Οι Ιταλοί καλούνται στις κάλπες για πέντε δημοψηφίσματα: τέσσερα αφορούν την εργατική νομοθεσία και ένα την ιθαγένεια. Το πέμπτο δημοψήφισμα, το οποίο έχει πολώσει τη χώρα, προτείνει τη μείωση του απαιτούμενου χρόνου για την απόκτηση ιταλικής υπηκοότητας από πολίτες εκτός Ε.Ε. που εργάζονται στην Ιταλία, από δέκα σε πέντε χρόνια.
Ειδικότερα, τα πρώτο δημοψήφισμα αφορά την κατάργηση του νόμου ο οποίος, σε περίπτωση απόλυσης εργαζόμενου χωρίς βάσιμη αιτία, επιτρέπει στον εργοδότη να μην τον επαναπροσλάβει και να χορηγήσει μόνο χρηματική αποζημίωση.
Το δεύτερο δημοψήφισμα προτείνει την κατάργηση του νόμου που ορίζει ότι στις επιχειρήσεις με λιγότερους από δεκαπέντε εργαζόμενους, σε περίπτωση απόλυσης χωρίς βάσιμη αιτία, η αποζημίωση δεν μπορεί να ξεπεράσει τους έξι μισθούς.
Το τρίτο δημοψήφισμα ζητά να αναφέρονται αναλυτικά οι αρμοδιότητες όπως και ο ρόλος των εργαζομένων στα συμβόλαια ορισμένου χρόνου που δεν υπερβαίνουν τους δώδεκα μήνες, ενώ με το τέταρτο δημοψήφισμα γίνεται αναφορά στην άμεση ευθύνη των επιχειρήσεων που αναθέτουν εργολαβίες σε τρίτους, σε περίπτωση εργατικών ατυχημάτων.
Απαντώντας στο πέμπτο και τελευταίο δημοψήφισμα, οι πολίτες θα πρέπει να αποφασίσουν αν μπορεί να μειωθεί από δέκα σε πέντε χρόνια, ο ελάχιστος απαιτούμενος χρόνος για να μπορούν οι μετανάστες που εργάζονται στη χώρα να ζητούν την ιταλική υπηκοότητα.
Στην κυβερνητική πλειοψηφία, τόσο τα Αδέλφια της Ιταλίας, όσο και η Λέγκα με την Φόρτσα Ιτάλια έχουν ταχθεί υπέρ της αποχής. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι ανακοίνωσε ότι θα μεταβεί στο εκλογικό της τμήμα, στη Ρώμη, αλλά ότι δεν πρόκειται να παραλάβει τα ψηφοδέλτια, ούτε να ψηφίσει.
Υπέρ του «ναι» σε όλα τα δημοψηφίσματα που αφορούν τα εργασιακά θέματα τάσσονται τα τρία μεγαλύτερα κόμματα της ιταλικής αντιπολίτευσης: το Δημοκρατικό Κόμμα, τα Πέντε Αστέρια και η Ιταλική Αριστερά με τους Οικολόγους. Σε ό,τι αφορά το δημοψήφισμα για την υπηκοότητα, η στάση των Δημοκρατικών και της συμμαχίας της Ιταλικής Αριστεράς με τους Οικολόγους είναι επίσης θετική, ενώ οι «Πεντάστεροι» άφησαν τους ψηφοφόρους τους να επιλέξουν κατά συνείδηση.
Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, είναι εξαιρετικά δύσκολο να μπορέσει να ξεπεράσει η συμμετοχή, το 50%+1 των πολιτών με δικαίωμα ψήφου. Πρόκειται για το ελάχιστο ποσοστό που απαιτείται για να μπορεί να θεωρηθεί έγκυρο το αποτέλεσμα κάθε δημοψηφίσματος.
Τα τελευταία 25 χρόνια, το συγκεκριμένο ποσοστό ξεπεράστηκε μόνο μια φορά, το 2011, για το δημοψήφισμα που αφορούσε τον δημόσιο χαρακτήρα των υδάτινων υποδομών, την αντίθεση στην ανάπτυξη τεχνολογιών που βασίζονται στην πυρηνική ενέργεια και την υποχρέωση των μελών της κυβέρνησης να παρίστανται σε δικάσιμες, όπως όλοι οι υπόλοιποι πολίτες.
