Με την επίδειξη της στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ στο Ιράν, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έσπρωξε τη Μέση Ανατολή και ολόκληρο τον πλανήτη σε κατάσταση επικίνδυνης αβεβαιότητας.
Το Ιράν δεσμεύτηκε ότι θα απαντήσει και συνέχισε τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ μετά τα αμερικανικά πλήγματα στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις το Σαββατοκύριακο, εντείνοντας τους φόβους για έναν ευρύτερο πόλεμο στη Μέση Ανατολή και προκαλώντας αναταραχή στις παγκόσμιες αγορές.
Το Ιράν εκτόξευσε νέους πυραύλους κατά του Ισραήλ τη Δευτέρα, ενώ οι ισραηλινές δυνάμεις συνέχισαν τις επιθέσεις σε ιρανικούς στρατιωτικούς στόχους και αεροδρόμια. Ισχυρές εκρήξεις ακούστηκαν στο βόρειο τμήμα της Τεχεράνης, σύμφωνα με το AFP, ενώ η ιρανική Ερυθρά Ημισέληνος έκανε λόγο για ισραηλινό πλήγμα κοντά σε κτίριό της, κατά την 11η ημέρα πολέμου μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ.
Το Reuters επικαλείται δήλωση του υπουργού Άμυνας του Ισραήλ, Ισραέλ Κατζ, σύμφωνα με την οποία ο στρατός πραγματοποιεί επιθέσεις «άνευ προηγουμένου έντασης» σε στόχους στο κεντρικό τμήμα της Τεχεράνης.
Οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν δήλωσαν ότι άλλαξαν τακτική στη σημερινή επίθεση κατά του Ισραήλ, στοχεύοντας περιοχές από τον βορρά έως τον νότο, περιλαμβανομένων του Τελ Αβίβ και της Χάιφα, με drones και πυραύλους, σύμφωνα με το πρακτορείο Mehr News και το Reuters. Ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, επικαλούμενα την Ηλεκτρική Εταιρεία του Ισραήλ, αναφέρουν διακοπές στην ηλεκτροδότηση στο νότιο Ισραήλ, λόγω ζημιών κοντά σε εγκατάσταση κρίσιμων υποδομών, που αποκαταστάθηκαν στη συνέχεια.
Το Ιράν κατάφερε χτυπήματα στην Ασντόντ και πιο συγκεκριμένα στο εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας της περιοχής, με αποτέλεσμα να προκύψουν προβλήματα στην ηλεκτροδότηση. Παράλληλα, το Ισραήλ πραγματοποίησε νέα επίθεση στο υπόγειο πυρηνικό συγκρότημα Φορντό του Ιράν, νότια της Τεχεράνης, σύμφωνα με δημοσίευμα ιρανικού μέσου ενημέρωσης. «Το Ιράν επιτέθηκε ξανά στην πυρηνική εγκατάσταση του Φορντό», ανέφερε το πρακτορείο ειδήσεων Tasnim, επικαλούμενο εκπρόσωπο της υπηρεσίας διαχείρισης κρίσεων της επαρχίας Κομ, όπου βρίσκεται η εγκατάσταση.
Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ότι η χώρα του θα συνεχίσει την στρατιωτική εκστρατεία τόσο στο Ιράν όσο και στη Λωρίδα της Γάζας.
Η Τεχεράνη δεν έχει ακόμη ανακοινώσει επίσημα εάν ή πώς σχεδιάζει να πλήξει αμερικανικούς στόχους στη Μέση Ανατολή. Η απόφαση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ να χρησιμοποιήσει διατρητικές βόμβες και πυραύλους cruise κατά των τριών βασικών πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν την Κυριακή έχει ωθήσει τη Μέση Ανατολή σε αχαρτογράφητα νερά και εντείνει τους κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία, η οποία ήδη αντιμετωπίζει σοβαρή αβεβαιότητα λόγω των εμπορικών πολέμων του Τραμπ.
Στο πλευρά του Ιράν στέκονται Κίνα και Ρωσία, συνεχίζοντας να καταδικάζουν τις αμερικανικές επιθέσεις. Η Ρωσία εξέφρασε τη βαθιά λύπη της και καταδίκασε τα αμερικανικά πλήγματα σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, όπως δήλωσε το Κρεμλίνο. Οι αμερικανικές ενέργειες έχουν αυξήσει τον αριθμό των συμμετεχόντων στη σύγκρουση και έχουν εγκαινιάσει ένα νέο σπιράλ κλιμάκωσης, δήλωσε χαρακτηριστικά ο εκπρόσωπος Ντμίτρι Πεσκόφ.
