Από το φυσικό αέριο των ΗΠΑ και το πετρέλαιο της Νοτιοανατολικής Ασίας έως το ουράνιο στην Υποσαχάρια Αφρική, η Τουρκία βρίσκεται σε ένα παγκόσμιο κυνήγι για ενέργεια και βασικές πρώτες ύλες, αξιοποιώντας τη διευρυνόμενη εξωτερική πολιτική της επιρροή για να αποκτήσει προβάδισμα στον διεθνή ανταγωνισμό για τους πόρους.
Όπως αναφέρει το Bloomberg, η τουρκική εκστρατεία επιταχύνεται το 2025, με συμφωνίες για έρευνα και εξόρυξη σε τρεις ηπείρους -η πιο πρόσφατη μόλις την περασμένη εβδομάδα στο Ομάν- και με την εξασφάλιση εξειδικευμένων πλοίων για τη στήριξή τους. Παράλληλα, η κρατική εταιρεία φυσικού αερίου Botas προετοιμάζεται για νέο ρόλο ως διεθνής trader.
Ο στόχος είναι η πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες για τη στήριξη της ενεργοβόρας τουρκικής οικονομίας των 1,4 τρισ. δολαρίων, σε μια περίοδο αβεβαιότητας στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες. Πρόκειται για μια στρατηγική που θυμίζει ό,τι έκανε η Κίνα -σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα- από τη δεκαετία του 1990, μέσω της διεθνούς επέκτασης των κρατικών της εταιρειών. Για τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είναι επίσης εργαλείο επιρροής και οικοδόμησης οικονομικών δεσμών.
Σύμφωνα με τον Αχμέτ Τουρκολού, επικεφαλής της κρατικής πετρελαϊκής εταιρείας TPAO, η οποία ήδη παράγει πετρέλαιο στη Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράκ και εντός Τουρκίας, αυτά τα έργα είναι «επιβεβλημένα»:
«Γεωπολιτικές πραγματικότητες, όπως η ασφάλεια του εφοδιασμού και η τεχνολογία, δεν είναι πλέον επιλογές -είναι αναγκαιότητες», δήλωσε σε πρόσφατη ομιλία του.
Ωστόσο, η φιλοδοξία της Τουρκίας είναι υπερβολικά μεγάλη σε ορισμένα σημεία, καθώς το κράτος αναλαμβάνει έργα που συνήθως απαιτούν τις δυνατότητες ενεργειακών κολοσσών ή εξειδικευμένων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Αυτό σημαίνει ότι οι δημόσιες επενδύσεις ενέχουν αυξημένο ρίσκο.
«Για μια εθνική πετρελαϊκή εταιρεία το να λειτουργεί ως εταιρεία έρευνας σε παρθένα κοιτάσματα είναι μια δραστηριότητα υψηλού κινδύνου με δημόσιους πόρους», σχολιάζει η Βαλερί Μαρσέλ, επικεφαλής του δικτύου New Producers for Sustainable Energy. «Υπάρχει δυνητικά μεγάλο όφελος, αλλά και πιθανότητα μεγάλων απωλειών».
Το επιχείρημα της Τουρκίας
Η Τουρκία δεν είναι η μόνη χώρα που αναζητεί πρόσβαση σε πρώτες ύλες. Η Ευρώπη, για παράδειγμα, επιταχύνει τις συμφωνίες για εισαγωγές LNG στην προσπάθειά της να απεξαρτηθεί από το ρωσικό αέριο.
Η Άγκυρα παρουσιάζει στους ξένους συνομιλητές της το πρόγραμμα εκμετάλλευσης κοιτασμάτων στη Μαύρη Θάλασσα ως απόδειξη ότι μπορεί να υλοποιήσει σύνθετα ενεργειακά έργα μεγάλης κλίμακας. Τονίζει τη γεωγραφική της θέση μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, αλλά και την απουσία αποικιοκρατικού παρελθόντος -σε αντίθεση με τις δυτικές δυνάμεις. Παράλληλα, επεκτείνει τον στόλο των εξειδικευμένων ερευνητικών και γεωτρυπάνων της. Η TPAO απέκτησε πρόσφατα δύο πλοία γεώτρησης από τη νορβηγική Eldorado Drilling, με τιμή περίπου 245 εκατ. δολάρια έκαστο.
Το 2025 εταιρείες υπό τον έλεγχο του υπουργείου Ενέργειας υπέγραψαν συμφωνίες upstream με το Ομάν, τη Λιβύη, το Πακιστάν, το Αζερμπαϊτζάν και την Ουγγαρία -χώρες με τις οποίες η Τουρκία έχει ενισχύσει διμερείς σχέσεις τα τελευταία χρόνια.
