Με το Νόμπελ Οικονομίας 2025 τιμήθηκαν οι Τζόελ Μόκιρ (Joel Mokyr), Φιλίπ Αγκιόν (Philippe Aghion) και Πίτερ Χάουιτ (Peter Howitt) για τη συμβολή τους στην κατανόηση της «οικονομικής ανάπτυξης που καθοδηγείται από την καινοτομία».
Η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών ανακοίνωσε τη Δευτέρα στη Στοκχόλμη ότι το έργο τους συνέβαλε καθοριστικά στην εξήγηση του τρόπου με τον οποίο οι τεχνολογικές αλλαγές και οι ιδέες μεταμορφώνουν τις οικονομίες.
Ο Μόκιρ θα λάβει το ήμισυ του χρηματικού επάθλου των 11 εκατομμυρίων κορωνών (περίπου 1,2 εκατ. δολάρια), ενώ οι Αγκιόν και Χάουιτ θα μοιραστούν το υπόλοιπο ποσό. Το βραβείο, γνωστό επισήμως ως «Βραβείο της Τράπεζας της Σουηδίας στην Οικονομική Επιστήμη στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ», θεσπίστηκε το 1968 από την κεντρική τράπεζα της Σουηδίας (Sveriges Riksbank).
Αναδρομή στο θεσμό των Νόμπελ
Σε αντίθεση με τα αρχικά βραβεία του Άλφρεντ Νόμπελ — που περιλαμβάνουν τη Φυσική, τη Χημεία, την Ιατρική, τη Λογοτεχνία και την Ειρήνη — το Νόμπελ Οικονομίας προστέθηκε μεταγενέστερα, αλλά έχει αποκτήσει ισάξιο κύρος.
Ο Άλφρεντ Νόμπελ, εφευρέτης της δυναμίτιδας, πέθανε το 1896, αφήνοντας παρακαταθήκη έναν θεσμό που τιμά την ανθρώπινη πρόοδο σε κρίσιμους τομείς της γνώσης.
BREAKING NEWS
The Royal Swedish Academy of Sciences has decided to award the 2025 Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel to Joel Mokyr, Philippe Aghion and Peter Howitt “for having explained innovation-driven economic growth” with one half to Mokyr… pic.twitter.com/ZRKq0Nz4g7— The Nobel Prize (@NobelPrize) October 13, 2025
Η «Κουλτούρα της Ανάπτυξης» του Joel Mokyr
Για τον Joel Mokyr, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Northwestern, η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν απλώς το αποτέλεσμα μερικών έξυπνων εφευρέσεων. Ήταν το αποκορύφωμα μιας βαθιάς πολιτισμικής και πνευματικής μεταμόρφωσης που συνέβη στην Ευρώπη μεταξύ 1500 και 1700, μια περίοδος που ο ίδιος ονομάζει «Βιομηχανικό Διαφωτισμό» .
Η κεντρική ιδέα του Mokyr είναι ότι η διαρκής τεχνολογική πρόοδος απαιτεί κάτι περισσότερο από απλή τεχνογνωσία. Διακρίνει δύο τύπους γνώσης: την «προστακτική γνώση» (το να ξέρεις ότι κάτι λειτουργεί) και την «προτασιακή γνώση» (το να καταλαβαίνεις γιατί λειτουργεί) . Πριν από τον 18ο αιώνα, η καινοτομία ήταν κυρίως έργο τεχνιτών που βελτίωναν τις μεθόδους τους μέσω δοκιμής και λάθους. Αυτές οι πρόοδοι ήταν συχνά σποραδικές και έτειναν να σβήνουν, καθώς δεν υπήρχε μια βαθύτερη επιστημονική κατανόηση για να τις στηρίξει.
Η μεγάλη αλλαγή, σύμφωνα με τον Mokyr, ήρθε όταν η επιστήμη (προτασιακή γνώση) άρχισε να τροφοδοτεί συστηματικά την τεχνολογία (προστακτική γνώση). Οι βελτιώσεις στην ατμομηχανή, για παράδειγμα, επιταχύνθηκαν δραματικά χάρη στη νέα κατανόηση της ατμοσφαιρικής πίεσης και του κενού. Αυτή η σύζευξη δεν ήταν τυχαία. Προέκυψε από μια νέα «κουλτούρα της ανάπτυξης», η οποία χαρακτηριζόταν από την πίστη στην πρόοδο και την πεποίθηση ότι η γνώση πρέπει να είναι «χρήσιμη»—να εφαρμόζεται για τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής.
