Καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ προωθεί μια σκληρή γραμμή δασμών, γυρίζοντας την πλάτη του στο ελεύθερο εμπόριο και, μαζί με αυτό, στη διατλαντική εμπορική σχέση αξίας 1,6 τρισεκατομμυρίων ευρώ, η Ευρώπη επιταχύνει τις διαπραγματεύσεις για ελεύθερες συμφωνίες με κάθε πιθανό εταίρο. Η αντίθεση των δύο αυτών κόσμων είναι έντονη: από τη μία πλευρά, ο προστατευτισμός της Ουάσιγκτον και από την άλλη, η επιθετική εξωστρέφεια της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που βλέπει στο ελεύθερο εμπόριο ένα εργαλείο στρατηγικής επιρροής.
Τη στιγμή που οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιπροσωπεύουν το 13% του παγκόσμιου εμπορίου, η ΕΕ, η μεγαλύτερη ενιαία αγορά, που εκτείνεται σε 27 έθνη και 450 εκατομμύρια ανθρώπους, αντιπροσωπεύει περίπου το 16% — και προσπαθεί να επεκτείνει το προβάδισμά της και να εδραιώσει θέση της ως παγκόσμια εμπορική δύναμη, ενισχύοντας σχέσεις με Ινδία, Λατινική Αμερική, Αυστραλία και χώρες της Ασίας.
«Οι χώρες κάνουν ουρά για να συνεργαστούν μαζί μας», δήλωσε στο Politico η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία έχει ήδη βάλει μπρος εμπορικά ανοίγματα που αφορούν πάνω από 2 δισεκατομμύρια καταναλωτές, παρουσιάζοντας την ΕΕ ως το αντίβαρο στη νέα αυτή μορφή οικονομικού εθνικισμού που έχει ξεκινήσει ο Αμερικανός πρόεδρος.
Όπως τονίζει το Politico, από τότε που ανανέωσε τη θητεία της, η Φον ντερ Λάιεν ολοκλήρωσε τις συνομιλίες για μια πολυαναμενόμενη συμφωνία με το μπλοκ Mercosur της Λατινικής Αμερικής, καλείται να συνάψει μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Ινδία φέτος, ενώ επανεκκίνησε συνομιλίες με τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία, την Ταϊλάνδη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και άλλες χώρες.
Mercosur
Μέσα σε μια εβδομάδα από την ορκωμοσία της, η φον ντερ Λάιεν πέταξε στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης, για να δώσει τα χέρια με τους ηγέτες των χωρών της Mercosur – Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη και Ουρουγουάη – σε μια συμφωνία που θα δημιουργούσε μια αγορά με περισσότερους από 700 εκατομμύρια καταναλωτές και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Ποια τα εμπόδια; Οι Ευρωπαίοι αγρότες, ειδικά στη Γαλλία, εξακολουθούν να αντιτίθενται με μανία στη συμφωνία, η οποία βρίσκεται στα σκαριά εδώ και 25 χρόνια, φοβούμενοι τον ανταγωνισμό από τις φθηνές εισαγωγές της Νότιας Αμερικής. Οι πολιτικοί ηγέτες της Γαλλίας έχουν πάρει θέση κατά της συμφωνίας Mercosur, ενώ Πολωνία, Βέλγιο και Ιρλανδία αντίτίθενται επίσης. Οι αγρότες αρνούνται να υποχωρήσουν, παρόλο που η συμφωνία ορίζει χαμηλές ποσοστώσεις εισαγωγών σε είδη όπως το βόειο κρέας, τα πουλερικά και η ζάχαρη. Έπειτα, υπάρχει το ζήτημα της αποψίλωσης των δασών, ειδικά στην περίπτωση της Βραζιλίας, όπου ορισμένοι ανησυχούν ότι οι εταιρείες ενδέχεται να προσπαθήσουν να παρακάμψουν τον κανονισμό της ΕΕ για την αποψίλωση.
Υπάρχουν όμως πιθανότητες να ολοκληρωθεί σύντομα; Ο ολοκληρωτικός εμπορικός πόλεμος του Τραμπ έχει αλλάξει το κλίμα των συζητήσεων, οδηγώντας ορισμένες προηγουμένως σκεπτικιστές χώρες – όπως η Αυστρία – να στραφούν υπέρ της συμφωνίας. Ακόμη και η Γαλλία φαίνεται να αμφιταλαντεύεται, με τον υπουργό Εμπορίου Laurent Saint-Martin να λέει στο POLITICO ότι ο εμπορικός πόλεμος του Τραμπ είναι «ένα σήμα αφύπνισης για τις εμπορικές συμφωνίες». Ωστόσο, υποστηρίζει, η συμφωνία Mercosur είναι απαράδεκτη με τη σημερινή της μορφή.
