Από το πετρελαϊκό εμπάργκο του 1973 μέχρι τον σημερινό «πόλεμο του αερίου», οι υδρογονάνθρακες λειτουργούν ως εργαλείο ισχύος. Τότε οι μοναρχίες του Κόλπου αξιοποίησαν τον έλεγχο της παραγωγής για να επιβάλουν όρους· η Δύση αντέδρασε με στρατηγικά αποθέματα και πολιτικές διαφοροποίησης. Σήμερα, όπως αναφέρει σε εκτενές δημοσίευμά της η Le Monde, ο Βλαντίμιρ Πούτιν, εφαρμόζει την ίδια λογική στο φυσικό αέριο: ρυθμίζει ροές και χρονισμούς, αξιοποιεί αγωγούς και συμβόλαια και μετατρέπει την ευρωπαϊκή εξάρτηση σε πολιτική πίεση.
Από το «όπλο πετρέλαιο» του 1973 έως το «όπλο φυσικό αέριο» του 2022, οι υδρογονάνθρακες μετατρέπονται διαρκώς σε μοχλό ισχύος. Το ερώτημα δεν είναι αν χρησιμοποιούνται ως πίεση, αλλά από ποιους, με ποιον τρόπο και με ποια αντίμετρα. Σήμερα, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, το παιχνίδι είναι πιο σύνθετο: οι άλλοι έδειξαν τον δρόμο και ο Βλαντίμιρ Πούτιν επιχειρεί να τον επαναχαράξει στα δικά του μέτρα.
Το χρονικό μηδέν αυτής της ιστορίας είναι το 1973. Την 6η Οκτωβρίου, ημέρα του Γιομ Κιπούρ, η Αίγυπτος με τη στήριξη της Συρίας επιτίθεται στο Ισραήλ. Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 20 Οκτωβρίου, ο βασιλιάς Φαϊζάλ πατά το «κόκκινο κουμπί»: εμπάργκο πετρελαίου προς ΗΠΑ και Ολλανδία, τις χώρες που θεωρούνται πιο κοντά στο Τελ Αβίβ. Οι αγορές πανικοβάλλονται, οι τιμές διπλασιάζονται και ύστερα τετραπλασιάζονται, ενώ η Ουάσιγκτον ρίχνει στη μάχη τον Χένρι Κίσινγκερ και τη «διπλωματία του λεωφορείου» για να επανεκκινήσουν οι ροές. Η επιστροφή στην κανονικότητα θα έρθει μόλις στις 18 Μαρτίου 1974, πέντε μήνες μετά, όταν το εμπάργκο αίρεται, έχοντας ήδη μετατοπίσει μόνιμα τις ισορροπίες ισχύος υπέρ του ΟΠΕΚ.
Το πείραμα δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Όπως θυμίζει ο Ντάνιελ Γιέργκιν, από τη δεκαετία του 1950 ο αραβικός κόσμος οραματιζόταν το πετρέλαιο ως εργαλείο για πολιτικούς στόχους γύρω από το Ισραήλ. Το 1967, στη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών, μια πρώτη απόπειρα εμπάργκο απέτυχε επειδή οι ΗΠΑ και η Βενεζουέλα μπόρεσαν να αυξήσουν παραγωγή και να γεμίσουν τα δεξαμενόπλοια που τότε έκαναν την εμφάνισή τους. Το μάθημα όμως λήφθηκε: έως το 1973 η Σαουδική Αραβία είχε αποκτήσει την κρίσιμη ικανότητα να ρυθμίζει την παραγωγή, επιτρέποντας στον ΟΠΕΚ να διαπραγματεύεται σκληρότερα τιμές και μερίδιο κερδών.
Τα αντίμετρα της Δύσης ήταν θεσμικά και στρατηγικά. Ο Ρίτσαρντ Νίξον εξαγγέλλει το «Project Independence», προάγγελο μιας ενεργειακής αυτάρκειας που θα γίνει εκ νέου επίκαιρη μισό αιώνα αργότερα. Γεννιέται ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας για να επιβάλει στρατηγικά αποθέματα και συντονισμό. Στη Γαλλία, ο Πιέρ Μεσμέρ παρουσιάζει το 1974 ένα φιλόδοξο πρόγραμμα δεκατριών πυρηνικών αντιδραστήρων και ρυθμό 6-7 ετησίως, επενδύοντας σε μια τεχνολογία που υπόσχεται μακράς πνοής ασφάλεια εφοδιασμού. Έτσι, απέναντι στο «όπλο πετρέλαιο», οι Δυτικοί οικοδομούν θεσμούς και υποδομές ανθεκτικότητας.
Στους επόμενους κύκλους κρίσης, το «όπλο πετρέλαιο» δεν ήταν μονοπώλιο των χωρών παραγωγής. Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους το αντέστρεψαν με κυρώσεις και εμπάργκο εναντίον καθεστώτων που θεωρήθηκαν απειλή για τη σταθερότητα: από την Τεχεράνη του 1979 έως μεταγενέστερους γύρους που συνδέθηκαν με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ενώ οι κυρώσεις επανήλθαν δυναμικά μετά τον νέο κύκλο έντασης στη Μέση Ανατολή το 2025. Το μήνυμα ήταν σαφές: οι υδρογονάνθρακες είναι διεθνές νόμισμα επιρροής και τιμωρίας, ανάλογα με τον κάτοχο των βανών.
Το 2022, το «γεωπολιτικό όπλο» αλλάζει καύσιμο. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μετατρέπει το φυσικό αέριο σε μοχλό πίεσης άνευ προηγουμένου για την Ευρώπη. Χώρες όπως η Αυστρία και η Λιθουανία εξαρτώνται τότε κατά 80% από ρωσικές ροές, ενώ στη Γερμανία το ρωσικό αέριο καλύπτει πάνω από το μισό της κατανάλωσης, μαζί με ένα τρίτο του πετρελαίου και περίπου το μισό του άνθρακα. Η εξάρτηση αυτή δεν προέκυψε τυχαία· ήταν αποτέλεσμα ενός σχεδίου που ξεκινά ήδη από τα 90s, με τον αγωγό Yamal προς την Κεντρική Ευρώπη, και εντείνεται την επόμενη δεκαετία με τον Nord Stream στη Βαλτική και στη συνέχεια τον TurkStream από τη Μαύρη Θάλασσα. Η Gazprom γίνεται ο κρατικός γίγαντας που τροφοδοτεί, καθησυχάζει και δένει τους πελάτες με μακροχρόνια συμβόλαια.
Διαβάστε περισσότερα στο energygame.gr
