Ο πόλεμος δασμών εντείνεται και το ΔΝΤ σε νέα έκθεση καταγράφει τη μεγαλύτερη αύξηση των «υπερβολικών» ισοζυγίων εδώ και μια δεκαετία, με ΗΠΑ και Κίνα στο επίκεντρο των παγκόσμιων ανισορροπιών. Σημειώνει πως οι αυξανόμενες ασυμμετρίες στις μεγαλύτερες οικονομίες υπογραμμίζουν την ανάγκη για συντονισμένη προσαρμογή στις εγχώριες μακροοικονομικές πολιτικές.
Αναλυτικά η έκθεση του ΔΝΤ αναφέρει:
Τα παγκόσμια ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκαν σημαντικά κατά 0,6 ποσοστιαίες μονάδες του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2024. Αφαιρώντας τη μεταβλητότητα που προκάλεσαν η πανδημία και ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία, η αύξηση αυτή συνιστά αξιοσημείωτη αντιστροφή της πορείας περιορισμού που είχε ξεκινήσει μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και μπορεί να υποδηλώνει μια σημαντική διαρθρωτική μετατόπιση.
Η νέα Έκθεση Εξωτερικού Τομέα (ESR) για το 2025 του ΔΝΤ αξιολογεί τα ισοζύγια των 30 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου, οι οποίες αντιστοιχούν περίπου στο 90% της παγκόσμιας παραγωγής. Η εν λόγω αξιολόγηση αποτελεί βασικό τμήμα της εντολής του Ταμείου για την προώθηση της ισόρροπης ανάπτυξης του εμπορίου, της οικονομικής μεγέθυνσης και της διεθνούς νομισματικής συνεργασίας.
Το ΔΝΤ υπογραμμίζει ότι τα πλεονάσματα ή τα ελλείμματα δεν είναι από μόνα τους πρόβλημα· υπό προϋποθέσεις μπορούν να είναι επιθυμητά. Για παράδειγμα, είναι θεμιτό για νεαρές ή ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες να χρηματοδοτούν μέρος της ανάπτυξής τους με ξένα κεφάλαια. Αντίθετα, πιο ώριμες ή λιγότερο δυναμικές οικονομίες ενδέχεται να αποταμιεύουν περισσότερο και να επιδιώκουν υψηλότερες αποδόσεις μέσω διασυνοριακών επενδύσεων.
Τα παγκόσμια ισοζύγια διευρύνθηκαν το 2024. Παγκόσμια ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών: Ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ ©ΔΝΤ
Η ESR επιχειρεί να εκτιμήσει πότε τα ισοζύγια είναι «ευθυγραμμισμένα» με τα θεμελιώδη μεγέθη και τις κατάλληλες πολιτικές και πότε γίνονται «υπερβολικά», συνεπάγοντας κινδύνους για τις ίδιες τις χώρες ή για τη διεθνή οικονομία.
Υπερβολικά ελλείμματα και πλεονάσματα ενέχουν διαφορετικούς, αλλά σημαντικούς κινδύνους. Στις ελλειμματικές χώρες υπάρχει ο κίνδυνος απότομης αύξησης των περιθωρίων κινδύνου (risk premia) και απώλειας πρόσβασης στις αγορές, με επώδυνη προσαρμογή. Εάν η εν λόγω χώρα έχει μεγάλο ειδικό βάρος ή πολλές διεθνείς διασυνδέσεις, η ύφεση μπορεί να πλήξει και άλλες οικονομίες.
Οι ασυμμετρίες και υπερβολές στα εμπορικά ισοζύγια
Αντίστοιχα, τα υπερβολικά πλεονάσματα προκαλούν ασυμμετρίες: από τη στιγμή που κάποιοι σωρεύουν πλεονάσματα, κάποιοι άλλοι πρέπει να έχουν ελλείμματα. Επιπλέον, τα πλεονάσματα ασκούν καθοδική πίεση στα επιτόκια, ενθαρρύνοντας υπερδανεισμό σε άλλες χώρες. Σε ένα περιβάλλον «παγίδας ρευστότητας», όπου τα επιτόκια δεν μπορούν να μειωθούν άλλο, η υπερσυσσώρευση μπορεί να οδηγήσει σε στασιμότητα, ενώ εντείνει τον προστατευτισμό μέσω διαταραχών στους εμπορικούς εταίρους.
Πολλές φορές οι υπερβολές αυτές αντανακλούν εσωτερικές στρεβλώσεις -όπως υπερβολικά επεκτατική δημοσιονομική πολιτική στις ελλειμματικές χώρες ή έλλειψη κοινωνικών δικτύων ασφαλείας στις πλεονασματικές, που οδηγεί σε υπερβολική αποταμίευση.
Τα δύο τρίτα της αύξησης των παγκόσμιων ισοζυγίων προήλθαν από υπερβολικά πλεονάσματα και ελλείμματα. Υπερβολικά υπόλοιπα τρεχουσών συναλλαγών, ποσοστό του ΑΕΠ (ESR) ©ΔΝΤ
Τα αντίδοτα που προτείνει το ΔΝΤ στις ανισορροπίες ΗΠΑ, Κίνας και ΕΕ
Για το 2024 το ΔΝΤ εκτιμά ότι τα δύο τρίτα της αύξησης των ισοζυγίων ήταν «υπερβολικά». Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αύξηση υπερβολικών ανισορροπιών της τελευταίας δεκαετίας, με κύριες συνιστώσες την Κίνα (+0,24% του παγκόσμιου ΑΕΠ), τις ΗΠΑ (-0,20%) και την ευρωζώνη (+0,07%).
