Με μια πρώτη ανάγνωση, η δημοσιονομική εικόνα στη Γερμανία είναι αξιοζήλευτη. Το δημόσιο χρέος είναι χαμηλό στο 63% του ΑΕΠ και το δημοσιονομικό έλλειμμα περιορίζεται στο 2,8%, αντίστοιχα. Οι προγραμματισμένες δαπάνες του ενός τρισ. ευρώ αναμένεται να δώσουν ώθηση στην αναιμική ανάπτυξη της χώρας, μια «πολυτέλεια» που δεν έχουν οι υπερχρεωμένες κυβερνήσεις της Γαλλίας ή της Βρετανίας.
Όμως ανοδικά θα κινηθούν κάποια στιγμή και οι υποχρεώσεις της Γερμανίας υπό τη σκιά της διπλής πρόκλησης του συνταξιοδοτικού και του δημογραφικού προβλήματος. Δεν είναι τυχαίο που ο Φρίντριχ Μερτς κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον του κράτους πρόνοιας αν δεν γίνουν βαθιές μεταρρυθμίσεις, θίγοντας ένα ζήτημα που ταλανίζει όλη την Ευρώπη.
Προ ημερών, ο καγκελάριος της Γερμανίας προειδοποίησε ότι η χώρα δεν θα μπορεί να αντέξει το δημοσιονομικό κόστος του συνταξιοδοτικού συστήματος που είναι ένα από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, υπερβαίνοντας το 31% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις. Το ετήσιο κόστος των συντάξεων υπολογίζεται στα 400 δισ. ευρώ, την ώρα που πλησιάζει μια δημογραφική καταιγίδα στη Γερμανία, όπως και στην Ευρώπη.
Όσο αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής τόσο μειώνονται οι γέννες, με τα κράτη να καλούνται να υιοθετήσουν μέτρα για τη δημιουργία οικογένειας, καθώς γιγαντώνεται το «βάρος» των συντάξεων και των συνολικών υποχρεώσεων των κρατών.
Δραματική συρρίκνωση του πληθυσμού αν τα ευρωπαϊκά κράτη κλείσουν τα σύνορά τους
Τα κόμματα της ακροδεξιάς μπορεί να επιδεινώσουν τη δημογραφική πρόκληση της Ευρώπης, καθώς τάσσονται αυστηρά κατά της μετανάστευσης. Σύμφωνα με εκτενή έρευνα του Centre for European Reform που υποθέτει πως η Ευρώπη κλείνει τα σύνορα της:
- Ο πληθυσμός στη Γερμανία αναμένεται να έχει συρρικνωθεί από τα 84 στα 53 εκατ. άτομα μέχρι το 2100,
- στη Βρετανία από τα 86 στα 48 εκατ.,
- στη Γαλλία από τα 68 στα 59 εκατ.,
- στην Ιταλία από τα 59 στα 28 εκατ.,
- στην Ισπανία από τα 47 στα 24 εκατ. και
- την Πολωνία από τα 30 στα 24 εκατ.
Στις Σκανδιναβικές χώρες, όπου το κράτος πρόνοιας δεν έχει ακόμη υποστεί τη φθορά των χωρών της δυτικής και της νότιας Ευρώπης, το δημογραφικό πρόβλημα είναι επίσης υπαρκτό. Στη Σουηδία, παραδείγματος χάριν, ο πληθυσμός εκτιμάται πως θα έχει μειωθεί από 13 σε 8,8 εκατ. άτομα εντός 80ετίας, ενώ στην Ελβετία προβλέπεται πως θα έχει μειωθεί κατά το ήμισυ.
Απογοητευτικές οι προβλέψεις για τη βιωσιμότητα των συντάξεων
Οι προβλέψεις του Centre for European Reform καταδεικνύουν την πρόκληση που θα αντιμετωπίσουν κυβερνήσεις στο μέλλον, την ώρα που το κόστος των συντάξεων στην Ε.Ε κινήθηκε στο 12,2% του ΑΕΠ προ τριετίας, με την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Αυστρία να παρουσιάζουν κάποιες από τις υψηλότερες δαπάνες ως προς το ΑΕΠ.
