Παρά το γεγονός ότι είναι λιγότεροι σε αριθμό, διαθέτουν συχνά κατώτερο εξοπλισμό και με περιορισμένους πόρους, οι Ουκρανοί συνεχίζουν τον αγώνα τους κατά των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων για πάνω από τρία χρόνια. Ωστόσο, αν δεν υπήρχε η μαζική ανάπτυξη drones από το Κίεβο, ίσως να είχαν ηττηθεί.
Δεκάδες χιλιάδες από αυτά τα σχετικά φθηνά και αναλώσιμα μη επανδρωμένα οχήματα (UAV – Unmanned Aerial Vehicle είναι η πιο επίσημη ονομασία τους) πετούν συνεχώς πάνω από τις γραμμές του Μετώπου, εντοπίζοντας ρωσικές θέσεις και συλλέγοντας πληροφορίες για επικείμενες επιθέσεις. Παράλληλα, συγκρούονται με εχθρικούς στόχους σαν σύγχρονοι καμικάζι (χωρίς πιλότο) ή ρίχνουν βόμβες σε ρωσικά τεθωρακισμένα, οχήματα μεταφοράς προσωπικού ή Ρώσους στρατιώτες στα χαρακώματα. Ο χειριστής τους μπορεί να βρίσκεται κοντά τους ή και πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, αξιοποιώντας τεχνολογίες GPS και δορυφορικών/διαδικτυακών επικοινωνιών.
Μέχρι τις αρχές του 2025 τα drones ευθύνονταν για το 60% έως 70% της ζημιάς και καταστροφής του ρωσικού εξοπλισμού στον πόλεμο, σύμφωνα με το βρετανικό think tank Royal United Services Institute και το Bloomberg. Ο ρωσικός στρατός φυσικά έχει αναπτύξει αντίπαλες δυνάμεις drones και έχει αξιοποιήσει την παραδοσιακή του δύναμη στον ηλεκτρονικό πόλεμο για να αναβαθμίσει την τεχνολογία αντιαεροπορικής άμυνας. Ωστόσο, τα εξαιρετικά προσαρμοστικά ουκρανικά drones συνεχίζουν να εκθέτουν κενά και αδυναμίες στις ρωσικές άμυνες.
Στις αρχές Ιουνίου 117 ουκρανικά drones, που εκτοξεύθηκαν από φορτηγά, χτύπησαν αεροδρόμια, ακόμη και στη Σιβηρία, ή χιλιάδες χιλιόμετρα ανατολικά των ρωσο-ουκρανικών συνόρων, καταστρέφοντας μεγάλο μέρος του στόλου των ρωσικών στρατηγικών βομβαρδιστικών (μεγάλου βεληνεκούς) με πυρηνική δυνατότητα.
Είδη drones και στρατηγικές χρήσεις στην Ουκρανία
Σήμερα υπάρχουν πολλές κατηγορίες drones για εξειδικευμένες χρήσεις. Ας δούμε μερικά από αυτά που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη ρωσο-ουκρανική σύρραξη:
Drones Εγγύς Εξουδετέρωσης (Close Kill Drones): Μικρά, ελαφριά drones με πολλαπλούς ρότορες/στροφεία, που ελέγχονται σε πραγματικό χρόνο μέσω βίντεο από χειριστή, με οθόνη ή ειδικά ψηφιακά γυαλιά, επιτρέποντας πτήσεις πολύ πέρα από τον οπτικό ορίζοντα. Χρησιμοποιούνται για επιθέσεις ακριβείας σε στρατεύματα, θωρακισμένα οχήματα, πυραυλικά συστήματα και διοικητικά κέντρα. Αν φορτωθούν με βόμβες θραυσμάτων, μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες απώλειες, ειδικά σε στρατιώτες -ακόμα κι αν αυτοί είναι διάσπαρτοι στο πεδίο.
Drones Βαθιάς Επίθεσης (Deep Strike Drones): Μακράς εμβέλειας, μη επανδρωμένα οχήματα/αεροσκάφη, που μπορούν να πετούν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα προς τους στόχους τους. Η Ουκρανία έχει αναπτύξει δικά της drones για επιθέσεις σε διυλιστήρια πετρελαίου, αποθήκες καυσίμων και πυρομαχικών σε ρωσικές περιοχές, όπως το Μπασκορτοστάν, περίπου 1.500 χιλιόμετρα από την Ουκρανία.
Ναυτικά Drones (Naval Drones): Αυτόνομα ή τηλεκατευθυνόμενα μη επανδρωμένα μικρά ή μεγάλα ταχύπλοα, γεμάτα εκρηκτικά, που καθιστούν επικίνδυνη την προσέγγιση της ρωσικής ναυτικής δύναμης στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας. Ελέγχονται από (μεγάλη) απόσταση μέσω του δορυφορικού δικτύου Starlink των ΗΠΑ και έχουν προκαλέσει τη βύθιση ρωσικών πολεμικών πλοίων.
