Ο Ντόναλντ Τραμπ δείχνει να πουλάει ότι η στρατηγική του εκφοβισμού αποδίδει στη διεθνή σκηνή — ιδίως όταν εφαρμόζεται απέναντι σε φίλους και συμμάχους και όχι μόνο σε αντιπάλους, όπως με τον Πούτιν και τα τελεσίγραφα για συμφωνία στην Ουκρανία. Ορισμένοι αναλυτές τσιμπάνε και με κάποιο τρόπο νιώθουν ότι δικαιώνονται με τους πανηγυρισμούς του προέδρου των ΗΠΑ (άλλοι ανοιχτά και άλλοι κριτικά) για τις «νίκες Τραμπ» που οδηγούν συμμάχους και αντιπάλους στα σχοινιά.
Ωστόσο τα πράγματα δεν κινούνται γραμμικά, ούτε με όρους αθλητικής αντιπαράθεσης και σκορ σε κάποιο ματς. Οι γεωοικονομικές εξελίξεις είναι πιο περίπλοκες από ό,τι δείχνουν, σε μια φάση πολυκρίσης για το διεθνές σύστημα προκαλώντας ρωγμές.
- Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποδέχθηκε την επιβολή δασμών 15% στις εξαγωγές της προς τις ΗΠΑ, στο πλαίσιο της συμφωνίας που επιτεύχθηκε με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, αφού εκείνος απείλησε να επιβάλει δασμούς έως και 50%. Η συμφωνία απέτρεψε έναν καταστροφικό εμπορικό πόλεμο, αν και πολλοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι παραδέχονται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ουσιαστικά υπέκυψε στις πιέσεις.
- O ίδιος ο Τραμπ τώρα δηλώνει ότι πιθανότατα θα εφαρμόσει έναν «καθολικό δασμό μεταξύ 15% και 20% στις εισαγωγές για ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο», μια σημαντική αύξηση από τον βασικό δασμό 10% που είχε ανακοινώσει τον Απρίλιο του τρέχοντος έτους, «γιατί δεν μπορείς να κάτσεις να κάνεις 200 συμφωνίες».
- Η συμφωνία με την ΕΕ ακολούθησε την ιστορική απόφαση του ΝΑΤΟ για την αύξηση στρατιωτικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ, τη μεγαλύτερη αύξηση από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, με τα μέλη της Συμμαχίας να φοβούνται ότι ο Τραμπ ενδέχεται να αποχωρήσει από τη συνθήκη που αποτελεί τη βάση της αμερικανικής αμυντικής πολιτικής στην Ευρώπη εδώ και 76 χρόνια.
- Κι όλα αυτά ενώ ο Βλαντίμιρ Πούτιν συνεχίζει καθημερινά να απειλεί την ευρωπαϊκή ασφάλεια μέσω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία — τη μεγαλύτερη πολεμική σύγκρουση στην ευρωπαϊκή ήπειρο από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πέρα από κάποιες σποραδικές εκφράσεις δυσαρέσκειας, ο Τραμπ έχει αποφύγει να απαντήσει ουσιαστικά στις συνεχείς αρνήσεις του Πούτιν να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός. Τώρα λέει να μειώσει το τελεσίγραφο στις 10-12 ημέρες, από τις 50 ήμερες, που είχε αρχικά πει δηλώνοντας «απογοητευμένος από τον Πούτιν».
- Ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει πλέον ουσιαστικά αναθέσει στους Ευρωπαίους την ευθύνη της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία, δηλώνοντας ότι η Ευρώπη θα πληρώσει για τα όπλα που στέλνει η Ουάσιγκτον στο Κίεβο για να αμυνθεί απέναντι στη Ρωσία. Ήδη η Γερμανία σχεδιάζει να υπερδιπλασιάσει τις αμυντικές της δαπάνες -περιλαμβανομένης της οικονομικής στήριξης προς την Ουκρανία- σε έως και 162 δισ. ευρώ την επόμενη τετραετία.
Οι top-10 εισαγωγές των ΗΠΑ από την ΕΕ. Μπορεί να κοστίσουν 13-19 δισ. δολ. οι δασμοί Τραμπ στα φάρμακα λένε αναλυτές ©Bloomberg
Το μοτίβο αυτό δεν περιορίζεται στην Ευρώπη, σχολιάζουν αναλυτές στο Bloomberg. Ο Καναδάς, η Βραζιλία, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και το Βιετνάμ — όλοι βασικοί εταίροι των ΗΠΑ σε στρατηγικά κρίσιμες περιοχές του πλανήτη — έχουν επίσης δεχθεί πιέσεις από τον Τραμπ.
