μια σημαντική εξέλιξη στον τομέα της απασχόλησης – και αυτό δεν έγινε αυτόματα αλλά με διεκδικήσεις, σκληρή αντιπαράθεση και, τελικά, καθολική αποδοχή των πλεονεκτημάτων – γιατί η τετραήμερη εργασία να μην αποτελέσει το επόμενο μεγάλο βήμα για την απασχόληση και στη χώρα μας; Δεν γίνονται αυτά εδώ, θα απαντήσετε ξανά. Είναι έτσι;
Στις αρχές της χρονιάς, πάνω από 3.000 εργαζόμενοι σε 140 επιχειρήσεις σε ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδά, Αυστραλία και Ιρλανδία ξεκίνησαν την εβδομάδα τους με πλάνο τις 32 ώρες εργασίας. Τέθηκε σε εφαρμογή ένα πιλοτικό πρόγραμμα, χωρίς μεταβολές στα εργασιακά δεδομένα τους. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Η αλλαγή δεν έγινε θετικά δεκτή μόνο από τους εργαζόμενους αλλά και οι περισσότερες από τις επιχειρήσεις αντέδρασαν θετικά στο πείραμα.
Ας ξεχωρίσουμε δύο από τα βασικά συμπεράσματα. Το πρώτο ότι ο χρόνος εργασίας έγινε πιο παραγωγικός, απαλλαγμένος από περιττές δραστηριότητες, όπως οι πολύωρες, ανούσιες συσκέψεις εργασίας και η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Το δεύτερο έχει να κάνει με την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τις Παρασκευές από τους απασχολούμενους. Η έρευνα έδειξε ότι προγραμμάτιζαν δραστηριότητες, που πριν τις στρίμωχναν κλεφτά στο ωράριο εργασίας. Ακόμα και σε θέματα υγείας φάνηκαν οι επιπτώσεις, καθώς οι απασχολούμενοι έδωσαν βάρος στην αξιοποίηση του ελευθέρου χρόνου για θέματα υγείας, με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να μειώσουν τα δικά τους έξοδα για την περίθαλψη του προσωπικού.
Θα μπορούσε και στην Ελλάδα να εφαρμοστεί ένα ανάλογο πιλοτικό πρόγραμμα; Θα ήταν εφικτό μια σειρά επιχειρήσεων να αναλάβει την εφαρμογή του; Μήπως θα ήταν απαγορευτικό για την κυβέρνηση – τώρα που πλησιάζουμε στη ΔΕΘ – να ενθαρρύνει μια τέτοια πρωτοβουλία;
Στην Ελλάδα υπάρχει ήδη το προηγούμενο με την αναγκαστική καθιέρωση μορφών απασχόλησης κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ήταν τότε που βρέθηκαν τρόποι έξυπνης απασχόλησης με την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, που έσωσαν αρκετές επιχειρήσεις από το ναυάγιο – και άρα χιλιάδες θέσεις εργασίας. Ταυτόχρονα όμως, οι απασχολούμενοι πέρασαν τη δοκιμασία της πανδημίας με στρες και ερωτήματα για το αύριο. Με την απομάκρυνση του κινδύνου πολλοί ήταν αυτοί που αποφάσισαν ότι θέλουν ένα διαφορετικό μοντέλο απασχόλησης, με περισσότερο χρόνο γι’ αυτούς και την οικογένειά τους.
Μπορεί οι εργασιακές εμπειρίες και καινοτομίες – όπως η εργασία από το σπίτι – να έδωσαν νέες ιδέες για πιο παραγωγική απασχόληση, αλλά στη χώρα μας αυτές δεν στάθηκαν ικανές να αντισταθμίσουν τις μεγάλες απώλειες – θεσμικές και μισθολογικές – που επέφερε η βαριά κρίση και η εφαρμογή των μνημονίων την προηγούμενη δεκαετία. Οι επιθυμίες για μια πιο ποιοτική απασχόληση με περισσότερο ελεύθερο χρόνο προς το παρόν παραμένουν στην κατάψυξη…
Άλλες είναι οι προτεραιότητες για τους μισθωτούς στη χώρα μας. Παρά τη μισθολογική βελτίωση των τελευταίων ετών, η Ελλάδα εξακολουθεί να ανήκει στα τέσσερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. στα οποία ο μέσος μισθός είναι κάτω από 1.500 ευρώ. Η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) εκτιμά ότι φέτος οι αυξήσεις θα κινηθούν περί το 5,5%, σε αντίθεση με το 6% του 2024. «Εφόσον επανέλθουν οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας, τότε θα έρθουν πιο μόνιμες αυξήσεις των συμβατικών μισθών», εκτιμά η ΤτΕ. Καίρια επισήμανση, καθώς μετά την κρίση μόλις το 29% των εργαζομένων δηλώνει ότι καλύπτεται από κάποιας μορφής συλλογική σύμβαση – μια από τις χαμηλότερες θέσεις στην Ε.Ε. Η Τράπεζα της Ελλάδος επισημαίνει ότι η ενθάρρυνση των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε συνδυασμό με μέτρα μείωσης των ασφαλιστικών εισφορών «μπορεί να αποδειχτεί αποτελεσματική προσέγγιση για την ενίσχυση του εισοδήματος των μισθωτών».
Ωστόσο, το πείραμα για την τετραήμερη εργασία ανοίγει τη συζήτηση για το τι γίνεται τελικά με το χρόνο εργασίας στην Ελλάδα. Η έρευνα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ δίνει μια απογοητευτική εικόνα – παρά τις όποιες βελτιώσεις: Το 40% των μισθωτών δηλώνει ότι εργάζεται πέραν του προβλεπόμενου εργασίας. Το 43% αναφέρει ότι υπερβαίνει τις 4 ώρες σε εβδομαδιαία βάση. Κι ακόμη, ένας στους τρεις εργαζόμενους δηλώνει ότι δεν αμείβεται για την υπερεργασία.
Η ιδέα για τετραήμερη εργασία στην εβδομάδα, με όλα αυτά, μοιάζει να κινείται «ενάντια στο ρεύμα». Ωστόσο, πολλές ιδέες στο παρελθόν έμοιαζαν ουτοπικές σχετικά με τις εργασιακές σχέσεις και τώρα μοιάζει αδιανόητο η μη καθολική εφαρμογή τους. Άλλωστε, βιώνουμε μια δυναμική έκρηξη τεχνολογιών, κυρίως τη ραγδαία ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, που θα επιφέρει – πρέπει να επιφέρει – ανατρεπτικές αλλαγές στο πώς δουλεύουμε, πόσο δουλεύουμε, στο πώς οι μισθωτοί θα περιλαμβάνουν στα αιτήματα για σταθερή και αξιοπρεπή εργασία και το πρόβλημα της μείωσης των ωρών εργασίας. Από την άποψη αυτή, ας πάρουμε υπόψη ότι ήδη σε αρκετές χώρες από το πείραμα, προχωρούν στην εφαρμογή της τετραήμερης εργασίας, εδώ και τώρα.