Ανάλογη είναι η στάση και πολλών αραβικών χωρών, εκτιμώντας ότι η αμερικανική επίθεση «επιδεινώνει την ένταση στη Μέση Ανατολή» και δεν βοηθάει προς την εξομάλυνση της κατάστασης.
Ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δήλωσε στον Ιρανό Υπουργό Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί, κατά τη διάρκεια συνομιλιών στη Μόσχα, ότι η επιθετικότητα κατά του Ιράν είναι αβάσιμη. Οπως αναφέρει η ΕΡΤ, ο Πούτιν, κατά την έναρξη των συνομιλιών στο Κρεμλίνο, τόνισε επίσης ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να βοηθήσει τον ιρανικό λαό.
Καμπανάκι Γκεοργκίεβα μετά τις επιθέσεις ΗΠΑ στο Ιράν
Καμπανάκι για ευρύτερους κινδύνους από τις επιθέσεις ΗΠΑ στο Ιράν χτύπησε η Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, σε συνέντευξή της στο Bloomberg TV. Ειδικότερα, η επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, προειδοποίησε ότι οι αμερικανικές επιθέσεις κατά του Ιράν ενδέχεται να έχουν ευρύτερες επιπτώσεις πέραν των ενεργειακών καναλιών, καθώς η παγκόσμια αβεβαιότητα κλιμακώνεται.
«Θεωρούμε αυτό το γεγονός ως μια επιπλέον πηγή αβεβαιότητας σε ένα ήδη εξαιρετικά αβέβαιο περιβάλλον», δήλωσε αρχικά η κ. Γκεοργκίεβα στο Bloomberg. Η μεγαλύτερη αναταραχή μέχρι στιγμής έχει παρατηρηθεί στις τιμές της ενέργειας, τις οποίες το ΔΝΤ παρακολουθεί στενά, αλλά «θα μπορούσαν να υπάρξουν δευτερογενείς και τριτογενείς επιπτώσεις. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν περισσότερες αναταραχές που επηρεάζουν τις προοπτικές ανάπτυξης των μεγάλων οικονομιών — τότε θα έχουμε μια αλυσιδωτή αντίδραση με προς τα κάτω αναθεωρήσεις των προοπτικών για την παγκόσμια ανάπτυξη.
Το ΔΝΤ είχε ήδη υποβαθμίσει τις προοπτικές για την παγκόσμια ανάπτυξη για το τρέχον έτος τον Απρίλιο, όταν προειδοποίησε ότι η «επανεκκίνηση» του παγκόσμιου εμπορίου υπό την ηγεσία των ΗΠΑ θα επιβραδύνει την ανάπτυξη. Η Γκεορκγίεβα δήλωσε ότι τα δύο πρώτα τρίμηνα του τρέχοντος έτους έδειξαν ότι η τάση αυτή διατηρείται και, ενώ ο κόσμος πιθανότατα θα αποφύγει την ύφεση, υπάρχει επίσης μεγαλύτερη αβεβαιότητα, η οποία τείνει να περιορίζει τις προοπτικές ανάπτυξης, όπως μεταδίδει το Bloomberg.
Η Γκεοργκίεβα δήλωσε ότι το ΔΝΤ εξετάζει ιδιαίτερα τον τρόπο με τον οποίο η εξελισσόμενη σύγκρουση θα επηρεάσει τα ασφάλιστρα κινδύνου για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Στην αγορά πετρελαίου, ο όγκος των επιλογών αυξάνεται κατακόρυφα και η καμπύλη των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης έχει μετατοπιστεί για να αντανακλά τις εντάσεις σχετικά με τη μείωση των προμηθειών στο εγγύς μέλλον.
Προβλέψεις για πετρέλαιο στα 100 δολ., sell off στα ομόλογα
Οι διεθνείς αγορές κινούνται στον αστερισμό της αστάθειας, με το πετρέλαιο να καταγράφει άνοδο με το Brent πάνω από τα 77,7 δολ. το βαρέλι. Τα ασιατικά χρηματιστήρια υποχώρησαν με τα ευρωπαϊκά να ακολουθούν την πτώση με σχετική ψυχραιμία, ενώ και το ελληνικό χρηματιστήριο πιέζεται. Τις επιπτώσεις από την αβεβαιότητα δέχονται και τα αμερικανικά χρηματιστήρια, καθώς οι επενδυτές αξιολογούσαν τα πιθανά σενάρια αντιποίνων και τους κινδύνους για τον παγκόσμιο ενεργειακό εφοδιασμό.