Ένα παράθυρο ευκαιρίας θα ανοίξει μετά τις προεδρικές εκλογές της 18ης Μαΐου στην Πολωνία, η οποία ασκεί επί του παρόντος την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ. Η ψηφοφορία στο Συμβούλιο θα πραγματοποιηθεί είτε τον Σεπτέμβριο είτε τον Οκτώβριο, υπό την εποπτεία της Δανίας, με την τελική υπογραφή να αναμένεται μέχρι το τέλος του έτους.
Ινδία
Το «ιερό δισκοπότηρο» της ευρωπαϊκής εμπορικής πολιτικής είναι μια συμφωνία με την Ινδία. Η πρόεδρος της Κομισιόν πέταξε στην Ινδία τον Φεβρουάριο για να υποβάλει μια συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών, την οποία αποκάλεσε «τη μεγαλύτερη παγκοσμίως». Μια εμπορική συμφωνία θα δημιουργούσε μια κοινή αγορά σχεδόν 2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, φέρνοντας την Ινδία πιο κοντά στον μεγαλύτερο εμπορικό της εταίρο, την ΕΕ, τη στιγμή μάλιστα που βρίσκεται σε τροχιά να γίνει η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο μέχρι το τέλος της δεκαετίας.
Γιατί όμως μία τέτοια συμφωνία δεν είχε ήδη επιτευχθεί; Το 2013, μια συμφωνία κατέρρευσε μετά από έξι χρόνια και 15 γύρους συνομιλιών, εν μέσω της απογοήτευσης της Ευρώπης σχετικά με την πρόσβαση στην αγορά σε τομείς που κυμαίνονται από τα αυτοκίνητα μέχρι τα ποτά. Στο πιο πρόσφατο παρελθόν, το 2021, οι συνομιλίες πυροδοτήθηκαν για άλλη μια φορά σε μια τριμερή εμπορική συμφωνία με την ελπίδα να λυθούν ζητήματα όπως οι υψηλοί δασμοί της Ινδίας στα εισαγόμενα αυτοκίνητα.
Σημαντικό εμπόδιο είναι και ο εκπρόσωπος του πρωθυπουργού Μόντι στις συνομιλίες, ο υπουργός Εμπορίου Piyush Goyal, ο οποίος έχει κερδίσει τη φήμη του πιο σκληρού εμπορικού διαπραγματευτή στον κόσμο. Ένα ευαίσθητο θέμα για το Νέο Δελχί είναι ο σχεδιαζόμενος φόρος άνθρακα στα σύνορα της ΕΕ, με τον Ινδό αξιωματούχο να απειλεί με αντίποινα που, όπως λέει, θα ηχούσε «ο θανατηφόρος κώδωνας της μεταποίησης στην Ευρώπη».
Ερχόμενοι στο τώρα, τόσο η Φον ντερ Λάιεν όσο και ο Μόντι έχουν ξεκαθαρίσει ότι θέλουν να ολοκληρώσουν τη συμφωνία φέτος. Ωστόσο, με τον Τραμπ να πιέζει επίσης την Ινδία να ανοίξει την αγορά της, το Νέο Δελχί επιδιώκει λιγότερο καταναγκαστικές και πιο συναινετικές εμπορικές σχέσεις. Ο Μόντι θα θέλει μία «μονομαχία» Ουάσιγκτον με Βρυξέλλες για να πετύχει την καλύτερη συμφωνία. Ο Piyush Goyal αναμένεται στις Βρυξέλλες στις 1-2 Μαΐου, ενόψει ενός ακόμη γύρου επίσημων συνομιλιών από τις 12 έως τις 16 Μαΐου στο Νέο Δελχί.
