Καθώς ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για σπάνιες γαίες εντείνεται, η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται να παρουσιάσει αυτή την εβδομάδα ένα φιλόδοξο σχέδιο για τη διασφάλιση των προμηθειών της — με στόχο τη μείωση της υπέρμετρης εξάρτησής της από την Κίνα.
Το πρόγραμμα αυτό, υπό την ονομασία ResourceEU, στοχεύει στη διαφοροποίηση της προμήθειας βασικών υλών όπως οι σπάνιες γαίες, που είναι απαραίτητες για την αυτοκινητοβιομηχανία, την παραγωγή ανταλλακτικών και τη βιομηχανία άμυνας.
Η κίνηση αυτή συμπίπτει με γεωπολιτικές αναμετρήσεις και με πρωτοβουλίες για ενίσχυση της βιομηχανικής και αμυντικής αυτονομίας της Ε.Ε. — σε μια φάση όπου η ανάγκη για στρατηγική αυτονομία γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ, αναφέρουν αναλυτές στο Bloomberg.
ResourceEU και το στοίχημα των σπάνιων γαιών
Η ΕΕ, μέσω του προγράμματος ResourceEU, προωθεί ένα κοινοτικό σχέδιο για την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της όσον αφορά κρίσιμες πρώτες ύλες. Με το βλέμμα στραμμένο στα μέταλλα και τα ορυκτά που έως σήμερα προέρχονται κατά κύριο λόγο από την Κίνα — η οποία πέρυσι παρήγαγε περίπου το 70% της παγκόσμιας παραγωγής σε σπάνιες γαίες — η Ένωση επιδιώκει να μειώσει αυτό το μονοπώλιο.
Σύμφωνα με προσχέδιο που είδε το Bloomberg, η ΕΕ θα διαθέσει τουλάχιστον 3 δισ. ευρώ μέσα στο επόμενο έτος για τη διασφάλιση κρίσιμων υλών. Παράλληλα, με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και των κρατών-μελών, θα χρηματοδοτηθούν τέσσερα μεγάλα έργα — ανάμεσά τους ορυχείο στη Γροιλανδία και επένδυση εξόρυξης λιθίου στην Τσεχία.
Στο επίκεντρο του σχεδίου βρίσκεται η ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Κέντρου Κρίσιμων Πρώτων Υλών, που θα συντονίζει τις επενδύσεις, θα βοηθά στην οικοδόμηση στρατηγικών αποθεμάτων και θα διευκολύνει κοινές προμήθειες από κράτη-μέλη.
Η Κίνα κυριαρχεί στην εξόρυξη σπάνιων γαιών © Bloomberg
Σπάνιες γαίες, βιομηχανία και αμυντική αυτονομία
Οι σπάνιες γαίες δεν είναι απλώς πρώτες ύλες για καταναλωτικά αγαθά — χρησιμεύουν επίσης στην παραγωγή ανταλλακτικών αυτοκινήτων, σε τεχνολογικό και αμυντικό εξοπλισμό, και στην ανάπτυξη προηγμένων βιομηχανικών εφαρμογών. Η ΕΕ θεωρεί κρίσιμο να εξασφαλίσει αυτές τις πρώτες ύλες, ειδικά καθώς προκρίνει στρατηγικούς τομείς όπως την ηλεκτροκίνηση, την πράσινη μετάβαση και την αμυντική βιομηχανία.
Η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Κρίσιμων Πρώτων Υλών αναμένεται να αποτελέσει μηχανισμό για τον σχεδιασμό αποθεμάτων και συλλογικών αγορών — με στόχο μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ και λιγότερη εξάρτηση από εξωτερικούς, κυρίως ανατολικούς, προμηθευτές.
Η πίεση από τις εξαγωγές της Κίνας και ο ανταγωνισμός με τις ΗΠΑ
Η πρωτοβουλία της ΕΕ έρχεται σε μια περίοδο που σχέσεις με την Κίνα δοκιμάζονται, κυρίως μετά την απόφασή της τελευταίας να περιορίσει τις εξαγωγές σπάνιων γαιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ε.Ε. επιχειρεί να προλάβει μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα και να ενισχύσει την αυτονομία της.
Την ίδια στιγμή, εταιρείες των ΗΠΑ αγοράζουν κρίσιμα ορυκτά με ταχύτερο ρυθμό από τους ευρωπαϊκούς ομίλους, αξιοποιώντας τη χρηματοπιστωτική και επιχειρηματική τους ισχύ — γεγονός που αυξάνει την πίεση στην Ευρώπη να επιταχύνει τις δικές της κινήσεις.
Μία παράμετρος του προβλήματος είναι ότι αρκετές ευρωπαϊκές αμυντικές εταιρείες προσπαθούν να προμηθευτούν σπάνιες γαίες απ’ ευθείας, χωρίς να υπάρχει συγκροτημένος μηχανισμός συντονισμού ή σημαντική στήριξη από τις κυβερνήσεις.
Γιατί οι σπάνιες γαίες μπορεί να καθορίσουν το μέλλον της ΕΕ
Καθώς η ΕΕ επιδιώκει να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της και να προωθήσει τις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας και άμυνας, η διασφάλιση των πρώτων υλών αναδεικνύεται σε στρατηγική προτεραιότητα. Η δημιουργία αποθεμάτων, η κοινή προμήθεια και η διαφοροποίηση προμηθευτών — ακόμα και με εξορύξεις σε τρίτες χώρες — είναι αποφάσεις με μακροχρόνιο ορίζοντα.
Η επιτάχυνση της διαδικασίας αδειοδότησης για περιβαλλοντική συμμόρφωση και η θεσμοθέτηση ορθών πλαισίων θα είναι κρίσιμες για την υλοποίηση. Επιπλέον, η πρωτοβουλία ResourceEU αποτελεί απάντηση σε μια μεταβαλλόμενη γεωπολιτική πραγματικότητα, όπου οι πρώτες ύλες δεν είναι πλέον απλά οικονομικό προνόμιο — αλλά εργαλείο γεωοικονομικής και γεωστρατηγικής αυτονομίας.