Η Goldman Sachs προβλέπει ότι ενδεχόμενες διαταραχές στη ναυσιπλοΐα μέσω των Στενών του Ορμούζ θα μπορούσαν να ωθήσουν την τιμή του πετρελαίου Brent πάνω από τα 100 δολ. ανά βαρέλι. Αυτό θα συνιστούσε το υψηλότερο επίπεδο από τον Αύγουστο του 2022 και σχεδόν κατά ένα τρίτο υψηλότερο από την τρέχουσα τιμή, με αποτέλεσμα να αυξηθούν τα κόστη μεταφοράς, να ενισχυθεί ο πληθωρισμός και να πληγεί η οικονομική ανάπτυξη.
Η Ευρώπη ηγείται στο παγκόσμιο ξεπούλημα στα κρατικά ομόλογα, καθώς η κλιμακούμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή ενίσχυσε τους φόβους για διαταραχή στην προσφορά πετρελαίου, που θα μπορούσε να πυροδοτήσει νέο κύμα πληθωριστικών πιέσεων.
Οι αποδόσεις των γερμανικών ομολόγων αυξήθηκαν σε όλη την καμπύλη, με το δεκαετές να ενισχύεται έως και κατά πέντε μονάδες βάσης, στο 2,56% — το υψηλότερο επίπεδο εδώ και μία εβδομάδα. Αντίστοιχα, οι αποδόσεις των αμερικανικών ομολόγων σημείωσαν άνοδο, με το δεκαετές να φτάνει έως και το 4,40%, αυξημένο κατά τρεις μονάδες βάσης.
Οι traders παρακολουθούν στενά την αντίδραση της Τεχεράνης στα αμερικανικά πλήγματα κατά των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, τα οποία έσπρωξαν τη Μέση Ανατολή σε αχαρτογράφητα νερά. Η Ισλαμική Δημοκρατία ενδέχεται να απαντήσει διαταράσσοντας τη ναυσιπλοΐα στα Στενά του Ορμούζ — μια στενή θαλάσσια δίοδο από την οποία διέρχεται περίπου το 20% της παγκόσμιας παραγωγής αργού πετρελαίου.
Διαθέσιμη παραγωγική δυναμικότητα και Στενά του Ορμούζ
Η παγκόσμια αγορά πετρελαίου διαθέτει σήμερα σαφές περιθώριο προσφοράς. Ο OPEC+, η συμμαχία εξαγωγικών χωρών, διατηρεί σήμερα περίπου 5,7 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως (bpd) ως πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα, εκ των οποίων τα 4,2 εκατομμύρια ανήκουν στη Σαουδική Αραβία και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η βασική ανησυχία αφορά στο γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των εξαγωγών πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ μεταφέρεται μέσω των Στενών του Ορμούζ.
Ωστόσο, οι δύο χώρες του Κόλπου μπορούν θεωρητικά να παρακάμψουν το στενό μέσω αγωγών πετρελαίου. Η Σαουδική Αραβία, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αργού στον κόσμο με παραγωγή περίπου 9 εκατ. bpd, διαθέτει αγωγό που μεταφέρει αργό από το πετρελαϊκό πεδίο Abqaiq στις ανατολικές ακτές του Κόλπου έως την πόλη-λιμάνι Yanbu στην Ερυθρά Θάλασσα. Ο αγωγός έχει δυναμικότητα 5 εκατ. bpd, ενώ το 2019 είχε καταφέρει προσωρινά να αυξήσει αυτή τη δυναμικότητα κατά ακόμη 2 εκατ. bpd.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με παραγωγή 3,3 εκατ. bpd τον Απρίλιο, διαθέτουν αγωγό χωρητικότητας 1,5 εκατ. bpd που συνδέει τα πετρελαϊκά πεδία της ενδοχώρας με τον τερματικό σταθμό Fujairah, ο οποίος βρίσκεται ανατολικά των Στενών του Ορμούζ.
Ωστόσο, η δυτική αυτή διαδρομή θα μπορούσε να αποτελέσει στόχο επιθέσεων από τους Χούθι της Υεμένης, που υποστηρίζονται από το Ιράν και τα τελευταία χρόνια έχουν προκαλέσει σοβαρές διαταραχές στη ναυσιπλοΐα μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Επιπλέον, το Ιράκ, το Κουβέιτ και το Κατάρ δεν διαθέτουν σαφείς εναλλακτικές στο πέρασμα των Στενών του Ορμούζ.