Η ESR επιβεβαιώνει την ανάλυση του Σεπτεμβρίου 2024, τονίζοντας πως η αύξηση του κινεζικού εμπορικού πλεονάσματος και του αμερικανικού ελλείμματος προκύπτει από εσωτερικές μακροοικονομικές ανισορροπίες.
Αντίδοτο σε αυτές τις ανισορροπίες είναι, σύμφωνα με το ΔΝΤ, η ανάλογη προσαρμογή πολιτικής: περισσότερες δημόσιες επενδύσεις στην Ευρώπη για κάλυψη του παραγωγικού χάσματος με τις ΗΠΑ, ενίσχυση της κατανάλωσης στην Κίνα και δημοσιονομική πειθαρχία στις ΗΠΑ.
Αν και κάποιες πρόσφατες εξελίξεις κρίνονται ενθαρρυντικές -με Κίνα και Ευρώπη να αυξάνουν τις δημόσιες δαπάνες- οι καθοδικοί κίνδυνοι παραμένουν. Το αμερικανικό δημοσιονομικό έλλειμμα είναι ακόμη υπερβολικά μεγάλο, ενώ η πρόσφατη υποτίμηση του κινεζικού γουάν ενδέχεται να ενισχύσει περαιτέρω τα πλεονάσματα της Κίνας.
Αναποτελεσματική η επιβολή δασμών, εκτιμά το ΔΝΤ
Αντιθέτως, σύμφωνα με την έκθεση, η αύξηση των δασμών από ελλειμματικές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, έχει περιορισμένο αντίκτυπο στα παγκόσμια ισοζύγια. Οι δασμοί λειτουργούν ως αρνητικό προσφοράς, μειώνοντας τόσο την επένδυση, όσο και την αποταμίευση και αφήνοντας το ισοζύγιο σχεδόν αμετάβλητο.
Η συνεχιζόμενη αποσταθεροποίηση των εμπορικών και χρηματοοικονομικών σχέσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατακερματισμό του διεθνούς νομισματικού συστήματος (IMS). Αν και ιστορικά δεν είναι ξεκάθαρο αν ένα μονοπολικό ή ένα πολυπολικό σύστημα είναι πιο επωφελές, ο γεωοικονομικός κατακερματισμός θεωρείται σχεδόν βέβαια αρνητικός, αυξάνοντας τη μεταβλητότητα και την κακή κατανομή κεφαλαίων.
Το ΔΝΤ διαπιστώνει, πάντως, ότι το IMS παραμένει σταθερό, με το δολάριο να διατηρεί την κυρίαρχη θέση του -ως μέσο εμπορίου και χρηματοδότησης, ως «αγκύρωση» για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και ως ασφαλές αποθεματικό. Η λεγόμενη «υπερβολική προνομιακή θέση» των ΗΠΑ συνεχίζει να ισχύει -με τα οφέλη χαμηλού κόστους δανεισμού να συνοδεύονται και από αυξημένη έκθεση σε παγκόσμιους κινδύνους.
Οι εγχώριες προσαρμογές αποτελούν πιο αποτελεσματικό τρόπο για τη μείωση των παγκόσμιων ανισορροπιών. Επιπτώσεις των δασμολογικών σεναρίων στα τρέχοντα ισοζύγια, ποσοστό του ΑΕΠ ©ΔΝΤ
Τρεις παράγοντες που εγείρουν ανησυχίες
Ωστόσο, τρεις παράγοντες εγείρουν ανησυχίες:
- Η γεωπολιτική απομάκρυνση μετασχηματίζει τις ροές εμπορίου και επενδύσεων, μειώνοντας τις οικονομικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ «μακρινών» γεωπολιτικά χωρών και ενισχύοντας την πολυπολικότητα.
- Η αύξηση των εμπορικών εντάσεων, η ραγδαία άνοδος του αμερικανικού χρέους και η αποδυνάμωση του «υπερβολικού προνομίου» των ΗΠΑ έχουν ωθήσει κάποιους επενδυτές να επανεξετάσουν την έκθεσή τους στο δολάριο. Το δολάριο έχει ήδη υποτιμηθεί κατά 8% από τις αρχές του 2025 -η μεγαλύτερη πτώση εξαμήνου από το 1973.
- Η άνοδος των ψηφιακών μέσων πληρωμών (όπως τα stablecoins σε δολάρια) ενδέχεται να ενισχύσει τη θέση του δολαρίου, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
Συμπερασματικά, το ΔΝΤ προειδοποιεί ότι η αύξηση των παγκόσμιων εξωτερικών ανισορροπιών απαιτεί συντονισμένες πολιτικές από χώρες με πλεονάσματα και ελλείμματα. Η ενίσχυση της δημοσιονομικής ανθεκτικότητας και η αποφυγή περαιτέρω εμπορικών φραγμών είναι κρίσιμες για την αποτροπή ενός κατακερματισμένου, ασταθούς παγκόσμιου οικονομικού περιβάλλοντος.