Στον τομέα των ορυκτών πόρων, μελετώνται κοιτάσματα χρυσού στο Σουδάν, όπου η Τουρκία στηρίζει την κυβέρνηση εν μέσω εμφυλίου πολέμου. Οι αξιωματούχοι ανέφεραν επίσης συνομιλίες με Ανγκόλα, Μαλαισία, Ινδονησία, Νίγηρα, Τουρκμενιστάν, Ιράκ και Βουλγαρία.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η περίπτωση του Νίγηρα, μιας από τις κορυφαίες χώρες παραγωγούς ουρανίου παγκοσμίως, όπου η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε την ανατροπή του καθεστώτος το 2023 και την εκδίωξη της γαλλικής Orano SA.
Αύξηση περιφερειακής επιρροής
Ο έλεγχος στρατηγικών φυσικών πόρων σε τρίτες χώρες ενισχύει τη θέση της Τουρκίας στις τοπικές κυβερνήσεις και δημιουργεί γέφυρες συνεργασίας και σε άλλους τομείς, όπως το εμπόριο και η άμυνα.
Το υπόδειγμα θυμίζει αυτό που εφάρμοσαν οι μεγάλες κινεζικές πετρελαϊκές εταιρείες πριν από τρεις δεκαετίες: εισήλθαν πρώτα σε αναδυόμενες αγορές και σταδιακά επέκτειναν τη διεθνή τους δραστηριότητα και τα εμπορικά τους γραφεία.
«Η ενεργειακή διπλωματία της Τουρκίας εντάσσεται σε έναν ευρύτερο στρατηγικό στόχο: την ενίσχυση του ρόλου της χώρας ως περιφερειακής δύναμης», σχολιάζει η Ντέφνε Αρσλάν, ανώτερη διευθύντρια του Atlantic Council στην Τουρκία.
Η Botas εξελίσσεται σε trader
Η Botas, η κρατική εταιρεία φυσικού αερίου, μεταμορφώνεται σε διεθνή trader, περνώντας από τον ρόλο του παθητικού εισαγωγέα στον ρόλο του ενεργού αγοραστή και μεταπωλητή με στόχο το κέρδος.
Έχει υπογράψει συμβόλαια LNG που της προσφέρουν για πρώτη φορά τον έλεγχο επί των ναυλώσεων, ενώ βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις για ευέλικτες ποσότητες κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με πρόσωπα με γνώση των συζητήσεων.
Η εταιρεία σχεδιάζει να ανοίξει γραφείο στην Ελβετία φέτος, αποκτώντας παρουσία στον ίδιο γεωγραφικό χώρο με τους κορυφαίους traders εμπορευμάτων στον κόσμο.
Η Botas, η TPAO και το τουρκικό υπουργείο Ενέργειας δεν απάντησαν σε αιτήματα για σχόλιο.
Η αυξημένη παραγωγή LNG στις ΗΠΑ και η ισχυρή παγκόσμια ζήτηση δημιουργούν ευκαιρίες για κερδοφόρες εμπορικές κινήσεις. Παραδοσιακοί αγοραστές, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, συχνά λειτουργούν ως traders, επωφελούμενοι από τη δυνατότητα να μεταπωλούν φορτία LNG στην Ευρώπη.
Η πρόσβαση σε παγκόσμιες προμήθειες LNG θα μπορούσε να διαφοροποιήσει τις πηγές της Τουρκίας πέρα από τους σημερινούς βασικούς προμηθευτές (Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν, Ιράν) και να την αναβαθμίσει σε εν δυνάμει εξαγωγέα, ενισχύοντας τον ρόλο της στην παγκόσμια ενεργειακή αρχιτεκτονική.
Στον τομέα της έρευνας, το πιο προχωρημένο εξωτερικό έργο είναι στη Σομαλία, όπου ερευνητικό πλοίο της TPAO μόλις ολοκλήρωσε επτάμηνη αποστολή για εντοπισμό υδρογονανθράκων. Αν τα αποτελέσματα -που ακόμη δεν έχουν ανακοινωθεί- είναι θετικά, η Τουρκία θα αποκτήσει αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης.
Ωστόσο, λόγω του υψηλού ρίσκου τέτοιων έργων, υπάρχουν ερωτήματα για το κόστος. Η κυβέρνηση δεν έχει αποκαλύψει πώς θα χρηματοδοτηθεί η διεθνής επέκταση των κρατικών εταιρειών.
«Είτε πρόκειται για τη Μαύρη Θάλασσα, είτε για τη Σομαλία, τα χρήματα είναι δημόσια», σημειώνει ο Αλί Αρίφ Ακτούρκ, πρώην διευθυντής αγορών αερίου της Botas και νυν ανεξάρτητος σύμβουλος. «Οι δραστηριότητες upstream σε πετρέλαιο και αέριο εμπεριέχουν γεωλογικούς, τεχνικούς και χρηματοοικονομικούς κινδύνους -και εδώ δεν υπάρχει διαφάνεια για το πόσα διακυβεύονται».
