Ο σιωπηλός πόλεμος του Πούτιν

Το καλοκαίρι του 2014 όταν η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν προσάρτησε παράνομα την Κριμαία, think tank εξωτερικής πολιτικής υπογράμμιζαν με νόημα ότι η αρχή είχε γίνει το 2008. Τότε που η «ρωσική αρκούδα», με πρόσχημα την κατάσταση σε Οσετία και Αμπχαζία, επιτέθηκε στη Γεωργία. Ήταν το πρώτο επεισόδιο της ρωσικής επιθετικότητας, ακολουθούμενο από σειρά γεγονότων με αποκορύφωμα την εισβολή στην Ουκρανία, τα ξημερώματα της 24^ης Φεβρουαρίου 2022.

Πλέον, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία οδεύει ολοταχώς να μπει στην τέταρτη χρονιά διεξαγωγής του, η Ευρώπη συνειδητοποιεί ολοένα και περισσότερο ότι ένας παράλληλος ακήρυχτος «πόλεμος» βρίσκεται σε εξέλιξη: κατασκοπεία, κυβερνοεπιθέσεις, δολιοφθορές, απόπειρες δολοφονίας (σ.σ. υπόθεση Σκριπάλ στην πόλη Σόλσμπερι), παραπληροφόρηση με fake news, ανάμειξη σε εκλογικές διαδικασίες και εργαλειοποίηση μεταναστευτικού είναι ορισμένες μόνο πτυχές των ασύμμετρων απειλών που δέχεται -για σχεδόν δύο δεκαετίες- η «Γηραία Ήπειρος» από τη Ρωσία.

Η παρουσία ρωσικών drones στον ευρωπαϊκό ουρανό έρχεται να συμπληρώσει τα κομμάτια αυτού του παζλ και να επιβεβαιώσει με εμφατικό τρόπο ότι όπως και στο στρατιωτικό πεδίο, ο υβριδικός πόλεμος σκιών του Πούτιν εναντίον της Δύσης δεν είναι μεμονωμένα γεγονότα άσχετα μεταξύ τους αλλά αναπόσπαστα κομμάτια ενός συνεχούς φάσματος, που στόχο έχει να δημιουργήσει τους απαραίτητους θύλακες αποσταθεροποίησης, οι οποίοι θα διαλύσουν την ενότητα της Ευρώπης. O πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δεν θα μπορούσε να το πει πιο ξεκάθαρα, υπογραμμίζοντας πως «η Ρωσία δοκιμάζει τις άμυνες της Ευρώπης» και προειδοποιώντας ότι η Ιταλία μπορεί να είναι η επόμενη (μετά την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Εσθονία και τη Λετονία).

Ειρωνεία της τύχης: Η χώρα στην Ευρώπη που δέχεται τις περισσότερες ρωσικές υβριδικές ενέργειες (επιβεβαιωμένες και μη) από το 2022, είναι η Γερμανία. Ο μέχρι πρότινος καλύτερος ενεργειακός «πελάτης» της Μόσχας, με πάνω από το 50% των ετήσιων εισαγωγών σε φυσικό αέριο να προέρχεται από τη Ρωσία μέσω του Nord Stream 1. Η γερμανική Handelsblatt γράφει σε εκτενές ρεπορτάζ της ότι από τις 550 επιβεβαιωμένες ή πιθανολογούμενες ρωσικές υβριδικές ενέργειες η Γερμανία είναι ο συχνότερος στόχος, με περίπου το 1/3 να στοχεύει στην υπονόμευση της γερμανικής αμυντικής βιομηχανίας. Στην κορυφή της λίστας, η σχεδιαζόμενη δολοφονία του επικεφαλής της Rheinmetall, Άρμιν Πάπεργκερ.

Ο μηχανισμός του Πούτιν και ο ρόλος των μυστικών υπηρεσιών

Οι μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας αποτελούν τον «στρατό» του Πούτιν για τον υβριδικό πόλεμο «σκιών» που διεξάγει κατά της Δύσης. Σύμφωνα με τη γερμανική FAZ, ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνει ο Πούτιν κάθε μέρα, είναι να διαβάζει τις αναφορές των μυστικών υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες αυτές δεν διασφαλίζουν μόνο την κυριαρχία του «εντός των τειχών», αλλά αποτελούν και τα σημαντικότερα μέσα στην προσπάθειά του για ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή στη Δύση. Εδώ και 25 χρόνια, εξάλλου, ο Ρώσος πρόεδρος βασίζεται σε αυτόν τον μηχανισμό, φροντίζοντας να τον επεκτείνει διαρκώς:

Η εσωτερική μυστική υπηρεσία FSB, που δραστηριοποιείται και στο εξωτερικό και στην οποία ο ίδιος ο Πούτιν ήταν κάποτε επικεφαλής, αριθμεί πλέον 350.000 άτομα (από 80.000 στην αρχή της θητείας του).
Η πολιτική υπηρεσία εξωτερικού SWR, υπεύθυνη για την κατασκοπεία, αριθμεί 15.000 υπαλλήλους, σύμφωνα με δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Η στρατιωτική υπηρεσία εξωτερικού GRU, η «σκιώδης» μονάδα της Ρωσίας σύμφωνα με τον Guardian, δρα με ιδιαίτερα επιθετικό τρόπο και διαθέτει ειδικές ομάδες για σαμποτάζ και δολοφονίες. Για αυτήν φέρεται να εργάζονται έως και 45.000 άτομα.

Οι μυστικές υπηρεσίες του Πούτιν χρησιμοποιούν όλα τα μέσα στον υβριδικό πόλεμο: από την κατασκοπεία και το σαμποτάζ μέχρι τη διαφθορά, τον εκβιασμό και τη δολοφονία. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί ότι σε αντίθεση με τα όσα εκτυλίσσονταν στον Ψυχρό Πόλεμο, η ψηφιακή διασύνδεση έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα. Και αυτό, καθώς οι εργαζόμενοι των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών σήμερα δεν χρειάζεται καν να εγκαταλείψουν το γραφείο τους για να κάνουν κατασκοπεία ή να οργανώσουν ένα σαμποτάζ στον κυβερνοχώρο.

Επίσης, υπάρχει και ο παράγοντας της μετανάστευσης. Με τη σωστή οργάνωση και τον κατάλληλο σχεδιασμό, οι μεταναστευτικές ροές προσφέρουν ποικίλες δυνατότητες εισχώρησης στις «κοινωνίες του αντιπάλου». Και πάλι η FAZ, σε άλλο της δημοσίευμα, παραθέτει στοιχεία για τη λεγόμενη «τσετσένικη επιχείρηση» του Πούτιν στη Γερμανία: Πώς δηλαδή με αφετηρία το 2012 και πατώντας πάνω στην πολιτική ανοιχτών συνόρων της Μέρκελ, κατάφερε να δημιουργήσει έναν «πυρήνα» Τσετσένων στη Γερμανία (περίπου 50.000 ζουν αυτήν τη στιγμή στην ευρωπαϊκή χώρα), ο οποίος συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα, έχοντας ως «βιτρίνα» εταιρείες φύλαξης εγκαταστάσεων ή προσώπων.

Ο Καντίροφ δείχνει στον Πούτιν όπλα του ΝΑΤΟ που απέσπασαν Τσετσένοι πολεμιστές στην Ουκρανία © EPA/VYACHESLAV PROKOFYEV/SPUTNIK/KREMLIN POOL

Η πλειοψηφία των Τσετσένων που εμπλέκονται σε παράνομες και εγκληματικές ενέργειες, είναι υποστηρικτές του Καντίροφ, ο οποίος διοικεί με «σιδηρά πυγμή» την Τσετσενία και έχει στείλει στρατιωτικές μονάδες να πολεμήσουν στα χαρακώματα της Ουκρανίας για λογαριασμό του Πούτιν. Πρακτικά, αυτήν τη στιγμή στη Γερμανία υπάρχει μια ομάδα, που σε μεγάλο βαθμό είναι αφοσιωμένη σ’ ένα άλλο κράτος και είναι πρόθυμη να δράσει για τα συμφέροντά του. Αυτή η επιτυχημένη υβριδική επιχείρηση έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται από το Βερολίνο μόλις τα τελευταία χρόνια.