Οι προβλέψεις για τις μελλοντικές συντάξεις στη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη είναι απογοητευτικές. Βάσει του συστήματος της κατανεμημένης πληρωμής (pay-as-you-go ή PAYG system), που ισχύει στην πλειονότητα των κρατών – μελών της Ε.Ε, η αναλογία των Γερμανών άνω των 65 ετών ως προς τον πληθυσμό σε ηλικία εργασίας (από 20 έως 64 ετών) εκτιμάται πως θα αυξηθεί από το 37,3% που ίσχυε το 2022 στο 49,8% το 2050, σύμφωνα με έκθεση του κέντρου ερευνών Bruegel.
Δηλαδή, μέχρι το 2050 θα αντιστοιχεί ένας συνταξιούχος ανά δυο εργαζομένους στη Γερμανία, με την αναλογία αυτή να προβλέπεται πως θα γίνεται ακόμη πιο απαγορευτική για ένα βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα.
Φτωχοποίηση των συνταξιούχων «βλέπει» η ΕΙΟΡΑ στο μέλλον
Τον Αύγουστο, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) προειδοποίησε ότι η φτώχεια θα εξελιχθεί σε νόρμα για ένα μεγάλο τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού εάν δεν συντελεστούν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στα υφιστάμενα συνταξιοδοτικά συστήματα.
«Ένας στους πέντε Ευρωπαίους ήδη διατρέχει τον κίνδυνο να ζήσει σε ένδεια στα γηρατειά» είχε δηλώσει η Πέτρα Χιελκέμα, επικεφαλής της ΕΙΟΡΑ. Απευθυνόμενη, μάλιστα, στο Politico, είχε υπογραμμίσει ότι «ειλικρινά, είναι μια εξαιρετικά υψηλή αναλογία και ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται στο 30% στην περίπτωση των γυναικών».
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της ΕΙΟΡΑ, ο πληθυσμός της Ευρώπης γερνάει τόσο γρήγορα που η αναλογία εργαζομένων ανά συνταξιούχο στην Ε.Ε θα φτάσει το 1,5:1 που είναι μικρότερη κατά το ήμισυ συγκριτικά με τα τρέχοντα επίπεδα.
Πολιτικά ακανθώδες το ζήτημα αύξησης των ορίων συνταξιοδότησης
Στην Ελλάδα έχει επανέλθει η συζήτηση για τα όρια συνταξιοδότησης, ένα ζήτημα που ταλανίζει όλη την Ευρώπη. Μέχρι το 2027 θα έχει ολοκληρωθεί η κρίσιμη μελέτη από την Εθνική Αναλογιστική Αρχή (ΕΑΑ) για το πόσο θα πρέπει να αυξηθούν τα όρια συνταξιοδότησης, ώστε να αντανακλούν στο σύγχρονο προσδόκιμο ζωής και τη γήρανση του πληθυσμού.
Απώτερος στόχος, βέβαια, είναι η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το προσδόκιμο ζωής στους άνδρες άνω των 65 ετών αναπροσαρμόστηκε σε 20ετία μέχρι το 2030 από 18,8 έτη που ίσχυαν το 2019 και στις γυναίκες στα 22,9 έτη από τα 21,8 έτη.
Μια εισήγηση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για την προς τα πάνω αναπροσαρμογή των ορίων συνταξιοδότησης μπορεί να προκαλέσει πολιτικό σεισμό σε μια χώρα. Προ διετίας, πάνω από ένα εκατομμύριο διαδηλωτές κατέκλεισαν τους δρόμους στη Γαλλία ύστερα από απόφαση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να προχωρήσει σε αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64 έτη, προκειμένου να εξοικονομηθούν περίπου 17,7 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό για την κοινωνική ασφάλιση μέχρι το 2030.
Έκτοτε η δημοσιονομική κατάσταση της δεύτερης ισχυρότερης οικονομίας στην Ευρωζώνη έχει επιδεινωθεί και οι περικοπές στις δημόσιες δαπάνες είναι κάτι παραπάνω από αναγκαίες. Παράλληλα, όμως, η ακροδεξιά και η ακροαριστερά υποδαυλίζουν τη δυσαρέσκεια της κοινωνίας.
