Τις τελευταίες ημέρες ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι κλιμάκωσε τη δημόσια αντιπαράθεσή του με τις Ηνωμένες Πολιτείες θέτοντας ένα νέο, πολιτικό ερώτημα: αν η Ουκρανία πρέπει να αποφασίσει με δημοψήφισμα ή με εκλογές -εντός 60 έως 90 ημερών- για το αν θα αποδεχθεί οποιαδήποτε συμφωνία ειρήνης που προβλέπει εδαφικές παραχωρήσεις, όπως εκείνες που περιλαμβάνονται στο υπό διαμόρφωση σχέδιο που πιέζουν οι Αμερικανοί διαπραγματευτές και ο Τραμπ.
Ο Ζελένσκι δηλώνει ότι η ουκρανική κοινωνία πρέπει να έχει τον τελευταίο λόγο σε ένα θέμα τόσο κρίσιμο όσο το έδαφος και η κυριαρχία της χώρας του, εν μέσω εντεινόμενης πίεσης για συμφωνία που θα τερματίσει έναν πόλεμο που έχει διαρκέσει σχεδόν τέσσερα χρόνια και έχει στοιχίσει αμέτρητες ζωές και τεράστια καταστροφή.
Η ιδέα να δοθεί η τελική απόφαση στον λαό – είτε μέσω απευθείας δημοψηφίσματος είτε μέσω πρόωρων εκλογών – είναι ταυτόχρονα μια στρατηγική κίνηση και μια παραδοχή του πολιτικού ρίσκου που αντιμετωπίζει. Ο πρόεδρος και το περιβάλλον του εμφανίζονται έτοιμοι να προχωρήσουν, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξουν αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς όμως να έχουν διευκρινιστεί οι λεπτομέρειες για το πώς θα διασφαλιστεί αυτό ένα τέτοιο περιβάλλον σε συνθήκες πολέμου.
Η αντιπολίτευση στην Ουκρανία
Μέσα στην Ουκρανία οι ισορροπίες είναι εύθραυστες. Ο Ζελένσκι, που έχει ηγηθεί της χώρας του από την εισβολή της Ρωσίας το 2022, βλέπει τη δημοτικότητά του να δοκιμάζεται από την κόπωση του πολέμου και τις οικονομικές δυσκολίες.
Παρότι παραμένει δημοφιλής σε μεγάλο βαθμό, η εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του έχει μειωθεί σε σχέση με την αρχή της σύγκρουσης, και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι υπάρχει μια σημαντική μείωση της υποστήριξης σε θέματα διακυβέρνησης και διαχείρισης του πολέμου, υποδηλώνοντας δυσαρέσκεια σε τμήματα της κοινωνίας.
Αν διεξάγονταν εκλογές υπό αυτές τις συνθήκες, ένας από τους βασικούς αντιπάλους του Ζελένσκι θα ήταν αναμφίβολα ο στρατηγός Βαλέρι Ζαλούζνι, ο πρώην αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας, που προηγούμενες δημοσκοπήσεις τον έδειχναν να έχει ισχυρή υποστήριξη σε μια υποθετική αναμέτρηση, ιδίως στον δεύτερο γύρο, διαθέτοντας μεγάλη εμπιστοσύνη από τους ψηφοφόρους ως ηγέτης που θα μπορούσε να διαπραγματευτεί με σθένος για τα εθνικά δίκαια.
Η προοπτική δημοψηφίσματος για εδαφικές παραχωρήσεις, ειδικά για την περιοχή του Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία, που η Ρωσία διεκδικεί να ελέγξει πλήρως, έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις. Ο Ζελένσκι έχει ξεκαθαρίσει ότι η Ουκρανία δεν θα εξετάσει την παράδοση εδαφών στο Κρεμλίνο, και ταυτόχρονα τονίζει ότι ο ουκρανικός λαός πρέπει να αποφασίσει για αυτά τα θέματα.