Σαμποτάζ, παραπληροφόρηση και μετανάστευση

Η ιδιαιτερότητα των υβριδικών πολέμων έγκειται στο γεγονός ότι διεξάγονται ταυτόχρονα σε πολλαπλά μέτωπα και ο αντίπαλος συχνά δεν γνωρίζει πού βρίσκεται το επίκεντρο της επίθεσης. Σε αντίθεση με τον κλασικό πόλεμο, δεν αναπτύσσεται ξεκάθαρα στον στρατιωτικό τομέα. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι υβριδικές ενέργειες της Ρωσίας στη Δύση είναι αποκομμένες η μία από την άλλη. Ορισμένες από αυτές έχουν ως στόχο να σαμποτάρουν τον ανεφοδιασμό της Ουκρανίας ή να κατασκοπεύσουν την εκπαίδευση των ουκρανικών στρατευμάτων.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι πράξεις σαμποτάζ πληθαίνουν σε Γερμανία και υπόλοιπη Ευρώπη: Είτε πρόκειται για αγωγούς στον πυθμένα της Βαλτικής Θάλασσας που κόπηκαν από την άγκυρα ενός πλοίου ή για τον εκρηκτικό μηχανισμό σ’ ένα πακέτο στο αεροδρόμιο της Λειψίας/Χάλε, ο οποίος θα έπρεπε να είχε εκραγεί στον αέρα σ’ ένα εμπορευματικό αεροσκάφος, η Μόσχα επιδιώκει να αναγνωριστεί ως δράστης, χωρίς όμως να το παραδέχεται. Το μήνυμα είναι: «Είμαστε εδώ, και μπορούμε να χτυπήσουμε». Ένας από τους κυριότερους στόχους αυτών των ενεργειών είναι η πρόκληση ανασφάλειας. Το σαμποτάζ θα μπορούσε, για παράδειγμα, να προκαλέσει διακοπή ρεύματος που θα παραλύσει το σιδηροδρομικό δίκτυο και το διαδίκτυο σε μεγάλο μέρος της Γερμανίας ή να φέρει το χάος για αρκετές ώρες σε ευρωπαϊκά αεροδρόμια. Σύμφωνα με τη FAZ, οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες έχουν κατασκοπεύσει τόσο καλά τις κρίσιμες υποδομές στη Γερμανία, ώστε θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε μια τέτοια κλιμάκωση την κατάλληλη στιγμή.

Ακόμη και το φαινομενικά ήπιο όπλο της παραπληροφόρησης έχει ως κύριο στόχο να τροφοδοτήσει τη δυσπιστία των πολιτών προς το δικό τους πολιτικό σύστημα και να αποσταθεροποιήσει τη δημοκρατία. Προς αυτήν την κατεύθυνση, εξάλλου, η Μόσχα επιδιώκει να διαδώσει συγκεκριμένα «αφηγήματα». Το ίδιο το Κρεμλίνο δίνει τις εντολές, με πρωτεργάτη τον Σεργκέι Κιριγιένκο, τον άνθρωπο του Πούτιν για την εξωτερική προπαγάνδα (σ.σ. fake news). Στην περίπτωση της Γερμανίας το μήνυμα είναι: Η υποστήριξη της Ουκρανίας μέσω παραδόσεων όπλων και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας οδηγούν τη Γερμανία σε μια οικονομική και κοινωνική κρίση.

Η φύση της παραπληροφόρησης, όπως την ασκεί η Ρωσία, συχνά παρεξηγείται, συνεχίζει η FAZ. Δεν πρόκειται πρωτίστως για το αν οι αποδέκτες πιστεύουν πραγματικά τα αφηγήματα. Αντιθέτως, η ρωσική προπαγάνδα χρησιμοποιεί τις υπάρχουσες συγκρούσεις για να εμβαθύνει τις αντιθέσεις στις κοινωνίες μέσω της παραπληροφόρησης και των επιχειρήσεων επιρροής. Κύριοι στόχοι της ρωσικής προπαγάνδας είναι η «κοινωνική πόλωση και το πολιτικό χάος», λέει ο Φινλανδός ειδικός αναλυτής fake news στα social media, Pekka Kallioniemi.

Σημειώνεται ακόμη ότι για πολύ καιρό, υποτιμήθηκε από την Ευρώπη το πώς το Κρεμλίνο χρησιμοποιεί τη μετανάστευση ως όπλο, για να αποσταθεροποιήσει τα ευρωπαϊκά κράτη. Αυτή η «ένοπλη» μετανάστευση άρχισε να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν μόνο όταν ο Λευκορώσος Αλεξάντερ Λουκασένκο το 2021, με τη βοήθεια του Πούτιν, έστειλε δεκάδες χιλιάδες μετανάστες στα σύνορα με την Πολωνία και τη Λιθουανία. Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, η ιστορία ξεκινά 10 χρόνια νωρίτερα: Η Ρωσία επέτρεψε σε δεκάδες χιλιάδες Τσετσένους να φύγουν για την Ευρώπη, δημιουργώντας έτσι στα κράτη της ΕΕ ένα πραγματικό πρόβλημα με το οργανωμένο έγκλημα και τον ισλαμισμό. Μόνο στη Γερμανία, από το 2013 έχουν εισέλθει περίπου 50.000 Τσετσένοι, πολλοί από τους οποίους συνδέονται στενά με τον Ραμζάν Καντίροφ, τον τοποτηρητή του Πούτιν στο Γκρόζνι, αν και μόνο ένα μικρό ποσοστό αναγνωρίστηκε ως πολιτικά διωκόμενο. Παράλληλα, η Ρωσία άρχισε να δημιουργεί γύρω από την ΕΕ μια «ζώνη πίεσης». Η προσφυγική κρίση, τη διετία 2015 – 2016, οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στη βίαιη επέμβαση του Πούτιν στη Συρία, προκειμένου να σώσει τον Άσαντ. Σε αφρικανικές χώρες, μισθοφόροι και στρατιώτες του Πούτιν (βλ. Wagner) εγκαταστάθηκαν, ελέγχοντας εδώ και καιρό σημαντικές μεταναστευτικές οδούς.