Αυτή η κουλτούρα καλλιεργήθηκε μέσα στη «Δημοκρατία των Γραμμάτων», ένα άτυπο, πανευρωπαϊκό δίκτυο επιστημόνων και διανοουμένων που αντάλλασσαν ιδέες, ασκούσαν κριτική ο ένας στον άλλον και έχτιζαν ένα σωρευτικό σώμα γνώσης . Εξίσου κρίσιμος, υποστηρίζει ο Mokyr, ήταν ο πολιτικός κατακερματισμός της Ευρώπης. Σε αντίθεση με μια ενιαία αυτοκρατορία όπως η Κίνα, η Ευρώπη αποτελούνταν από ανταγωνιστικά κράτη. Αν ένας ηγεμόνας προσπαθούσε να καταπνίξει μια νέα ιδέα, ο καινοτόμος μπορούσε απλώς να μετακομίσει σε μια γειτονική χώρα . Αυτή η «αγορά ιδεών» διασφάλισε ότι η πνευματική πρόοδος δεν θα μπορούσε να σταματήσει από μία μόνο κεντρική αρχή, προστατεύοντας τη φλόγα της καινοτομίας από τις δυνάμεις της αντίδρασης.
Η «Δημιουργική Καταστροφή» των Aghion και Howitt
Αν ο Mokyr εξήγησε τις συνθήκες που επέτρεψαν στην ανάπτυξη να ξεκινήσει, οι Philippe Aghion (Collège de France, INSEAD, LSE) και Peter Howitt (Πανεπιστήμιο Brown) εξήγησαν γιατί αυτή η διαδικασία είναι τόσο δυναμική, ταραχώδης και αυτοσυντηρούμενη. Στην εμβληματική τους εργασία του 1992, μετέτρεψαν την ποιητική ιδέα του Joseph Schumpeter για τη «δημιουργική καταστροφή» σε ένα αυστηρό, μαθηματικό μοντέλο που αποτελεί πλέον τον ακρογωνιαίο λίθο της σύγχρονης θεωρίας της ανάπτυξης.
Ο Schumpeter είχε περιγράψει τον καπιταλισμό ως έναν «αέναο άνεμο δημιουργικής καταστροφής», όπου οι νέες τεχνολογίες καταστρέφουν αδιάκοπα τις παλιές. Οι Aghion και Howitt έδειξαν πώς ακριβώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός. Στο μοντέλο τους, η ανάπτυξη δεν προέρχεται από την απλή συσσώρευση περισσότερων μηχανημάτων, αλλά από καινοτομίες που βελτιώνουν την ποιότητα των προϊόντων.
Η διαδικασία τροφοδοτείται από ένα απλό αλλά ισχυρό κίνητρο: το κέρδος. Μια επιχείρηση επενδύει σε έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) με την ελπίδα να δημιουργήσει ένα ανώτερο προϊόν. Αν τα καταφέρει, κατακτά την αγορά και απολαμβάνει προσωρινά μονοπωλιακά κέρδη, συχνά προστατευμένη από ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Αυτή είναι η «δημιουργική» πλευρά.
Ωστόσο, αυτό το μονοπώλιο είναι εφήμερο. Η επιτυχία του καινοτόμου προσελκύει αμέσως άλλους που προσπαθούν να τον εκτοπίσουν με μια ακόμα καλύτερη καινοτομία. Όταν αυτό συμβεί, η προηγούμενη τεχνολογία καθίσταται παρωχημένη, η παλιά επιχείρηση χάνει την αγορά της και τα κέρδη της εξαφανίζονται. Αυτή είναι η «καταστροφική» πλευρά. Αυτός ο αδιάκοπος κύκλος—όπου η απειλή της εκτόπισης ωθεί στην καινοτομία και η καινοτομία οδηγεί στην εκτόπιση—είναι η μηχανή που ωθεί την οικονομία προς τα εμπρός.
Μια Ενιαία Θεωρία για τον Σύγχρονο Κόσμο
Το έργο των τριών βραβευθέντων, ιδωμένο συνδυαστικά, προσφέρει μια βαθιά και συνεκτική εξήγηση της σύγχρονης ευημερίας. Η «κουλτούρα της ανάπτυξης» και η «αγορά ιδεών» του Mokyr παρείχαν το γόνιμο έδαφος όπου η μηχανή της «δημιουργικής καταστροφής» των Aghion και Howitt μπορούσε να λειτουργήσει με πλήρη ισχύ. Χωρίς την πίστη στην πρόοδο και την ανοιχτή ανταλλαγή γνώσης, τα κίνητρα για καινοτομία θα ήταν αδύναμα. Χωρίς τον ανταγωνιστικό δυναμισμό της αγοράς, οι επιστημονικές ανακαλύψεις θα μπορούσαν να είχαν παραμείνει απλώς θεωρητικές ασκήσεις.