Η σημερινή καλοκαιρία σίγουρα δεν ευνοεί την προσέλευση των πολιτών. Σύμφωνα με τον ιταλικό Τύπο, η κεντροαριστερή αντιπολίτευση έχει θέσει ως ελάχιστο στόχο, οι πολίτες που θα μεταβούν στα τμήματα και θα ψηφίσουν να ξεπεράσουν τα 12,5 εκατομμύρια. Πρόκειται για τον αριθμό ψήφων που είχαν λάβει τα κόμματα της συντηρητικής συμμαχίας στις βουλευτικές εκλογές του 2022. Συνεργάτες της Ιταλίδας πρωθυπουργού, όμως, έχουν αφήσει να διαρρεύσει πως θεωρούν ότι δεν υπάρχει καμιά σχέση ανάμεσα στις εκλογές για την ανανέωση του κοινοβουλίου και στην προσέλευση των πολιτών οι οποίοι επιθυμούν να απαντήσουν στα ερωτήματα που θέτουν τα σημερινά δημοψηφίσματα.
Το δημοψήφισμα που πολώνει
Ο Σόνι Ολουμάτι γεννήθηκε στη Ρώμη και έχει ζήσει όλη του τη ζωή στην Ιταλία, αλλά η χώρα που θεωρεί πατρίδα του δεν τον αναγνωρίζει ως δικό της πολίτη.
Για την Ιταλία, ο Σόνι είναι Νιγηριανός, όπως αναγράφεται στο διαβατήριό του, και ο 39χρονος είναι ευπρόσδεκτος μόνο για όσο διάστημα ισχύει η τελευταία άδεια διαμονής του.
«Γεννήθηκα εδώ. Θα ζήσω εδώ. Θα πεθάνω εδώ», μου λέει ο χορευτής και ακτιβιστής. «Αλλά το να μην έχεις υπηκοότητα είναι σαν… να σε απορρίπτει η χώρα σου. Και δεν νομίζω ότι αυτό είναι ένα συναίσθημα που πρέπει να έχουμε».
Γι’ αυτό ο Σόνι και άλλοι κάνουν εκστρατεία για το «Ναι» στο εθνικό δημοψήφισμα της Κυριακής και της Δευτέρας, που προτείνει τη μείωση κατά το ήμισυ του χρόνου που απαιτείται για την υποβολή αίτησης για ιταλική υπηκοότητα.
Η μείωση της αναμονής από 10 σε 5 χρόνια θα φέρει τη χώρα σε ευθυγράμμιση με τις περισσότερες άλλες χώρες της Ευρώπης.
Το δημοψήφισμα ξεκίνησε από μια πρωτοβουλία πολιτών και υποστηρίζεται από ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Ωστόσο, για να είναι έγκυρο ένα τέτοιο δημοψήφισμα, πρέπει να προσέλθει το 50% του συνόλου των ψηφοφόρων στην Ιταλία.
Όπως σημειώνει το BBC, η Τζιόρτζια Μελόνι, η ακροδεξιά πρωθυπουργός της χώρας, ανακοίνωσε ότι θα μποϊκοτάρει την ψηφοφορία, δηλώνοντας ότι ο νόμος για την ιθαγένεια είναι ήδη «εξαιρετικός» και «πολύ ανοιχτός».
Άλλα κόμματα που είναι σύμμαχοί της καλούν τους Ιταλούς να πάνε στην παραλία αντί στο εκλογικό τμήμα.
Ο Σόνι δεν θα συμμετάσχει ούτε αυτός. Χωρίς υπηκοότητα, δεν έχει δικαίωμα ψήφου. Το ζήτημα του ποιος μπορεί να γίνει Ιταλός είναι ευαίσθητο.
Κάθε χρόνο, μεγάλος αριθμός μεταναστών και προσφύγων φτάνει στη χώρα, μεταφερόμενος από τη Βόρεια Αφρική μέσω της Μεσογείου από συμμορίες λαθρεμπόρων.
«Η λαϊκιστική κυβέρνηση της Μελόνι έχει δώσει μεγάλη σημασία στη μείωση του αριθμού των αφίξεων», αναφέρει το δημοσίευμα. Ωστόσο, αυτό το δημοψήφισμα απευθύνεται σε όσους έχουν ταξιδέψει νόμιμα για εργασία σε μια χώρα με ταχέως μειούμενο και γηράσκοντα πληθυσμό.
Ο στόχος είναι περιορισμένος: να επιταχυνθεί η διαδικασία απόκτησης ιθαγένειας, όχι να χαλαρώσουν τα αυστηρά κριτήρια.