Τι θέλει να πετύχει ο Πούτιν

Ο μακροπρόθεσμος στόχος αυτών των προσπαθειών έχει περιγραφεί επανειλημμένα από τον ίδιο τον Πούτιν: «Μια ανοιχτή Ευρασία, από τη Λισαβόνα έως το Βλαδιβοστόκ», η οποία θα οδηγήσει στην αποσύνδεση της Ευρώπης από τον διατλαντικό μηχανισμό, διαλύοντας το γεωπολιτικό status quo που διαμορφώθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και επαναφέροντας την Ανατολική Ευρώπη στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Αναλυτές προειδοποιούν ότι ακόμη και μια ειρήνη στην Ουκρανία δεν θα σήμαινε το τέλος του υβριδικού πολέμου κατά της Δύσης. Ο Πούτιν θέλει περισσότερα και το αποδεικνύει με κάθε ευκαιρία. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να αποκλειστεί μελλοντικά μια επίθεση σ’ ένα μικρό κράτος-μέλος της Συμμαχίας (π.χ. Λετονία ή Εσθονία).

Στην εξίσωση μπαίνει και η Κίνα, η οποία παρακολουθεί στενά και με ενδιαφέρον τις εξελίξεις στην Ευρώπη, καθώς η προσπάθεια αναθεωρητισμού του Πούτιν, σε συνδυασμό με τη διφορούμενη στάση του Τραμπ για το αν και πώς οι ΗΠΑ θα εμπλακούν, ανοίγουν τον δρόμο για τη δική της μελλοντική επέμβαση στην Ταϊβάν. Υπενθυμίζεται ότι εδώ και καιρό ο Πούτιν αξιοποιεί για τον πόλεμό του κατά της Ουκρανίας τεχνολογία από την Κίνα, drones από το Ιράν και στρατιώτες από τη Βόρεια Κορέα. Για αυτόν τον άξονα έχει πλέον καθιερωθεί ένα ακρωνύμιο: CRINK.

Η Ευρώπη ανάμεσα σε Σι και Τραμπ

Δυστυχώς για την Ευρώπη, εκτός από τον Πούτιν, έχει να αντιμετωπίσει και τον Τραμπ. Η «δεύτερη φορά» στον Λευκό Οίκο έχει συνοδευτεί από ριζικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, θέτοντας εν αμφιβόλω πράγματα και καταστάσεις που μέχρι πρότινος ήταν δεδομένα. Χαρακτηριστική περίπτωση η στάση του Τραμπ απέναντι στον Πούτιν: Από τις θερμές χειραψίες στην Αλάσκα και την ελπίδα για κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία, στις πιέσεις προς την ΕΕ να σταματήσει άμεσα την αγορά ρωσικού πετρελαίου.

Όπως επίσης και οι απειλές προς τις Βρυξέλλες ώστε να επιβληθούν δασμοί στην Κίνα, από την οποία η ΕΕ -μόνο το 2024- έκανε εισαγωγές αξίας άνω των 510 δισ. ευρώ. Η FAZ γράφει ότι η ΕΕ δεν συμμερίζεται την επιθετική στάση του Τραμπ απέναντι στην Κίνα. Οι Βρυξέλλες δεν επιθυμούν την πρόκληση εμπορικού πολέμου και απορρίπτουν την ιδέα επιβολής γενικευμένων δασμών, που προωθεί ο Τραμπ. Αντ’ αυτού, προτιμούν στοχευμένες κυρώσεις σε κινεζικές εταιρείες και τράπεζες, που παραβιάζουν τις κυρώσεις για το ρωσικό πετρέλαιο ή συμμετέχουν στο ρωσικό σύστημα πληρωμών SPFS. Αν και συζητείται το ενδεχόμενο πιο σκληρών μέτρων, υπάρχει διστακτικότητα απέναντι σε κινήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντίποινα από το Πεκίνο, βασικό εμπορικό εταίρο της ΕΕ, ο οποίος διατηρεί στο έδαφός του σημαντικές γραμμές παραγωγής ευρωπαϊκών βιομηχανιών. Και τα διλήμματα της Ευρώπης συνεχίζονται, θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια της την ύπαρξη τις επόμενες δεκαετίες…