Αυστραλία
Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Αυστραλίας και της ΕΕ ξεκίνησαν το 2018, με 15 γύρους συνομιλιών έως σήμερα. Όπως υπολογίζει το Politico, μία επίτευξη συμφωνίας θα αυξήσει το ΑΕΠ του μπλοκ κατά περίπου 4 δισεκατομμύρια ευρώ. Επί του παρόντος, η ΕΕ κατατάσσεται ως ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αυστραλίας σε αγαθά, πριν από τις ΗΠΑ, και δεύτερος στις υπηρεσίες. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες παραμένουν σε μειονεκτική θέση, καθώς ανταγωνιστές όπως η Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο απολαμβάνουν προνομιακής πρόσβασης μέσω της Συνολικής και Προοδευτικής Συμφωνίας για τη Διασυνοριακή Εταιρική Σχέση του Ειρηνικού (CPTPP).
Η εξασφάλιση μιας συμφωνίας δεν θα δημιουργούσε μόνο πρόσβαση στην αγορά για τις ευρωπαϊκές εξαγωγές αυτοκινήτων και μηχανημάτων, αλλά θα βοηθούσε επίσης την ΕΕ να μειώσει την εξάρτησή της από την Κίνα για κρίσιμες πρώτες ύλες, καθώς η Αυστραλία είναι πλούσια σε κοιτάσματα ορυκτών όπως λίθιο και κοβάλτιο, αλλά και μέταλλα σπάνιων γαιών.
Το εμπόριο του κρέατος ωστόσο παραμένει το βασικό εμπόδιο στη σύναψη συμφωνίας. Οι συνομιλίες κατέρρευσαν λίγο πριν από τη γραμμή τερματισμού τον Οκτώβριο του 2023, όταν ο Αυστραλός υπουργός Εμπορίου Ντον Φάρελ αποχώρησε επικαλούμενος την έλλειψη πρόσβασης στην αγορά της ΕΕ, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαμαρτύρεται ότι η αυστραλιανή πλευρά είχε υποβάλει εκ νέου γεωργικές απαιτήσεις που «δεν αντικατοπτρίζουν τις διαπραγματεύσεις και την πρόοδο που σημειώθηκε μεταξύ ανώτερων αξιωματούχων».
Οι Αυστραλοί αγρότες εξακολουθούν να θέλουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ, αλλά οι εμπορικοί διαπραγματευτές της Επιτροπής δεν έχουν κανένα περιθώριο ελιγμών με το αγροτικό λόμπι της Ευρώπης που είναι εχθρικό στο ελεύθερο εμπόριο. Ένα άλλο σημείο κόλλημα είναι οι γεωγραφικές ενδείξεις (GI), βάσει των οποίων οι Αυστραλοί παραγωγοί θα έχαναν τα δικαιώματα ονομασίας προϊόντων όπως το Prosecco, η φέτα και το Parmigiano Reggiano.
Παρόλα αυτά, οι γενικές εκλογές της 3ης Μαΐου στην Αυστραλία θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια νέα διαπραγματευτική ώθηση, με τον Φάρελ, τον άνθρωπο που έβαλε στον πάγο τη συμφωνία της ΕΕ το 2023, να παραδέχεται τώρα ότι «ο κόσμος έχει αλλάξει» μετά τη δασμολογική επίθεση του Τραμπ. Ακόμη και οι Αυστραλοί αγρότες λένε ότι αν η ΕΕ θέλει να ανταποκριθεί στον ρόλο της ως ηγέτης στο εμπόριο, πρέπει να περάσει τη συμφωνία.
Ινδονησία
Η Ινδονησία είναι η μεγαλύτερη οικονομία στον Σύνδεσμο Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN) -μια περιφερειακή εμπορική κοινότητα- και το τέταρτο πολυπληθέστερο έθνος στον κόσμο. Η εμπορική της σχέση με την ΕΕ ωχριά. Η ΕΕ είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της, αλλά η Ινδονησία, παρά το μέγεθός της, δεν κατατάσσεται καν στους 30 κορυφαίους της ΕΕ. Αυτό σημαίνει και για τα δύο μέρη πως ενδεχομένως υπάρχουν ανεκμετάλλευτες δυνατότητες.
Οι συνομιλίες την τελευταία δεκαετία ήταν αδιέξοδες, με τις διαφωνίες να καταλήγουν επανειλημμένα ενώπιον του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η Τζακάρτα ήλπιζε να ολοκληρώσει τις συνομιλίες πριν αναλάβει η νέα κυβέρνησή της την εξουσία τον Οκτώβριο, αλλά αυτό αποδείχθηκε πολύ φιλόδοξο.