«Η γνώση της ιταλικής γλώσσας, η απουσία ποινικών κατηγοριών, η συνεχής διαμονή κ.λπ. -όλες οι διάφορες απαιτήσεις παραμένουν οι ίδιες», εξηγεί η Κάρλα Τάιμπι του φιλελεύθερου κόμματος More Europe, ένα από τα πολλά κόμματα που υποστηρίζουν το δημοψήφισμα.
Η μεταρρύθμιση θα επηρεάσει τους μακροχρόνιους αλλοδαπούς κατοίκους που ήδη εργάζονται στην Ιταλία: από εκείνους που εργάζονται σε εργοστάσια στο βορρά έως εκείνους που φροντίζουν συνταξιούχους σε πολυτελείς γειτονιές της Ρώμης.
Τα παιδιά τους ηλικίας κάτω των 18 ετών θα αποκτήσουν επίσης την ιταλική υπηκοότητα.
Έως και 1,4 εκατομμύρια άτομα θα μπορούσαν να αποκτήσουν αμέσως την ιταλική υπηκοότητα, ενώ ορισμένες εκτιμήσεις αναφέρουν ακόμη υψηλότερο αριθμό.
«Αυτοί οι άνθρωποι ζουν στην Ιταλία, σπουδάζουν, εργάζονται και συνεισφέρουν. Πρόκειται για την αλλαγή της αντίληψης που υπάρχει για αυτούς, ώστε να μην είναι πλέον ξένοι, αλλά Ιταλοί», υποστηρίζει η Taibi.
Η μεταρρύθμιση θα έχει επίσης πρακτικές επιπτώσεις.
Ως μη Ιταλός, ο Σόνι δεν μπορεί να υποβάλει αίτηση για θέση στο δημόσιο τομέα και μάλιστα δυσκολεύτηκε να αποκτήσει άδεια οδήγησης.
Όταν πέρυσι τον επέλεξαν για το δημοφιλές ριάλιτι σόου Fame Island, κατέληξε να φτάσει με δύο εβδομάδες καθυστέρηση στο πλατό στην Ονδούρα, επειδή είχε πολλά προβλήματα με τα απαραίτητα έγγραφα.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η Μελόνι αγνόησε εντελώς το δημοψήφισμα. Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης της Ιταλίας, τα οποία διευθύνονται από στενό σύμμαχο της Μελόνι, επίσης δεν έδωσαν μεγάλη προσοχή στην ψηφοφορία.
Δεν υπάρχει ουσιαστική εκστρατεία για το «Όχι», γεγονός που δυσχεραίνει την ισορροπημένη συζήτηση.
Ωστόσο, ο πραγματικός λόγος φαίνεται να είναι στρατηγικός.
«Δεν θέλουν να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο για τη σημασία του δημοψηφίσματος», εξηγεί ο καθηγητής Ρομπέρτο Ντ’Αλιμόντε του Πανεπιστημίου Luiss της Ρώμης. «Είναι λογικό, για να διασφαλίσουν ότι δεν θα επιτευχθεί το όριο του 50%».
Η πρωθυπουργός τελικά ανακοίνωσε ότι θα προσέλθει σε ένα εκλογικό τμήμα «για να δείξει σεβασμό στην κάλπη», αλλά αρνήθηκε να ψηφίσει.
«Όταν διαφωνείς, έχεις και την επιλογή της αποχής», δήλωσε η Μελόνι σε τηλεοπτική εκπομπή αυτή την εβδομάδα, αφού οι επικριτές την κατηγόρησαν ότι δεν σέβεται τη δημοκρατία.
Το σύστημα ιθαγένειας της Ιταλίας είναι «εξαιρετικό», υποστήριξε, καθώς ήδη χορηγεί ιθαγένεια σε περισσότερους αλλοδαπούς από τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης: 217.000 πέρυσι, σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία Istat.
Ωστόσο, περίπου 30.000 από αυτούς ήταν Αργεντινοί με ιταλική καταγωγή από την άλλη άκρη του κόσμου, που είναι απίθανο να επισκεφθούν ποτέ την Ιταλία.
Εν τω μεταξύ, ο συνεργάτης της Μελόνι στην κυβέρνηση συνασπισμού, Ρομπέρτο Βαννάτσι, από την ακροδεξιά Λίγκα, κατηγόρησε τους υποστηρικτές του δημοψηφίσματος ότι «πουλάνε την ιθαγένειά μας και σβήνουν την ταυτότητά μας».
