Η περιοχή του Ντονμπάς, στα ανατολικά της Ουκρανίας, έχει μετατραπεί στο βασικό διακύβευμα του πολέμου με τη Ρωσία. Το Κρεμλίνο δηλώνει πως δεν θα προχωρήσει σε καμία συμφωνία τερματισμού της σύγκρουσης, αν δεν περάσει ολόκληρη η περιοχή – Ντονέτσκ και Λουχάνσκ – υπό ρωσικό έλεγχο.
Η στρατηγική και συμβολική αξία του Ντονμπάς εξηγεί γιατί η Μόσχα το θεωρεί αδιαπραγμάτευτο. Από τη δεκαετία του 2010, η περιοχή αποτελεί το επίκεντρο της ρωσικής προπαγάνδας περί «προστασίας» των ρωσόφωνων πληθυσμών. Από εδώ ξεκίνησε το 2014 η ένοπλη εξέγερση που υποστήριξε το Κρεμλίνο, ανοίγοντας τον δρόμο για την πλήρους κλίμακας εισβολή του 2022.
Με την προσάρτηση της Κριμαίας και την εισβολή στο Ντονμπάς είχε ξεκινήσει από το 2014 ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, που κορυφώθηκε με την εισβολή πλήρους κλίμακας τον Φεβρουάριο του 2022. Οι ρωσικές δυνάμεις έχουν καταλάβει σχεδόν ολόκληρο το Λουχάνσκ και μεγάλο μέρος του Ντονέτσκ.
Ο χάρτης της νοτιοανατολικής Ουκρανίας αποκαλύπτει τις προθέσεις Πούτιν © Χ.com
Πριν από τρία χρόνια, στο τέλος Σεπτεμβρίου του 2022 ο Ρώσος πρόεδρος ανακοίνωσε την προσάρτησή τους, μαζί με τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια. Η προσάρτηση δεν αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα και δεν έχει καμιά νομική ισχύ εκτός της Ρωσίας. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έβαλε έτσι σε εφαρμογή το σχέδιό του για την αναβίωση της «Νέας Ρωσίας» που σύμφωνα με το αυτοκρατορικό του όραμα θα εκτείνεται ως την Μολδαβία.
Ο Ρώσος πρόεδρος επιμένει να κατακτήσει και το υπόλοιπο Ντονμπάς, προκειμένου να παρουσιάσει στο εσωτερικό μια «νίκη» που θα δικαιώνει το αφήγημά του ότι ο πόλεμος ξεκίνησε για να «απελευθερώσει» τη ρωσική γη.
Η αμυντική αξία του Ντονμπάς
Πέρα από την προπαγανδιστική του αξία, το Ντονμπάς έχει και τεράστια αμυντική/στρατιωτική σημασία. Οι ουκρανικές δυνάμεις έχουν μετατρέψει τη δυτική πλευρά του σε μια εκτεταμένη αμυντική «ζώνη-φρούριο», με οχυρωμένες πόλεις όπως το Κραματόρσκ και το Σλοβιάνσκ. Αν η Ρωσία καταλάβει αυτά τα κέντρα, θα εξασφαλίσει πλήρη χερσαίο διάδρομο προς την Κριμαία και θα εδραιώσει τον έλεγχο της νότιας Ουκρανίας, αποκτώντας στρατηγικό πλεονέκτημα για περαιτέρω ευκολότερες επιθέσεις στο Χάρκοβο και το Ντνίπρο.
Η απώλεια του Ντονμπάς θα ήταν βαρύ πλήγμα για το Κίεβο. Εκτός από το ότι θα κατέρρεε η υφιστάμενη γραμμή άμυνας, θα χάνονταν κρίσιμες υποδομές και ενεργειακοί πόροι. Οι Ουκρανοί αναλυτές τονίζουν ότι η μεταφορά των αμυντικών γραμμών δυτικότερα θα απαιτούσε μήνες, αφήνοντας μεγάλα τμήματα της χώρας εκτεθειμένα.
Γεωπολιτική αξία και πλούτος υπεδάφους
Στο υπέδαφος υπάρχουν όχι μόνο άνθρακας και μεταλλεύματα, αλλά πιθανότατα και κοιτάσματα λιθίου, κοβαλτίου, τιτανίου και σπανίων γαιών, που είναι απαραίτητα για την παραγωγή τεχνολογικών προϊόντων.