Είναι πιθανό το Ιράν να επιλέξει τελικά να μην προχωρήσει στο δραστικό βήμα του αποκλεισμού των Στενών, εν μέρει επειδή κάτι τέτοιο θα διατάρασσε και τις δικές του εξαγωγές πετρελαίου. Η Τεχεράνη μπορεί επίσης να θεωρήσει κάθε περαιτέρω κλιμάκωση άκαρπη, δεδομένης της εμπλοκής των ΗΠΑ, και να επιδιώξει να υποβαθμίσει τη σημασία των αμερικανικών επιδρομών, στρέφοντας την προσοχή της πίσω στις διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό της πρόγραμμα.
Ωστόσο, ακόμη και σε ένα καταστροφολογικό σενάριο όπου τα Στενά του Ορμούζ αποκλείονται, η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι οι αγορές δεν θα πρέπει να αναμένουν μια διαταραχή της προσφοράς που να έχει μόνιμο χαρακτήρα.
Το επικίνδυνο στοίχημα Τραμπ στο Ιράν
Στο πλαίσιο της επιχείρησης με την κωδική ονομασία «Midnight Hammer», ο Τραμπ δήλωσε ότι αμερικανικά αεροσκάφη βομβάρδισαν το Φορντόου — μια υπόγεια εγκατάσταση εμπλουτισμού ουρανίου χτισμένη βαθιά μέσα σε βουνό και θεωρούμενη ευάλωτη μόνο σε αμερικανικές «διατρητικές βόμβες» (bunker-busters). Πλήγματα σημειώθηκαν επίσης στις τοποθεσίες Νατάνζ και Ισφαχάν.
Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν χαρακτήρισε την επίθεση «σκανδαλώδη» και δήλωσε ότι «το Ιράν διατηρεί όλα τα ενδεχόμενα για να υπερασπιστεί την κυριαρχία του». Το Ισραήλ χειροκρότησε. Οι περισσότερες χώρες σύμμαχοι των ΗΠΑ παρακολουθούσαν αμήχανες.
Η πιο σοβαρή απόφαση εξωτερικής πολιτικής της δεύτερης θητείας του Τραμπ μέχρι σήμερα ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει την οργή της βάσης των υποστηρικτών του με σύνθημα το «Πρώτα η Αμερική», οι οποίοι τον εξέλεξαν με την υπόσχεση να απομακρύνει τις ΗΠΑ από στρατιωτικές εμπλοκές στη Μέση Ανατολή.
Ο Τραμπ ενδέχεται να προσπαθήσει να τους καθησυχάσει υπογραμμίζοντας τον περιορισμένο χαρακτήρα της επίθεσης και υπενθυμίζοντας ότι είχε επανειλημμένα δηλώσει πως το Ιράν δεν πρέπει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
Η απόφασή του ήρθε σε αντίθεση με εβδομάδες προειδοποιήσεων από εταίρους των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη και αλλού. Τελικά αποδείχθηκαν ανίκανοι να τον μεταπείσουν — και δεν είναι σαφές αν θα έχουν λόγο στις εξελίξεις που ακολουθούν.
Οι χώρες της περιοχής βρίσκονται σε δίλημμα ανάμεσα στην ανησυχία για την κλιμάκωση της βίας και τη σιωπηλή ικανοποίηση για την παρεμπόδιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.
Ήδη αποδυναμωμένη από διαδοχικά ισραηλινά πλήγματα, η κυβέρνηση του Ιράν πιθανότατα θα θεωρήσει αναγκαίο να απαντήσει με κάποιο τρόπο. Διατηρεί ένα δίκτυο πληρεξουσίων στο Ιράκ, τη Συρία και την Υεμένη, καθώς και τη δυνατότητα να απειλήσει αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στον Περσικό Κόλπο και τη διεθνή ναυσιπλοΐα.
Παρ’ όλα αυτά, ο Τραμπ προειδοποίησε ότι οποιαδήποτε ιρανική αντίδραση θα μπορούσε να προκαλέσει μαζική απάντηση από τις ΗΠΑ. Το Ιράν «πρέπει τώρα να επιλέξει την ειρήνη», δήλωσε μέσω ανάρτησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Παραμένει ασαφές αν αυτό είναι το τέλος της στρατιωτικής εκστρατείας του Τραμπ ή αν η σύγκρουση μπορεί να εξελιχθεί σε προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος στην Τεχεράνη.