Ρωτώ τον Σόνι γιατί πιστεύει ότι η αίτησή του για ιθαγένεια έχει πάρει πάνω από δύο δεκαετίες.
«Είναι ρατσισμός», απαντά αμέσως.
Σε κάποιο σημείο, ο φάκελός του χάθηκε εντελώς και τώρα του έχουν πει ότι η υπόθεσή του είναι «σε εκκρεμότητα».
«Έχουμε υπουργούς που μιλούν για την υπεροχή της λευκής φυλής -τη φυλετική αντικατάσταση της Ιταλίας», θυμάται ο ακτιβιστής ένα σχόλιο του 2023 από τον υπουργό Γεωργίας του κόμματος της Μελόνι.
«Δεν θέλουν τη μετανάστευση μαύρων και το ξέρουμε. Γεννήθηκα εδώ πριν από 39 χρόνια, οπότε ξέρω τι λέω».
Είναι μια κατηγορία που η πρωθυπουργός έχει αρνηθεί επανειλημμένα.
Η Insaf Dimassi αυτοπροσδιορίζεται ως «Ιταλίδα χωρίς υπηκοότητα».
«Η Ιταλία με άφησε να μεγαλώσω και να γίνω η persona που είμαι σήμερα, οπότε το να μην θεωρούμαι πολίτης είναι εξαιρετικά οδυνηρό και απογοητευτικό», εξηγεί από τη βόρεια πόλη της Μπολόνια, όπου σπουδάζει για το διδακτορικό της.
Ο πατέρας της Insaf ταξίδεψε στην Ιταλία για δουλειά όταν αυτή ήταν μωρό, και στη συνέχεια αυτή και η μητέρα της τον ακολούθησαν. Οι γονείς της απέκτησαν τελικά την ιταλική υπηκοότητα 20 ημέρες μετά τα 18α γενέθλια της Insaf. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να υποβάλει αίτηση από την αρχή, συμπεριλαμβανομένης της απόδειξης σταθερού εισοδήματος.
Η Insaf επέλεξε να σπουδάσει.
«Ήρθα εδώ όταν ήμουν εννέα μηνών και ίσως στα 33 ή 34 μου -αν όλα πάνε καλά -θα μπορέσω επιτέλους να γίνω ιταλίδα πολίτης», λέει εκνευρισμένη.
Θυμάται ακριβώς πότε συνειδητοποίησε τη σημασία της ιδιότητάς της ως «αουτσάιντερ»: ήταν όταν της ζητήθηκε να θέσει υποψηφιότητα στις εκλογές μαζί με έναν υποψήφιο δήμαρχο στην πόλη της.
Όταν μοιράστηκε την είδηση με τους γονείς της, γεμάτη ενθουσιασμό, εκείνοι έπρεπε να της υπενθυμίσουν ότι δεν ήταν Ιταλίδα και δεν είχε δικαίωμα να υποβάλει υποψηφιότητα.
«Λένε ότι το να είσαι πολίτης είναι θέμα αξιοκρατίας, ότι πρέπει να το κερδίσεις. Αλλά πέρα από το να είμαι ο εαυτός μου, τι άλλο πρέπει να αποδείξω;», αναρωτιέται η Insaf.
«Το να μην σου επιτρέπεται να ψηφίζεις ή να εκπροσωπείς τον εαυτό σου είναι σαν να είσαι αόρατος».
Την παραμονή του δημοψηφίσματος, φοιτητές στη Ρώμη έγραψαν ένα κάλεσμα για να πάνε στις κάλπες στα λιθόστρωτα μιας πλατείας της πόλης.
«Ψηφίστε «ΝΑΙ» στις 8 και 9 [Ιουνίου]», έγραψαν με γιγάντια πλακάτ.
Με το μποϊκοτάζ της κυβέρνησης και την ελάχιστη δημοσιότητα, οι πιθανότητες να επιτευχθεί το όριο συμμετοχής του 50% φαίνονται μικρές.
Αλλά ο Σόνιυποστηρίζει ότι αυτή η ψηφοφορία είναι μόνο η αρχή.
«Ακόμα και αν ψηφίσουν «Όχι», θα μείνουμε εδώ και θα σκεφτούμε το επόμενο βήμα», λέει. «Πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε για τη θέση της κοινότητάς μας σε αυτή τη χώρα».
