Οι αλλαγές που ξεκίνησαν να εφαρμόζονται τα τελευταία δύο χρόνια φαίνεται πως αφήνουν ήδη το αποτύπωμά τους στα δημόσια έσοδα, ενώ συμβάλλουν ουσιαστικά στη φορολογική συμμόρφωση. Η ενίσχυση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, η καθιέρωση του τεκμαρτού εισοδήματος για τους επαγγελματίες και η προώθηση συστημάτων που καταγράφουν με ακρίβεια τις οικονομικές κινήσεις δημιούργησαν ένα νέο περιβάλλον. Η Κομισιόν στην έκθεσή της καταγράφει ότι τα μέτρα αυτά άρχισαν να κλείνουν το κενό ΦΠΑ δηλαδή, τη διαφορά ανάμεσα στα έσοδα που θα έπρεπε να εισπράττει ένα κράτος και σε αυτά που τελικά καταλήγουν στα ταμεία του.
Η διάδοση λοιπόν της χρήσης καρτών (κυρίως από την Πανδημία και μετά), η λειτουργία των ηλεκτρονικών βιβλίων και η διασύνδεση ταμειακών συσκευών με τα POS έχουν περιορίσει πρακτικές που για χρόνια έμεναν στο περιθώριο της φορολογικής νομιμότητας. Ως αποτέλεσμα, το κενό ΦΠΑ υποχώρησε το 2023 στο 11%, από 13,7% το 2022. Σε σχέση με το 2019, η μείωση αγγίζει τις 13 ποσοστιαίες μονάδες, μια μεταβολή που φανερώνει τη δυναμική που έχει αποκτήσει η ψηφιοποίηση στη μάχη κατά της φοροδιαφυγής. Παράλληλα, το ευρωπαϊκό μέσο ποσοστό βρίσκεται στο 9,5%, με το οικονομικό επιτελείο να εκτιμά ότι μέχρι το τέλος του 2026 η χώρα μπορεί να βρίσκεται πλήρως σε ευρωπαϊκή τροχιά.
Το συνολικό κενό συμμόρφωσης στον ΦΠΑ για το 2023 φτάνει τα 128 δισ. ευρώ σε επίπεδο ΕΕ και σύμφωνα με την Κομισιόν πριν από λίγα χρόνια η Ελλάδα ήταν ανάμεσα στις τελευταίες χώρες σε αποτελεσματικότητα, μαζί με τη Ρουμανία και τη Μάλτα. Από το 2020 και μετά, όμως, η κατάσταση αναστρέφεται. Η Ελλάδα βρίσκεται πλέον ανάμεσα στις πρώτες χώρες που καταγράφουν σημαντική μείωση φοροδιαφυγής στον ΦΠΑ, πλάι στη Γερμανία, την Ουγγαρία και τις Κάτω Χώρες.
Παρά την πρόοδο, η Κομισιόν επισημαίνει ότι η δομή της ελληνικής οικονομίας εξακολουθεί να κρύβει παγίδες. Ο τομέας των υπηρεσιών και ο τουρισμός, κλάδοι στους οποίους οι συναλλαγές συχνά γίνονται με μεγαλύτερη… ευελιξία μπορούν να επιβραδύνουν την πορεία σύγκλισης.
Η εικόνα της παραοικονομίας παραμένει επίσης καθοριστική. Για το 2022, εκτιμάται ότι αντιστοιχούσε στο 21% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου 43 δισ. ευρώ. Παρά τη μείωση σε σχέση με το 2012, το ποσοστό παραμένει υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (3,7 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ και συγκεκριμένα φθάνει στο 17,6%), και δείχνει πόσο βαθιά ριζωμένες είναι οι πρακτικές που ξεφεύγουν από τον επίσημο οικονομικό κύκλο. Μεγάλο μέρος αυτής της δραστηριότητας εντοπίζεται στους αυτοαπασχολούμενους, που συχνά λειτουργούν σε κλάδους όπου η παρακολούθηση είναι πιο δύσκολη. Το ζήτημα έχει αναδειχθεί και από το ΔΝΤ, το οποίο τονίζει ότι η συνέχιση των ελέγχων και η ενίσχυση της φορολογικής συμμόρφωσης παραμένουν αναγκαίες.
Η Κομισιόν στρέφει το βλέμμα και στις φοροαπαλλαγές, οι οποίες αποτελούν ένα ακόμη κρίσιμο πεδίο. Επισημαίνει πως, παρότι η Ελλάδα καταγράφει με σαφήνεια τις φορολογικές της δαπάνες, δεν έχει ακόμη αναπτύξει έναν μηχανισμό που να αξιολογεί συστηματικά την αποτελεσματικότητά τους.
Το κόστος τους δεν είναι αμελητέο:. Τα διαφυγόντα έσοδα από φοροαπαλλαγές διαμορφώθηκαν το 2023 στα 18,82 δισ. ευρώ και το 2024 αυξήθηκαν στα 22,88 δισ. ευρώ. Η έκθεση υπογραμμίζει ότι ο μεγάλος αριθμός σχετικών διατάξεων, σε συνδυασμό με τον δημοσιονομικό τους αντίκτυπο, καθιστά αναγκαία την καθιέρωση ενός μόνιμου συστήματος αξιολόγησης.
Σημειώνεται ότι ο Διοικητής της ΤτΕ Γ. Στουρνάρας έχει αναφέρει, κατ’ επανάληψη ότι πρέπει να επανεξετασθούν οι φοροαπαλλαγές επισημαίνοντας ότι: «Η επαναξιολόγηση των υφιστάμενων φοροαπαλλαγών θα πρέπει να εστιάσει στην κοινωνική τους χρησιμότητα και στην κατάλληλη στόχευση.
Καθώς τόσο το πλήθος όσο και το κόστος των φοροαπαλλαγών έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, μια επαναξιολόγηση κρίνεται αναγκαία προκειμένου να διαπιστωθεί η αναγκαιότητά τους στην τρέχουσα συγκυρία και να διασφαλιστεί η επίτευξη του σκοπού τους (στήριξη ευάλωτων ομάδων, ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, προώθηση της καινοτομίας κ.ά.).