Reconnaissance Drones: Μικρά drones επιτήρησης, που βοηθούν τις μονάδες μάχης να κατασκοπεύουν εχθρικές θέσεις κοντά στις γραμμές του μετώπου, ενώ μεγαλύτερης εμβέλειας drones χαρτογραφούν θέσεις εχθρικών μονάδων και εξοπλισμού.
Άλλες Χρήσεις: Απλούστερα drones με ρότορες χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά τροφίμων, νερού, φαρμάκων και πυρομαχικών σε στρατεύματα που έχουν αποκλειστεί από τον εχθρό ή όταν είναι επικίνδυνο να παραδοθούν εφόδια μέσω οδικών διαδρομών.
Επιπτώσεις στη σύγχρονη στρατηγική και τακτική
Η χρήση drones έχει αναδείξει νέες τακτικές στον πόλεμο. Οι ίλες αρμάτων μάχης, που αποστέλλονται σε θέσεις σε ανοιχτό έδαφος, είναι εύκολοι στόχοι για τα ουκρανικά drones. Οι διοικητές προτιμούν ταχύτητα αντί για θωράκιση, στέλνοντας στρατεύματα με μοτοσικλέτες, ηλεκτρικά σκούτερ και γκολφ-καρτ, ή ακόμη και πεζούς, για να εντοπίσουν αδύναμα σημεία στις εχθρικές γραμμές. Αυτό αναγκάζει τους χειριστές drones να αντιμετωπίσουν μια πληθώρα μικρότερων, διασκορπισμένων και ταχέως κινούμενων ομάδων, διατηρώντας τα πιο ακριβά και βαριά συστήματα για μεγαλύτερες, πιο συντονισμένες επιθέσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο επιτιθέμενος με drones πρέπει να έχει στη διάθεσή του επιλογή από μια γκάμα ειδικών εναέριων οχημάτων και να τα προετοιμάσει/φορτώσει κατάλληλα για την αποστολή που πρέπει να αναλάβουν. Αν ο στόχος είναι μικρός και ευέλικτος, το ίδιο θα πρέπει να είναι και το drone. Αν ο στόχος διασπάται σε μεγάλη έκταση, ομοίως το drone πρέπει να εξαπολύει ειδικές βόμβες, που να διασπώνται σε πολλά μικρότερα βλήματα/βομβίδια, ώστε να μπορεί να καταστρέφει ακόμα και κρυμμένους/καμουφλαρισμένους στόχους.
Η συνεχής αεροπορική αναγνώριση έχει καταστήσει πιο δύσκολο για κάθε πλευρά να εξασφαλίσει και να διατηρήσει εδάφη, διευρύνοντας την «γκρίζα ζώνη» (την περιοχή του πεδίου μάχης που εκτείνεται κατά μήκος των συνόρων για πάνω από 1.000 χιλιόμετρα στις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας), σε 25 χιλιόμετρα, από 10 χιλιόμετρα βάθους που ήταν το 2022. Οι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες λένε ότι αυτός είναι επίσης ένας λόγος για τον οποίο δεν υπήρξε μεγάλη μετακίνηση των Μετώπων (στατικότητα μάχης), με τη Ρωσία να σημειώνει μόνο σταδιακά εδαφικά κέρδη τον τελευταίο χρόνο, παρά την αριθμητική της υπεροχή.
Κατεστραμμένο ρωσικό τανκ στην Ουκρανία © EPA/SERGEY KOZLOV
Μελλοντικές Προοπτικές & Παραγωγή Drones
- Μαζική Παραγωγή: Η Ουκρανία παρήγαγε τουλάχιστον 1 εκατομμύριο drones το 2024 και σχεδιάζει την κατασκευή επιπλέον 2,5 εκατομμυρίων το 2025, σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικής Επικοινωνίας της χώρας και πληροφορίες από το Bloomberg. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία -παρά τις κυρώσεις- εντείνει επίσης την παραγωγή της. Ο Πούτιν έχει θέσει στόχο την κατασκευή 1,4 εκατομμυρίων drones μέσα στο 2025, δηλαδή δεκαπλάσια παραγωγή από αυτήν του 2023.