Αυτή η σύνθεση εξηγεί επίσης γιατί η σύγχρονη ανάπτυξη δεν έσβησε, σε αντίθεση με προηγούμενες περιόδους τεχνολογικής προόδου. Ο βρόχος ανάδρασης μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας που περιέγραψε ο Mokyr εξασφάλισε μια σχεδόν ανεξάντλητη πηγή νέων ιδεών, παρέχοντας συνεχή «καύσιμα» για τη μηχανή των Aghion και Howitt.
Οι επιπτώσεις για τη σημερινή πολιτική είναι τεράστιες. Το έργο τους προειδοποιεί ότι η ανάπτυξη δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη. Απειλείται από οτιδήποτε καταπνίγει την καινοτομία: από μονοπώλια που γίνονται πολύ ισχυρά και εμποδίζουν τους νεοεισερχόμενους, από την αντίσταση στην αλλαγή από κατεστημένα συμφέροντα, και από περιορισμούς στην ακαδημαϊκή ελευθερία και την ελεύθερη ροή των ιδεών .
Το μοντέλο των Aghion-Howitt δείχνει επίσης ότι η διαχείριση της καινοτομίας είναι μια λεπτή πράξη εξισορρόπησης. Ο υπερβολικός ανταγωνισμός μπορεί να μειώσει τα κέρδη που αποτελούν το κίνητρο για την καινοτομία, ενώ ο ανεπαρκής ανταγωνισμός οδηγεί σε εφησυχασμό. Ομοίως, η «καταστροφική» πλευρά της προόδου—η απώλεια θέσεων εργασίας και το κλείσιμο επιχειρήσεων—είναι αναπόφευκτη. Η πρόκληση για τις κυβερνήσεις δεν είναι να σταματήσουν αυτή τη διαδικασία, αλλά να δημιουργήσουν δίχτυα κοινωνικής ασφάλειας και προγράμματα επανεκπαίδευσης που βοηθούν τους ανθρώπους να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα.
Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές, από την τεχνητή νοημοσύνη έως την πράσινη ενέργεια, η κληρονομιά των Mokyr, Aghion και Howitt είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Μας υπενθυμίζουν ότι η ευημερία δεν είναι μια στατική κατάσταση, αλλά μια δυναμική, συχνά επώδυνη, αλλά τελικά μεταμορφωτική διαδικασία. Όπως συνόψισε ο John Hassler, πρόεδρος της επιτροπής του βραβείου, «πρέπει να διαφυλάξουμε τους μηχανισμούς που διέπουν τη δημιουργική καταστροφή, ώστε να μην επιστρέψουμε στη στασιμότητα»
Η προηγούμενη χρονιά και οι πρόσφατοι βραβευμένοι με Νόμπελ
Πέρυσι, τρεις ακαδημαϊκοί με έδρα τις Ηνωμένες Πολιτείες μοιράστηκαν το βραβείο για την έρευνά τους σχετικά με τον αντίκτυπο των πρώην αποικιακών αυτοκρατοριών της Ευρώπης στην οικονομική ανάπτυξη. Το 2022, ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Μπεν Μπερνάνκι, είχε τιμηθεί μαζί με τους Ντάγκλας Ντάιαμοντ και Φίλιπ Ντάιμπβιγκ για τη μελέτη τους πάνω στις τράπεζες και τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις.
Ένα χρόνο αργότερα, η Κλαούντια Γκόλντιν έγινε η μόνη γυναίκα που βραβεύθηκε για το έργο της σχετικά με τις μισθολογικές ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Το ζήτημα της ανισότητας στα Νόμπελ
Παρά τη νίκη της Γκόλντιν, τα Νόμπελ συνεχίζουν να αντικατοπτρίζουν τις ιστορικές ανισότητες μεταξύ των φύλων στις επιστήμες. Μέχρι σήμερα, μόλις τρεις γυναίκες έχουν λάβει το Νόμπελ Οικονομίας, γεγονός που καθιστά το συγκεκριμένο βραβείο το δεύτερο πιο ανδροκρατούμενο μετά από εκείνο της Φυσικής.
Το γεγονός αυτό αναζωπυρώνει τη συζήτηση γύρω από τη γυναικεία εκπροσώπηση στις οικονομικές επιστήμες και τη σημασία της διαφορετικότητας στην ακαδημαϊκή έρευνα.