Για τη Ρωσία οι δύο επαρχίες έχουν και τεράστια στρατηγική σημασία, καθώς μέσω αυτών υπάρχει και μία χερσαία σύνδεση με την Κριμαία, η οποία μέχρι τώρα είναι προσβάσιμη από το ρωσικό έδαφος μονάχα μέσω της γέφυρας του Κερτς.
Αν η Ρωσία πάρει το Ντονμπάς και παγιωθεί ο έλεγχός της στη Ζαπορίζια και τη Χερσώνα, η συνεπαγόμενη χερσαία σύνδεση με την Κριμαία θα έχει ως αποτέλεσμα τον μόνιμο αποκλεισμό της Ουκρανίας από την Αζοφική Θάλασσα.
Η ιδεολογική σημασία του Ντονμπάς
Για τον Πούτιν, ωστόσο, η σημασία του Ντονμπάς είναι πρωτίστως ιδεολογική. Αποτελεί σύμβολο της παλιάς σοβιετικής βιομηχανικής ισχύος και, ταυτόχρονα, τον πυρήνα του δόγματος του «Ρωσικού Κόσμου» — της ιδέας ότι Ρώσοι, Ουκρανοί και Λευκορώσοι είναι ένα ενιαίο έθνος που πρέπει να επανενωθεί. Η απώλειά του θα υπονόμευε το προσωπικό του αφήγημα και θα θεωρούνταν ήττα, όχι μόνο στρατιωτική αλλά και ιστορική.
Στην ουκρανική κοινωνία, οι απόψεις είναι ξεκάθαρες. Οι περισσότερες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι πάνω από τα δύο τρίτα των πολιτών απορρίπτουν κάθε ιδέα παραχώρησης εδαφών, ακόμη και αν αυτό σήμαινε άμεση ειρήνη. Για τους περισσότερους, ο συμβιβασμός με τη Ρωσία ισοδυναμεί με παράδοση και απώλεια ανεξαρτησίας. Οι εμπειρίες από περιοχές που βρέθηκαν υπό ρωσική κατοχή – όπως η Μαριούπολη και η Μπούτσα – έχουν ενισχύσει την πεποίθηση ότι «ρωσικός έλεγχος» σημαίνει καταπίεση, όχι ειρήνη.
Οι τελευταίες διαπραγματευτικές πρωτοβουλίες δείχνουν ότι οι θέσεις των δύο πλευρών παραμένουν αγεφύρωτες. Η Μόσχα ζητά πλήρη αποχώρηση των ουκρανικών δυνάμεων από το Ντονμπάς και αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας, προτείνοντας με αντάλλαγμα μια «προσωρινή εκεχειρία». Το Κίεβο απορρίπτει το σχέδιο, επιμένοντας ότι καμία ειρήνη δεν μπορεί να βασίζεται στην κατοχή.
Ελιγμοί Πούτιν
Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι η επιμονή του Πούτιν είναι περισσότερο τακτική: θέλει να φανεί διαλλακτικός έναντι της Ουάσιγκτον, γνωρίζοντας ότι το αίτημά του δεν θα γίνει δεκτό. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρεί να μεταφέρει την ευθύνη του αδιεξόδου στην Ουκρανία και να προκαλέσει ρήγμα στις σχέσεις Κιέβου–Δύσης. Κατά περιόδους το έχει καταφέρει και μάλιστα πάρα πολύ καλά (αρχική συμπεριφορά Τραμπ προς Ζελένσκι).
Ωστόσο, η στρατηγική του Κρεμλίνου βασίζεται σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο φθοράς. Η Ρωσία ελπίζει ότι η Ουκρανία, εξαντλημένη οικονομικά και στρατιωτικά, θα υποχρεωθεί τελικά να δεχθεί τους όρους της. Μέχρι στιγμής, όμως, αυτή η τακτική δεν έχει αποδώσει.
Η μάχη για το Ντονμπάς δεν αφορά μόνο το έδαφος, αλλά τον ορισμό της ίδιας της ουκρανικής κρατικής υπόστασης. Για τη Ρωσία, είναι η ευκαιρία να αποκαταστήσει την «αυτοκρατορική» της επιρροή και την εικόνα μιας υπερδύναμης που ξεφτίζει. Για την Ουκρανία, είναι ζήτημα επιβίωσης και ταυτότητας. Και για την Ευρώπη, η έκβαση αυτής της σύγκρουσης θα κρίνει αν η αλλαγή συνόρων διά της βίας μπορεί να γίνει ανεκτή ξανά στην ήπειρο.
