Στο έργο του Ξενοφώντα «Κύρου Ανάβασις» οι εξαντλημένοι Έλληνες, αντικρίζοντας τον Εύξεινο Πόντο, αναφώνησαν «Θάλαττα, θάλαττα», εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο την ανακούφισή τους που τα δεινά τους έφθασαν στο τέλος τους. Με τη λειψυδρία να χτυπά «κόκκινο» σε χώρες της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, μια από τις προτεινόμενες βιώσιμες λύσεις είναι η αφαλάτωση. Μόνο που, όπως έχει αποδειχτεί σε πολλές περιπτώσεις του παρελθόντος, όταν το φυσικό χάνεται και δίνει τη θέση του στο τεχνητό, τότε το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα το επιθυμητό, τόσο σε επίπεδο ποιότητας όσο και σε επίπεδο κόστους.
Και στην περίπτωση της λειψυδρίας, μπορεί η θάλασσα να προτείνεται ως «σανίδα σωτηρίας» σε μια ήπειρο, που τα προγνωστικά μοντέλα δείχνουν ότι ο Νότος θα στεγνώσει και ο πληθυσμός της θα διψάσει, ωστόσο το κόστος της προωθούμενης λύσης θα είναι «αλμυρό» για τις κυβερνήσεις, οι οποίες καλούνται να δαπανήσουν πακτωλό χρήματων σε υποδομές. Η αφαλάτωση, όπως επιβεβαιώνεται από τη Σαουδική Αραβία που έχει επενδύσει σημαντικά στο συγκεκριμένο project, είναι «ακριβή» λύση. Οι θιασώτες της, πάντως, υπογραμμίζουν ότι σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου το μερίδιο των ΑΠΕ στο ημερήσιο ενεργειακό μείγμα ξεπερνά το 55%, το κόστος της αφαλάτωσης μπορεί να κατέβει σημαντικά.
Μια από τις χώρες που εξετάζουν σοβαρά να υιοθετήσουν άμεσα την αφαλάτωση είναι η Κύπρος. Η νησιωτική χώρα αντιμετωπίζει σοβαρή κρίση με το νερό λόγω παρατεταμένης ξηρασίας. Εδώ και τρία χρόνια οι βροχές είναι ελάχιστες, με αποτέλεσμα η Κύπρος να αναγκάζεται να κάνει για πρώτη φορά φέτος εισαγωγές αγροτικών προϊόντων, όπως ντομάτες και καρπούζια. Η Λευκωσία έχει ενεργοποιήσει σειρά μέτρων για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, όπου μεταξύ άλλων απαγορεύεται το πότισμα σε εποχικές καλλιέργειες και έχει μειωθεί στο μισό το νερό για αγροτική χρήση. Όπως αναφέρει δημοσίευμα στους Financial Times, η αφαλάτωση -παρά τις υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως η παραγωγή άλμης- εμφανίζεται ως η μόνη άμεση λύση για την κάλυψη των αναγκών του νησιού σε πόσιμο νερό. Η Κύπρος σχεδιάζει, μάλιστα, να βασιστεί αποκλειστικά σε αυτήν μέσα στην επόμενη τριετία, επεκτείνοντας τις υπάρχουσες υποδομές.
Παγκοσμίως, η αγορά της αφαλάτωσης αναπτύσσεται ραγδαία, με τις τεχνολογικές καινοτομίες να οδηγούνται κυρίως από κράτη του Αραβικού Κόλπου, όπου λόγω γεωγραφικών συνθηκών, η πρακτική είναι αναγκαία εδώ και δεκαετίες. Σήμερα, η περιοχή αυτή καλύπτει περίπου το 70% της παγκόσμιας δυναμικότητας. Στην πρώτη γραμμή βρίσκεται και το Ισραήλ, με σημαντικό μέρος από το πόσιμο νερό να προέρχεται μέσω αφαλάτωσης. Σημειώνεται, πάντως, ότι παρά τις σημαντικές επενδύσεις και τη διεθνή δυναμική της συγκεκριμένης πρακτικής, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η αφαλάτωση δεν αποτελεί μακροπρόθεσμη λύση. Αντιθέτως, η διαχείριση της ζήτησης και η συνολική μεταρρύθμιση των υδατικών πόρων είναι εξίσου αναγκαίες για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας λειψυδρίας.
Αφαλάτωση, μια αγορά αξίας άνω των 20 δισ. δολαρίων έως το 2027
Με την κλιματική αλλαγή να κάνει τις βροχές λιγότερο «αξιόπιστες» και τα υπόγεια νερά να μειώνονται, πολλές χώρες στρέφονται στην αφαλάτωση ως λύση για τη λειψυδρία. Η συγκεκριμένη αγορά προβλέπεται να ξεπεράσει σε αξία τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2027.
Στην Κύπρο, η χρόνια έλλειψη επενδύσεων, οι κατακερματισμένες πολιτικές και η εξάρτηση από τις βροχές έχουν φέρει το υδροδοτικό σύστημα στα όριά του. Τον Ιούνιο του 2025, τα μεγάλα φράγματα της χώρας ήταν γεμάτα μόλις κατά 21,7%, ενώ πέντε χρόνια πριν βρίσκονταν στο 97%. Η αφαλάτωση -αν και ενεργοβόρα- θεωρείται πλέον αναγκαία. Η Κύπρος διαθέτει τέσσερις μεγάλες μονάδες και η αρμόδια υπουργός Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, Μαρία Παναγιώτου, έχει ανακοινώσει ένα επείγον σχέδιο 28 σημείων, με στόχο να καλυφθούν πλήρως οι ανάγκες σε πόσιμο νερό μέσω αφαλάτωσης σε δύο με τρία χρόνια.
