Η ομάδα των αναδυόμενων οικονομιών BRICS, που εδώ και χρόνια αναζητεί κοινή στρατηγική κατεύθυνση, φαίνεται πως βρίσκει τώρα ενιαίο βηματισμό απέναντι στην πολιτική προστατευτισμού του Ντόναλντ Τραμπ.
Οι ηγέτες της συμμαχίας συγκεντρώνονται αυτό το Σαββατοκύριακο στο Ρίο ντε Τζανέιρο, με οικοδεσπότη τον Βραζιλιάνο πρόεδρο Λούλα ντα Σίλβα, όπου αναμένεται να εγκρίνουν κοινή δήλωση κατά των «αδικαιολόγητων μονομερών προστατευτικών μέτρων» και της «αδιακρίτως εφαρμοζόμενης αύξησης δασμών».
Η σύνοδος κορυφής των ηγετών των χωρών της ομάδας BRICS θα διεξαχθεί Κυριακή και Δευτέρα 6-7 Ιουλίου. Φέτος, η Βραζιλία ασκεί την εκ περιτροπής προεδρία του μπλοκ των αναδυόμενων αγορών, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική.
Στη σύνοδο αυτή «θα λάβουμε πολύ σημαντικές αποφάσεις για την ανάπτυξη όλων αυτών των χωρών, για τη συνεργασία και για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης όλων των κατοίκων», τόνισε ο ο υπουργός Εξωτερικών της Βραζιλίας Μάουρο Βιέιρα.
Η κυβέρνηση του Βραζιλιάνου προέδρου Λουίς Ινάσιου Λούλα ντα Σίλβα, τονίζει ότι υπό την προεδρία της Βραζιλίας, οι BRICS θα επικεντρωθούν στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των χωρών του Νότου και στη μεταρρύθμιση των πολυμερών θεσμών. Μεταξύ των προτεραιοτήτων του ανέφερε «την ανάπτυξη μέσων πληρωμής» για τη διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων μεταξύ των χωρών μελών.
Αν και το τελικό κείμενο δεν αναμένεται να κατονομάσει τις ΗΠΑ, το μήνυμα προς την κυβέρνηση Τραμπ ενόψει της προθεσμίας της 9ης Ιουλίου για την εφαρμογή των νέων δασμών είναι σαφές. «Αυτοί οι δασμοί δεν είναι παραγωγικοί ούτε ωφέλιμοι για την παγκόσμια οικονομία ή την ανάπτυξη», τόνισε ο Νοτιοαφρικανός διαπραγματευτής Ξολίσα Μαμπόνγκο.
Καθώς ο Τραμπ αποξενώνει παραδοσιακούς συμμάχους και επιδιώκει την πολιτική “America First”, οι BRICS προσπαθούν να καλύψουν το κενό που αφήνουν οι ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή. Παρά τις εγγενείς διαφορές μεταξύ των μελών, το μπλοκ φιλοδοξεί να αναδειχθεί ως υπερασπιστής του ελεύθερου εμπορίου και της πολυμερούς συνεργασίας — αξίες που έως πρόσφατα εκπροσωπούσαν κυρίως οι ΗΠΑ, αναφέρει το Bloomberg.
Η Κίνα έχει εκφράσει την πρόθεσή της να ενισχύσει τη στρατηγική συνεργασία εντός BRICS και να υποστηρίξει τον πολυμερισμό, ενώ η Ινδία δεν βλέπει σημαντικά εμπόδια στην επίτευξη κοινής διακήρυξης. Παρόλα αυτά, η συνοχή της ομάδας παραμένει εύθραυστη, ειδικά μετά τη ραγδαία διεύρυνσή της με χώρες όπως η Αίγυπτος, η Ινδονησία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι BRICS εκπροσωπούν πλέον περίπου το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ και σχεδόν το 50% του πληθυσμού της Γης.
Ωστόσο, οι βαθιές διαφορές στο πολιτικό υπόβαθρο και στις γεωπολιτικές επιδιώξεις των μελών απειλούν την ενότητα του μπλοκ. Η Ρωσία και η Κίνα φέρονται να αντιτίθενται σε οποιαδήποτε αναφορά σε πολέμους στο τελικό ανακοινωθέν, ενώ η Αίγυπτος πιέζει για μνεία στην ειρήνη στη Μέση Ανατολή και τον πόλεμο στη Γάζα.
Το εμπόριο μεταξύ των πέντε βασικών χωρών BRICS αυξήθηκε κατά 40% από το 2021 έως το 2024 ©Bloomberg
Δίκοπο μαχαίρι η στάση Τραμπ απέναντι στα BRICS
Η στάση Τραμπ απέναντι στα BRICS αποτελεί για τα μέλη δίκοπο μαχαίρι. Παρότι ενισχύει τη μεταξύ τους ενότητα, αρκετές χώρες δεν θέλουν να αποξενωθούν από τις ΗΠΑ, ενώ εξετάζουν παράλληλα εργαλεία όπως τοπικά νομίσματα και εναλλακτικά συστήματα πληρωμών για να μειώσουν την εξάρτηση από το δολάριο — αν και, σύμφωνα με Βραζιλιάνους αξιωματούχους, δεν συζητείται επίσημα η πλήρης αποδολαριοποίηση.
Ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Μπραζίλια τον Νοέμβριο και αναμένεται να παραστεί στη σύνοδο κορυφής για το κλίμα COP30 στη Βραζιλία αργότερα φέτος, δεν θα συμμετάσχει στη σύνοδο κορυφής των BRICS. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα μείνει απών για να αποφύγει να θέσει την κυβέρνηση της Βραζιλίας στη δυσάρεστη θέση να συλλάβει έναν πρόεδρο που καταζητείται για εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.
Οι BRICS επίσης εξετάζουν για πρώτη φορά συλλογικές πρωτοβουλίες για χρηματοδότηση δράσεων για το κλίμα, μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων, ενισχύοντας τη θέση της Κίνας ως πιο «φιλικού» παγκόσμιου εταίρου.
Η Κίνα συνεχίζει να συνεργάζεται με άλλα έθνη BRICS για το κλίμα, επίσης ως ένας τρόπος να δείξει ότι είναι ένας πιο φιλικός και αξιόπιστος σύμμαχος από τις ΗΠΑ. Μαζί με την Ινδονησία, το Πεκίνο έχει πραγματοποιήσει συζητήσεις με τη Βραζιλία σχετικά με την ατζέντα της ετήσιας συνόδου κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα.
Από την πλευρά της, η Ινδία δεν βλέπει σημαντικά εμπόδια για μια κοινή δήλωση από τη σύνοδο κορυφής, σύμφωνα με κυβερνητικό αξιωματούχο που γνωρίζει τις προετοιμασίες, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί συζητώντας για την τρέχουσα διπλωματία.
Ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι πραγματοποιεί κρατική επίσκεψη στη Βραζιλία μετά το τέλος της συνάντησης στο Ρίο. Ο Λούλα θα καλωσορίσει επίσης τον πρόεδρο της Ινδονησίας Prabowo Subianto και τον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής Cyril Ramaphosa σε διαδοχικές παρελάσεις.
Η koin;h αντιπάθεια προς τις ΗΠΑ και οι ετερογένεια των BRICS
Καθώς οι ηγέτες της ομάδας των αναδυόμενων οικονομιών BRICS, καταφθάνουν στο Ρίο ντε Τζανέιρο οι εικόνες είναι γνώριμες: δηλώσεις στα μέσα ενημέρωσης, διπλωματικές αβρότητες και φόντο το εμβληματικό βουνό Sugarloaf. Πίσω όμως από το τυπικό σκηνικό, για τη Βραζιλία αναδύεται μια δυσάρεστη αλήθεια: η αξία συμμετοχής σε αυτό το ανομοιογενές κλαμπ μειώνεται με ταχείς ρυθμούς.
Από την ίδρυσή του το 2009, οι BRICS –αρχικά αποτελούμενο από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική– αυτοπροβλήθηκαν ως εναλλακτική στη μεταπολεμική παγκόσμια τάξη πραγμάτων, η οποία διαμορφώθηκε από τις ΗΠΑ και τους ανεπτυγμένους συμμάχους τους. Απέναντι σε ένα σύστημα βασισμένο στις «φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες», οι BRICS προωθούν μια «πολυπολική προσέγγιση» και την «εξίσωση» των αναπτυσσόμενων χωρών.
Η ιδέα αυτή βρήκε απήχηση, με χώρες όπως η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, η Ινδονησία, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να εντάσσονται στο σχήμα.
Ωστόσο, 15 χρόνια μετά, οι BRICS παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανενεργά και αναποτελεσματικά στη διεθνή σκηνή. Η μεγαλύτερη αδυναμία είναι η ετερογένεια στη σύνθεσή του: δημοκρατίες συνυπάρχουν με αυταρχικά καθεστώτα. Πυρηνικές δυνάμεις όπως η Ρωσία συνυπάρχουν με ειρηνικές δημοκρατίες όπως η Βραζιλία. Παράλληλα, η Ινδία και η Κίνα συνεργάζονται μεν στο πλαίσιο του BRICS, αλλά η Ινδία δεν προτίθεται να εκχωρήσει την ηγεσία του αποκαλούμενου Παγκόσμιου Νότου στο Πεκίνο.
Οι αντιφάσεις είναι πολλές και ο κοινός παρονομαστής που μοιάζει να κρατά την ομάδα ενωμένη είναι μια κοινή αντιπάθεια προς την Ουάσινγκτον, καθώς οι ΗΠΑ χάνουν τη δυναμική της κυριαρχία τους στον πλανήτη οικονομικά και στρατιωτικά και αφήνουν χώρο για να θεμελιωθεί μια εναλλακτική παγκόσμια τάξη.