Το πρόβλημα του δημοψηφίσματος
Ένα δημοψήφισμα θα φέρει εκ των πραγμάτων στο προσκήνιο τη βαθύτερη φύση του ουκρανικού κράτους -όπως έχει διαμορφωθεί υπό πολεμική πίεση- και θα μπορούσε να ενισχύσει ή να υπονομεύσει την ενότητα, ανάλογα με το αποτέλεσμα και το πώς θα εκληφθεί αυτό από την κοινωνία και τους διεθνείς εταίρους.
Σε αυτό το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό προστίθεται η διεθνής πίεση. Η αμερικανική κυβέρνηση, σε μεγάλο βαθμό υπό την ηγεσία του προέδρου Τραμπ, έχει απαιτήσει από τον Ζελένσκι να προχωρήσει γρήγορα σε απάντηση στο ειρηνευτικό σχέδιο που προωθείται, ακόμη και αν αυτό σημαίνει παραχωρήσεις εδαφών που βρίσκονται υπό ουκρανικό έλεγχο επί χρόνια.
Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι η Ουκρανία πρέπει να ανταποκριθεί το συντομότερο δυνατό στο σχέδιο, υποστηρίζοντας ότι η συνέχιση του πολέμου στην ενδοχώρα της Ουκρανίας αποτελεί μεγάλο στρατηγικό ρίσκο για την ευρωπαϊκή και παγκόσμια ασφάλεια και προειδοποιούν για ακόμα μεγαλύτερη απώλεια εδαφών ή και ανατροπές ολικής κατάρρευσης.
Η κατάσταση στο Μέτωπο χειροτερεύει
Παράλληλα, στο πεδίο του πολέμου η κατάσταση παραμένει δυναμική και γεμάτη προκλήσεις. Οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν τις επιχειρήσεις τους σε διάφορους τομείς του μετώπου, όπως γύρω από την πόλη Ποκρόφσκ στη νότια ανατολική Ουκρανία, όπου η Μόσχα διεκδικεί ότι έχει καταλάβει την πόλη, αν και το Κίεβο λέει ότι οι μάχες συνεχίζονται.
Η εξέλιξη αυτών των επιχειρήσεων σαφέστατα ενισχύει τις αμερικανικές απαιτήσεις για συμβιβασμό και αυξάνει την πίεση στην Ουκρανία για να παραμείνει μαχητικά προσηλωμένη χωρίς εγγυήσεις ειρήνης. Υπάρχουν αναφορές για μικτές επιτυχίες και από τις δύο πλευρές, με ειρηνικές διπλωματικές πρωτοβουλίες να συμβαδίζουν με συνεχιζόμενες εχθροπραξίες.
Το δίλημμα του Ζελένσκι
Το δίλημμα του Ζελένσκι δεν είναι απλώς πολιτικό αλλά βαθιά υπαρξιακό. Πώς να διατηρήσει την υποστήριξη του λαού και ταυτόχρονα να διαπραγματευθεί μια βιώσιμη λύση που να σέβεται την κυριαρχία και την ακεραιότητα της Ουκρανίας;
Η πρόταση για δημοψήφισμα ή πρόωρες εκλογές μέσα σε 60 με 90 ημέρες αποτελεί μια προσπάθεια να μεταφέρει αυτό το βάρος στην κοινωνία, αλλά ταυτόχρονα τον εκθέτει σε μεγάλους κινδύνους: είτε να χάσει την εξουσία είτε να εγκλωβίσει τη χώρα σε μια διαδικασία που λειτουργεί υπό συνθήκες πολέμου και όχι ειρήνης.
Η επόμενη περίοδος θα δείξει αν αυτή η στρατηγική θα εδραιώσει περισσότερη ενότητα ή θα διχάσει την Ουκρανία σε μια στιγμή που η ενότητα είναι πιο αναγκαία από ποτέ.