Από την πλευρά τους οι θιασώτες της εξωτερικής πολιτικής «Πρώτα η Αμερική (America First)» υποστηρίζουν ότι ο Τραμπ ενισχύει την ηγεμονική δύναμη των ΗΠΑ στον πλανήτη, επαναδιαπραγματευόμενος σχέσεις που θεωρεί επιζήμιες για τα αμερικανικά συμφέροντα. Θεωρούν ότι η Ευρώπη πρέπει να πληρώνει περισσότερα για την άμυνά της, ότι οι εμπορικές σχέσεις ήταν άνισες και ότι ο πρόεδρος απλώς διαπραγματεύεται σκληρά για να επιτύχει καλύτερες συμφωνίες.
Η Κίνα και η στρατηγική Τραμπ
Ωστόσο, παρά τη στρατηγική των πιέσεων Τραμπ δεν σημαίνει ότι με εκβιασμούς, ελιγμούς και συμβιβασμούς (όπως με την ΕΕ ή την Κίνα που είναι ο βασικός αντίπαλος των ΗΠΑ) ο εμπορικός πόλεμος έχει λήξει οριστικά μετά τις συμφωνίες. Ο Τραμπ είναι βέβαιο ότι δεν θα παραιτηθεί τόσο εύκολα από την ατζέντα του, ακόμα κι αν τα πράγματα στην αμερικανική οικονομία δεν πάνε όπως τα περιμένει, ή υπάρξουν απρόβλεπτα γεγονότα και αντιθέσεις μέσα στην ΕΕ καθώς βγαίνουν τα μαχαίρια για το κόστος των δασμών. Αλλά τα πολιτικά περιθώρια ελιγμών του έχουν στενέψει.
Ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση παραδέχτηκε ότι δεν έχει την εξουσία να τηρήσει την υπόσχεσή της να επενδύσει 600 δισ. δολ. στην οικονομία των ΗΠΑ, λίγες μόνο ώρες μετά τη συμφωνία. Αυτό συμβαίνει επειδή τα χρήματα θα προέλθουν εξ ολοκλήρου από επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα, επί των οποίων οι Βρυξέλλες δεν έχουν καμία εξουσία, δήλωσαν δύο αξιωματούχοι της ΕΕ στο Politico.
Η Κίνα –όπως και πολλές ακόμα χώρες που έχουν μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα με τις ΗΠΑ- επενδύει συστηματικά εδώ και πολλά χρόνια ένα μεγάλο μέρος αυτού του πλεονάσματος σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Στην πράξη, όπως εξηγεί ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Λόρενς Σάμερς, αυτή η «αμερικανική ιδιαιτερότητα» -το γεγονός δηλαδή ότι τα ομόλογα των ΗΠΑ θεωρούνται το πιο ασφαλές καταφύγιο- έχει δώσει στις ΗΠΑ τη δυνατότητα να εισάγουν ότι «τραβάει η ψυχή τους» από την Κίνα πληρώνοντας με «χαρτιά». Αυτό τώρα αμφισβητείται και μπορεί να δημιουργήσει νέες ρωγμές στις αγορές ομολόγων, ένα είδος νέου «ψυχρού πολέμου».
G7: Οι προβλέψεις για επενδύσεις είναι χαμηλότερες μετά τους δασμούς του Τραμπ: Αναμενόμενος ρυθμός αύξησης των επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου το 2026 ©Bloomberg
Επίσης οι δασμοί μπορεί να φέρουν πλήγματα στην αμερικανική οικονομία, ήδη ο πληθωρισμός είναι ένα δείγμα και η διαμάχη με τη Fed και τα επιτόκια. Ένας ακόμα λόγος πολύ πιο άμεσος είναι ότι οι αμερικανικές επιχειρήσεις είναι εξαρτημένες από τις εισαγωγές -και ιδιαίτερα εξαρτημένες κυρίως από την Κίνα αλλά και πολλές άλλες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας και αυτό κοστίζει.
Ο Τραμπ ως συνέχεια της βασικής στρατηγικής των ΗΠΑ απέναντι στην Κίνα υποτίθεται ότι πρέπει να απεμπλακεί από άλλες δεσμεύσεις για να επικεντρωθεί στην πρόκληση για την ηγεμονία των ΗΠΑ που ενσαρκώνει η Κίνα. Αλλά αποτυγχάνει σε αυτό τον σκοπό, καθώς έχει εμπλακεί σε μια αδιέξοδη κατάσταση και στο πεδίο των γεωπολιτικών ανισορροπιών όπως φάνηκε κατά την τελευταία κρίση στη Μέση Ανατολή στη σκιά της Γάζας, με τη σύγκρουση Ισραήλ-Ιράν, καθώς η ηγεμονική δύναμη των ΗΠΑ είναι σε οπισθοχώρηση μετά τις ήττες σε Ιράκ και Αφγανιστάν.