Στο Βέλγιο, το όριο συνταξιοδότησης πρόκειται να αναπροσαρμοστεί σταδιακά στα 67 έτη μέχρι το 2030 και στη Γερμανία μέχρι το 2031. Όμως, όπως επισήμανε και ο Μερτς προ ημερών, πρόσθετες μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες λόγω της επιδείνωσης του δημογραφικού προβλήματος στη χώρα.
Στην Ολλανδία, τα όρια συνταξιοδότησης αναπροσαρμόζονται αυτόματα βάσει δημογραφικών αλλαγών. Ανάλογα συστήματα υπάρχουν στο Βέλγιο και στην Πορτογαλία. Στην Ιταλία η κυβέρνηση Μελόνι εισηγήθηκε πρόσφατα το σύστημα Quota 103, το οποίο δίνει τη δυνατότητα συνταξιοδότησης στα 62 έτη αρκεί ο ασφαλισμένος να έχει συγκεντρώσει εισφορές 41 ετών. Μακροπρόθεσμος στόχος είναι τα 67 έτη, με γνώμονα το προσδόκιμο ζωής.
Ελεγχόμενη μετανάστευση και συντάξεις: Μια άμεση σχέση
Η ελεγχόμενη μετανάστευση θα μπορούσε να δώσει άμεσα μια λύση στο δημογραφικό και το συνταξιοδοτικό πρόβλημα της Ευρώπης. Ωστόσο, η άνοδος της ακροδεξιάς στη Γερμανία, τη Γαλλία και τη Βρετανία καλλιεργούν ένα ξενοφοβικό και αντιμεταναστευτικό κλίμα.
«Οι πολιτικοί της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς αναγνωρίζουν ότι η μετανάστευση είναι απαραίτητη για να αμβλυνθούν οι δημογραφικές πιέσεις» δήλωσε ο Τζον Σπρίνγκφορντ, συνεργάτης ερευνητής στο Centre for European Reform. Πρόσθεσε, ωστόσο ότι «τα κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς αμφισβητούν ολοένα και περισσότερο τη συναίνεση του πολιτικού κατεστημένου. Εκείνες οι χώρες που θα καταφέρουν να αντισταθούν στις απαιτήσεις για μείωση της μετανάστευσης σε ηλικία εργασίας, θα βρεθούν σε ισχυρότερη οικονομική θέση μακροπρόθεσμα».
Το Centre for European Reform υπολογίζει πως δίχως την ενσωμάτωση μεταναστών, οι Ευρωπαίοι πολίτες άνω των 65 ετών θα αυξηθούν από το 21% του συνολικού πληθυσμού της Ε.Ε στο 36% μέχρι το 2100 αντί του 32% που εκτιμάται από την Ε.Ε χωρίς το κλείσιμο συνόρων. Οι κύριες συνέπειες θα είναι η επιβράδυνση της ανάπτυξης, επειδή θα συρρικνωθεί το εργατικό δυναμικό. Παράλληλα εκτιμάται πως θα υπάρξει αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης, λόγω της ανάγκης χρηματοδότησης του συνταξιοδοτικού συστήματος, ενώ μεγάλη θα είναι επίσης η ανάγκη για υγειονομική περίθαλψη και φροντίδα ηλικιωμένων.
Ωστόσο, η μετανάστευση δεν αποτελεί τη μοναδική λύση στο συνταξιοδοτικό και δημογραφικό πρόβλημα της Ευρώπης. Μείωση της ανεργίας, ενθάρρυνση της γυναικείας απασχόλησης και εργασίας των μεγαλύτερων ηλικιακά ατόμων μπορεί να αμβλύνουν τις πιέσεις στα συστήματα των κρατών. Τέλος, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να λάβουν μέτρα για την ενθάρρυνση των νέων να δημιουργήσουν οικογένεια σε μια περίοδο που το κόστος διαβίωσης και στέγης παίζουν ανασταλτικό ρόλο.