Το μπλοκ θέλει το μετάλλευμα νικελίου της Ινδονησίας για τις βιομηχανίες χάλυβα και αυτοκινήτων, αλλά η Ινδονησία έχει απαγορεύσει τις εξαγωγές -τις οποίες η ΕΕ αμφισβήτησε επιτυχώς στον ΠΟΕ. Η Τζακάρτα επιδιώκει επίσης μεγαλύτερο περιθώριο στο πλαίσιο του Κανονισμού για την αποψίλωση των δασών, ο οποίος επιδιώκει να αποτρέψει την εκκαθάριση δασικών εκτάσεων για καλλιέργεια, επηρεάζοντας τη βιομηχανία φοινικελαίου της. Η ΕΕ ωστόσο δεν σκοπεύει να υποχωρήσει.
Μετά από έναν ατελέσφορο 19ο γύρο τον περασμένο Ιούλιο, κανένας 20ος γύρος δεν έχει ακόμη προγραμματιστεί. Ο τεράστιος αριθμός των γύρων που διεξήχθησαν δείχνει πόσο δύσκολη έχει γίνει η διαδικασία, με τον ορίζοντα να είναι έως τώρα θολός.
Νοτιοανατολική Ασία (Φιλιππίνες, Μαλαισία, Ταϊλάνδη)
Τέλος, η ΕΕ εντείνει τις προσπάθειες για την ενίσχυση των δεσμών με άλλα έθνη της ASEAN, επανεκκινώντας εμπορικές συνομιλίες με τη Μαλαισία, την Ταϊλάνδη και τις Φιλιππίνες, οι συγκαταλέγουν το μπλοκ μεταξύ των κορυφαίων εμπορικών τους εταίρων. Από την άλλη, και η ΕΕ προσπαθεί να καλύψει τη διαφορά με αντιπάλους όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ στην περιοχή.
Με μια αγορά άνω των 660 εκατομμυρίων καταναλωτών, η ASEAN είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα. Η Μαλαισία είναι επίσης μέλος της CPTPP, η οποία θα μπορούσε να ενισχύσει την προσπάθεια της ΕΕ να επιδιώξει την ένταξη, δεδομένου ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ήδη μέλος της εμπορικής συμμαχίας.
Οι διαφωνίες, ωστόσο, σχετικά με τη (δεύτερη μεγαλύτερη στον κόσμο) βιομηχανία φοινικέλαιου της Μαλαισίας, οδήγησαν τις δύο πλευρές να θέσουν σε αναμονή μία συμφωνία το 2013 .
Στην περίπτωση των Φιλιππίνων, οι ανησυχίες για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του προηγούμενου πρωθυπουργού Ροντρίγκο Ντουτέρτε και την εχθρότητα προς τη Δύση έθεσαν τέλος στις συνομιλίες — οι οποίες ξεκίνησαν ξανά το 2023 μετά την παραίτηση του Ντουτέρτε. Ομοίως, ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ταϊλάνδη το 2014 οδήγησε την ΕΕ να θέσει τις συζητήσεις σε αναμονή.
Αυτό που τώρα έχει αλλάξει είναι πως ο πρωθυπουργός της Μαλαισίας Ανουάρ Ιμπραήμ επισκέφθηκε τις Βρυξέλλες τον Ιανουάριο για να πιέσει για μια συμφωνία. Οι Βρυξέλλες αναμένουν ότι ο πρώτος γύρος διαπραγματεύσεων θα πραγματοποιηθεί μέχρι το τέλος του 2025, ενώ ο υπουργός Εμπορίου της Μαλαισίας, Tengku Zafrul, αναμένει ότι οι συνομιλίες θα ολοκληρωθούν το επόμενο έτος.
Οι συνομιλίες τόσο με τις Φιλιππίνες όσο και με την Ταϊλάνδη προχωρούν, με τους επόμενους γύρους να έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο. Οι Βρυξέλλες θα φιλοξενήσουν συνομιλίες με τις Φιλιππίνες, ενώ αντιπροσωπεία της ΕΕ θα μεταβεί στην Μπανγκόκ για τις διαπραγματεύσεις στην Ταϊλάνδη. Πολλά κεφάλαια σε κάθε διαπραγμάτευση έχουν ήδη συμφωνηθεί προσωρινά, φέρνοντας αισιοδοξία για την επίτευξη συμφωνιών.