Πιέσεις στο εσωτερικό του MAGA
Σε αυτό το πλαίσιο, ο ίδιος ο Τραμπ έχει παραβιάσει κατάφωρα τις προεκλογικές του υποσχέσεις να τερματίσει τους «αέναους πολέμους» των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Το κίνημα MAGA (Make America Great Again) είναι διχασμένο. «Η συντριπτική πλειοψηφία του λαού δεν θέλει να εμπλακεί σε τίποτα από όλα αυτά», δήλωνε ο Στιβ Μπάνον, ηγέτης της σκληρής ακροδεξιάς πτέρυγας της συμμαχίας γύρω από τον Τραμπ και αυτό τον πιέζει.
Ακόμα και η υπόθεση Έπσταϊν έχει δημιουργήσει ρήγματα στο Maga. Ο Τραμπ έχει εκμεταλλευτεί την οργή προς τη νεοφιλελεύθερη ελίτ για να στήσει διεθλασμένα αυτού του είδους την υποστήριξη – αλλά το γεγονός ότι είναι μέλος αυτής της ομάδας έχει καταστήσει τη «συγκάλυψη Έπσταϊν» μια δύσκολη κατάσταση για τον ίδιο.
Η υπόθεση αυτή καταδεικνύει πώς ένα «κίνημα» που βασίζεται σε θεωρίες συνωμοσίας μπορεί να υπονομευθεί από αυτές και να φουντώσει τις αντιδράσεις απέναντι στις κινήσεις Τραμπ, με τις κατηγορίες για «συγκάλυψη» να τον κυνηγούν ακόμα και στο εσωτερικό των υποστηρικτών του.
Η γεωοικονομική αστάθεια
Ωστόσο στο πεδίο του εν εξελίξει γεωοικονομικού πολέμου η Κίνα είναι το πραγματικό επίκεντρο της αντιπαράθεσης των ΗΠΑ και του Τραμπ. Αμερικανοί και Κινέζοι αξιωματούχοι ξεκίνησαν διήμερες συνομιλίες με στόχο την παράταση της εκεχειρίας των δασμών πέραν της προθεσμίας του Αυγούστου και την εξεύρεση τρόπων διατήρησης των εμπορικών δεσμών, διασφαλίζοντας παράλληλα την οικονομική ασφάλεια, αναφέρουν σχολιαστές στο Reuters, αλλά η αβεβαιότητα παραμένει.
Η Οριάνα Σκάιλαρ Μάστρο έδωσε μια ενδιαφέρουσα ομιλία στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων των ΗΠΑ με αφορμή την τελευταία κρίση στη Μέση Ανατολή. Παλαιότερα, κατείχε θέση σχεδιασμού στο Πεντάγωνο με ειδίκευση στην «κινέζικη απειλή». Τονίζει τη «στρατηγική πειθαρχία» της Κίνας και την άρνησή της να παρασυρθεί από τις ΗΠΑ στις παγίδες που αντιπροσωπεύουν οι τοπικές κρίσεις.
Σύμφωνα με τη Μάστρο, οι Κινέζοι «δεν πιστεύουν στη στρατιωτική επέμβαση ως μέσο ισχύος. Θέλουν να κυριαρχήσουν στρατιωτικά στην Ασία, αλλά όσον αφορά τον υπόλοιπο κόσμο, επικεντρώνονται σε πολιτικά και οικονομικά μέσα». Εν τω μεταξύ, «εμείς συνεχίζουμε να κάνουμε 100 πράγματα ταυτόχρονα και αυτή είναι η συνταγή για την παρακμή των μεγάλων δυνάμεων».
Ήδη, ανά τον κόσμο, χώρες που είχαν στηρίξει την στρατηγική της εξωτερικής πολιτικής τους στην αμερικανική ηγεσία, επανεξετάζουν πλέον αυτή τη θέση. Πολλοί ηγέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η εξάρτηση από την Ουάσιγκτον —είτε για βοήθεια, είτε για εμπόριο είτε για ασφάλεια— τους καθιστά ευάλωτους.
Σε βάθος χρόνου, αυτή η αναθεώρηση θα έχει πιθανότατα κόστος για τις ΗΠΑ, όσο κι αν ο Τραμπ γιορτάζει τις τρέχουσες «επιτυχίες» του.