Καινοτομίες & Τεχνολογικές Εξελίξεις
Η τεχνολογία των drones συνεχώς εξελίσσεται και αξίζει να δούμε μερικούς τομείς ιδιαίτερου ενδιαφέροντος:
- Παρεμβολές (Jamming)
Η πιο συνηθισμένη μέθοδος αντιμετώπισης-αναχαίτισης των drones είναι η διακοπή του σήματος μεταξύ drone και του χειριστή του μέσω ηλεκτρονικών παρεμβολών. Άλλες τακτικές περιλαμβάνουν παραπλάνηση GPS (spoofing), με σκοπό να αποπροσανατολιστούν τα drones. Για την αντιμετώπιση αυτών, Ουκρανοί χειριστές εξοπλίζουν τα drones με τσιπ που αλλάζουν συχνότητες (frequency hopping) για ασφαλέστερη σύνδεση. - Οπτικές Ίνες (Fiber Optics)
Οι ρωσικές δυνάμεις πρωτοστάτησαν στην ανάπτυξη drones που ελέγχονται με οπτική ίνα, χωρίς εκπομπή ραδιοκυμάτων. Το drone ξετυλίγει καλώδιο κατά την πτήση και παραμένει συνδεδεμένο με τον χειριστή, μειώνοντας τον κίνδυνο παρεμβολών. Όμως τα καλώδια αυτά είναι εύθραυστα, περιορίζουν την εμβέλεια (~10 χλμ.) και αφήνουν πλαστική ρύπανση στο πεδίο μάχης όταν εγκαταλείπονται. - Τεχνητή Νοημοσύνη (AI)
Η άμεση σύνδεση ανθρώπου-drone είναι μια αχίλλειος πτέρνα. Η πρόοδος στην Τεχνητή Νοημοσύνη προσφέρει λύσεις: drones χρησιμοποιούν πλέον Simultaneous Localization and Mapping (SLAM) για να κατασκευάζουν χάρτη του περιβάλλοντός τους και να εντοπίζουν στόχους χωρίς ανθρώπινη καθοδήγηση. Αν και πλήρως αυτόνομα drones δεν υπάρχουν ακόμη, χρησιμοποιείται τεχνολογία αυτόματης καθοδήγησης για τα τελευταία μέτρα μιας επίθεσης μετά τον εντοπισμό του στόχου από τον χειριστή. Η Τεχνητή Νοημοσύνη εφαρμόζεται όλο και περισσότερο στις δυνατότητες των στρατιωτικών drones, καθώς αυτή επιτρέπει την ταυτόχρονη αξιοποίηση πολλών δεδομένων (data) απαραίτητων για δύσκολες αποστολές και περιορίζει σημαντικά τον κίνδυνο ανθρώπινων απωλειών στο πεδίο της μάχης.
Βιομηχανία κατασκευής drones
Η Μόσχα επενδύει σε νέα βιομηχανικά κέντρα παραγωγής drones, είτε δικά της, είτε αντίγραφα άλλων γνωστών σχεδίων (συνήθως κινεζικών), τα οποία προσαρμόζει στις ανάγκες της. Σύμφωνα με το Bloomberg, οι Ρώσοι σχεδιάζουν να διαθέτουν περίπου 48 ερευνητικά κέντρα και εργοστάσια παραγωγής εξειδικευμένων στρατιωτικών drones έως το 2030. Η Ουκρανία, με λιγότερα διαθέσιμα κονδύλια, επενδύει κι αυτή έξυπνα σε πολλούς μικρούς υποκατασκευαστές. Υπολογίζονται γύρω στις 500 μικρές εταιρείες, που ειδικεύονται στις μετατροπές ακόμα και εμπορικά διαθέσιμων κινεζικών drones και τα προσαρμόζουν κατάλληλα για στρατιωτική χρήση, καθιστώντας τα πρωτότυπα ικανά για μαζική παραγωγή (τα drones είναι ένα κατ’ εξοχήν αναλώσιμο στρατιωτικό υλικό).
Η Ουκρανία έχει επίσης λάβει drones από χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία. Ωστόσο, το υπουργείο Άμυνας της Ουκρανίας επενδύει άνω των 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων (2024 – 2025) σε 76 εγχώριες εταιρείες παραγωγής drones. Η οικονομική βοήθεια που λαμβάνουν από τη Δύση είναι σημαντική για την εξέλιξή τους στον τομέα αυτόν.
Σύμφωνα με τον Ολεξάντρ Κουμπράκοφ, πρώην υπουργό Υποδομών και νυν σύμβουλο του υπουργού Άμυνας της Ουκρανίας, η βιομηχανία drones της χώρας παραμένει εύθραυστη, καθώς εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από κρατικές επιδοτήσεις. Η λύση, όπως τονίζει, είναι να επιτραπούν οι εξαγωγές στρατιωτικών drones ώστε να υπάρξουν έσοδα -κάτι που σήμερα παραμένει απαγορευμένο λόγω του πολέμου.
Ένα είναι σίγουρο. Ότι οι πιεσμένοι από τον πόλεμο Ουκρανοί δεν έχουν πει ακόμα την τελευταία τους λέξη, όσον αφορά την αξιοποίηση των drones, για να επιφέρουν ακόμα πιο εντυπωσιακά πλήγματα στη ρωσική πολεμική μηχανή. Όπως είχε πει ο Ελευθέριος Βενιζέλος (το 1912) για το πρώτο ελληνικό αεροπλάνο (ως «όπλο των αδυνάτων»), έτσι και τα drones αποδεικνύονται ικανά να αλλάξουν παραδοσιακές τακτικές και στρατηγικές στη διεξαγωγή σύγχρονων και μελλοντικών πολέμων.