Αδειάζει από νερό το φράγμα Γερμασόγειας στην Κύπρο © EPA/KATIA CHRISTODOULOU
Το νησί, όμως, δεν είναι η μόνη περιοχή που αντιμετωπίζει τέτοιες προκλήσεις. Περιοχές από την Ινδία έως τη Βόρεια Αμερική βιώνουν παρόμοια πίεση στους υδάτινους πόρους. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ένας στους δέκα ανθρώπους ζει σε χώρα με σοβαρή λειψυδρία. «Η ζήτηση νερού αυξάνεται ραγδαία» προειδοποιεί ο Kaveh Madani από τον ΟΗΕ. Και προσθέτει: «Οι φυσικές πηγές είναι περιορισμένες και η κλιματική αλλαγή τις περιορίζει ακόμη περισσότερο».
Πόσο κοστίζει η αφαλάτωση
Η τεχνολογία αφαλάτωσης έχει προοδεύσει, εγκαταλείποντας την παλιά μέθοδο του βρασμού και υιοθετώντας την αντίστροφη όσμωση, που φιλτράρει το αλάτι μέσω ειδικών μεμβρανών. Παρ’ όλα αυτά, η διαδικασία παραμένει ενεργοβόρα και παράγει άλμη -ένα αλμυρό απόβλητο που μπορεί να βλάψει το θαλάσσιο περιβάλλον. Η αντίστροφη όσμωση, αν και πιο αποδοτική ενεργειακά από την παλαιά μέθοδο, παραμένει δαπανηρή.
Στην Κύπρο, το κόστος φτάνει τα 1,50 ευρώ ανά κυβικό μέτρο, κυρίως λόγω χρήσης ορυκτών καυσίμων. Υπάρχουν, βέβαια, σχέδια για χρήση ανανεώσιμων πηγών, ωστόσο περιορίζονται από τεχνικά και χωρικά εμπόδια. Όπως εξηγεί η Παναγιώτα Χατζηγεωργίου, πρώην επικεφαλής του Τμήματος Ανάπτυξης Υδάτων, «η αφαλάτωση δεν μπορεί να λειτουργεί κατά διαστήματα, χρειάζεται σταθερή παροχή ρεύματος». Και ήδη το σχέδιο για τοποθέτηση φωτοβολταϊκών στις αντλίες σκοντάφτει στον περιορισμένο χώρο και στις αδυναμίες του ηλεκτρικού δικτύου.
Για να γίνει αντιληπτό το χάσμα στα κόστη, αρκεί μια ματιά στον Αραβικό Κόλπο. Το Ντουμπάι θα πληρώνει μόλις 0,37 ευρώ, όταν τεθεί σε λειτουργία το νέο mega εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας Hassyan. Η διαφορά προκύπτει από το μέγεθος, τις συμφωνίες σύμπραξης με τον ιδιωτικό τομέα και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Την ίδια στιγμή η κρατική εταιρεία Taqa στο Άμπου Ντάμπι έχει προσθέσει 70 MW ηλιακής ενέργειας στο εργοστάσιο Taweelah, φιλοδοξώντας να φτάσει το 66% της αφαλάτωσης μέσω αντίστροφης όσμωσης μέχρι το 2030, από 40% σήμερα.
Μονάδα αφαλάτωσης νερού στο Ισραήλ © EPA/ABIR SULTAN
Σε κάθε περίπτωση η παγκόσμια ικανότητα αφαλάτωσης αυξάνεται συνεχώς, με σημαντικές επενδύσεις από κυβερνήσεις και εταιρείες για την επέκταση των μονάδων και τον περιορισμό της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Επίσης, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στη μείωση του θορύβου που παράγεται από τις μονάδες αφαλάτωσης. «Δεν μπορείς να σταθείς», αναφέρουν κάτοικοι αρκετά κοντά στις μονάδες αφαλάτωσης που χρησιμοποιεί η Κύπρος.
Οι μεγάλοι παίκτες και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα
Παράλληλα, το πρόβλημα της άλμης παραμένει άλυτο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, παράγονται 150 εκατ. κυβικά μέτρα άλμης την ημέρα, απειλώντας τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Κάποιες χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία, εξετάζουν την αξιοποίησή της, π.χ. για εξαγωγή λιθίου, το πολύτιμο ορυκτό στην πράσινη μετάβαση (σ.σ. μπαταρίες).
Σημειώνεται ότι η αγορά αφαλάτωσης εξελίσσεται, με μεγάλες εταιρείες όπως η Veolia, η Acciona και η Doosan να ανταγωνίζονται δυναμικά. Όμως, όπως επισημαίνουν ειδικοί, η αφαλάτωση δεν είναι πανάκεια. Πρέπει να συνδυάζεται με εξοικονόμηση, ανακύκλωση και αναβάθμιση υποδομών. «Είναι πιο εύκολο να αυξήσεις την προσφορά παρά να μειώσεις τη ζήτηση» καταλήγει ο Madani, υπογραμμίζοντας: «Η αφαλάτωση έχει ρόλο, αλλά δεν είναι η απόλυτη λύση».