Καθώς η ιρανική ηγεσία αποτιμά τις ζημιές και εξετάζει τα επόμενα βήματά της, τα λόγια του Τραμπ είναι πιθανό να έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα απ’ ό,τι οποιαδήποτε από τις προηγούμενες απειλές του.
Εάν, μάλιστα οι Ιρανοί κλείσουν τα Στενά του Ορμούζ τότε οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία θα είναι βαριές καθώς από εκεί διέρχεται το 20% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Ήδη, πηγές από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης του Ιράν, αναφέρουν ότι το κοινοβούλιο της χώρας ψήφισε υπέρ του κλεισίματος των Στενών που μοιράζεται το Ιράν με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ομάν, αλλά την τελική απόφαση θα λάβει ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης της χώρας, Αλί Χοσεϊνί Χαμενεΐ.
Αμηχανία και διαιρέσεις στην ΕΕ
«Το κλείσιμο των στενών του Χορμούζ από το Ιράν θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο και δεν θα ήταν καλό για κανένα», δήλωσε η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ Κάγια Κάλας, προσερχόμενη σήμερα στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ στις Βρυξέλλες.
Έπειτα από μια έκτακτη συνεδρίαση μέσω τηλεδιάσκεψης την περασμένη Τρίτη, οι Υπουργοί Εξωτερικών συναντώνται στις Βρυξέλλες με μια ευρεία ατζέντα θεμάτων, ωστόσο ο πόλεμος Ισραήλ-Ιράν και η κατάσταση στη Μέση Ανατολή αναμένεται να κυριαρχήσουν στις συζητήσεις.
Πριν από την έναρξη του σημερινού Συμβουλίου, οι Υπουργοί Εξωτερικών είχαν πρόγευμα εργασίας με το Διευθυντή του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας Ραφαέλ Γκρόσι. «Όλοι οι υπουργοί επικεντρώνονται σε μια διπλωματική λύση, αλλά εκφράζουν και έντονες ανησυχίες για αντίποινα και κλιμάκωση», ανέφερε η Κάγια Κάλας, επισημαίνοντας τους κινδύνους από το κλείσιμο των στενών του Χορμούζ.
«Η πραγματικότητα είναι ότι η πολιτική και επικοινωνιακή προσοχή μετατοπίζεται από τη Γάζα στο Ιράν», δήλωσε Ευρωπαίος αξιωματούχος. «Κράτη που πριν τρεις εβδομάδες επέκριναν το Ισραήλ για τη Γάζα, τώρα το υποστηρίζουν σε ό,τι αφορά το Ιράν — χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γερμανία».
Άλλος ανώτερος διπλωμάτης παρατήρησε ότι υπάρχει «έλλειψη ενότητας» ακόμη και μεταξύ των κρατών που στήριξαν την επανεξέταση της συμφωνίας ΕΕ–Ισραήλ — ενώ τα πλήγματα στο Ιράν περιπλέκουν περαιτέρω τη στάση της ΕΕ απέναντι στη Ρωσία, αφού το Ιράν αποτελεί βασικό σύμμαχο της Μόσχας στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας.
Οι χώρες της ΕΕ διαφωνούν και ως προς τις συνέπειες που πρέπει να επιβληθούν στο Ισραήλ. Κάποιες τάσσονται υπέρ της μερικής ή ολικής αναστολής της συμφωνίας σύνδεσης, άλλες —ακόμη και ανάμεσα στους υποστηρικτές της επανεξέτασης— επιθυμούν απλώς να σταλεί πολιτικό μήνυμα, ώστε να αλλάξει η ισραηλινή πολιτική στη Γάζα.
Διπλωματικές πηγές που μίλησαν στο Politico εκτιμούν πλέον ότι η ΕΕ δεν θα προχωρήσει άμεσα σε ενέργειες αναστολής της συμφωνίας, γεγονός που αντανακλά τη διχασμένη ευρωπαϊκή στάση.
Η Μέση Ανατολή συνεχίζει να φέρνει την Ευρώπη σε δύσκολη θέση. Παρά την έντονη πολιτική, κοινωνική και συναισθηματική εμπλοκή της ΕΕ, η επιρροή της στην περιοχή παραμένει περιορισμένη. Η σκληρή ισχύς υπερισχύει της διπλωματίας.
