Η Κομισιόν επιδιώκει να τερματίσει πλήρως τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου έως το 2027, όμως η Τουρκία δηλώνει ότι δεν πρόκειται να συμμορφωθεί με το νέο σχέδιο. Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί, σύμφωνα με το Politico, κίνδυνο σοβαρού «παραθύρου» για την ανεπίσημη συνέχιση της ροής ρωσικού καυσίμου προς την ΕΕ, «σαμποτάροντας» τις προσπάθειες του μπλοκ να απεξαρτηθεί οριστικά από το ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό.
Όπως εξηγεί το δημοσίευμα, για να υλοποιήσει το σχέδιο αυτό, η Ευρώπη θέλει να επιβάλει αυστηρότερους κανόνες παρακολούθησης ώστε να εντοπίζει πώς και από πού συνεχίζει να εισέρχεται το ρωσικό αέριο στην Ένωση. Ωστόσο, η ΕΕ θα χρειαστεί πληροφορίες από βασικές χώρες διέλευσης όπως η Τουρκία, και η Άγκυρα δεν φαίνεται διατεθειμένη να συνεργαστεί.
«Ενώ η ΕΕ μπορεί να αποφασίσει ή όχι την πλήρη απαγόρευση εισαγωγής ρωσικού αερίου, η Τουρκία θεωρεί ότι οι μονομερείς κυρώσεις κινδυνεύουν να διαταράξουν τις οικονομίες και να αυξήσουν τις ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια όλων», ανέφερε σε ανακοίνωσή του το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών. «Η Τουρκία εφαρμόζει μόνο τις κυρώσεις που έχουν υιοθετηθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.»
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι αυτή η απροθυμία μπορεί να ανοίξει ένα παραθυράκι, επιτρέποντας στο ρωσικό αέριο να συνεχίσει να εισάγεται αθέατο στην ΕΕ, πολύ μετά την νομική προθεσμία. Η εξέλιξη αυτή συμπίπτει με την επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας, εν μέσω εκτεταμένων καταστολών της τουρκικής αντιπολίτευσης.
«Η απροθυμία της Τουρκίας να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις παρακολούθησης της ΕΕ θα μπορούσε να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στην αποτελεσματική εφαρμογή του προτεινόμενου κανονισμού, ειδικά δεδομένου του αυξανόμενου ρόλου της Τουρκίας ως χώρας διέλευσης και ενδεχόμενου κόμβου ρωσικού αερίου», σημείωσε ο Βίλε Νινίστο, ευρωβουλευτής των Πρασίνων και πρώην υπουργός Περιβάλλοντος της Φινλανδίας, που ηγείται των εργασιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το νομοσχέδιο.
Η είσοδος από την πίσω πόρτα
Περισσότερα από τρία χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η ΕΕ προσπαθεί να απαλλαγεί πλήρως από την ρωσική ενέργεια και να κόψει ένα βασικό έσοδο για το Κρεμλίνο.
Από το 2022, η ΕΕ έχει σταδιακά διακόψει όλες τις θαλάσσιες αγορές ρωσικού πετρελαίου και άνθρακα, μειώνοντας ταυτόχρονα τις εισαγωγές φυσικού αερίου κατά περίπου δύο τρίτα. Παράλληλα, συνεχίζει να αγοράζει σημαντικές ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από τη Ρωσία, μαζί με περιορισμένες ποσότητες μέσω αγωγών.
Τον Ιούνιο, οι Βρυξέλλες παρουσίασαν νομοθετική πρόταση για την αντιμετώπιση αυτών των υπολειπόμενων εισαγωγών, με σταδιακό ολικό μπλοκάρισμα, ξεκινώντας με απαγόρευση βραχυχρόνιων συμβολαίων φέτος και σταδιακό τερματισμό μακροχρόνιων συμφωνιών έως το 2027.
Για να το πετύχει αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά από τις εταιρείες που εισάγουν ρωσικό αέριο να παρέχουν «όλες τις σχετικές πληροφορίες» για την προέλευση του καυσίμου, συμπεριλαμβανομένων των συμβολαίων προμήθειας. Αυτή τη στιγμή, οι πρωτεύουσες της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις επί της νομοθεσίας. Η παρακολούθηση της προέλευσης του φυσικού αερίου είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί η προέλευση των μορίων αερίου. Επιπλέον, τα συμβόλαια προμήθειας είναι απόρρητα και το αέριο περνά από πολλούς μεσάζοντες πριν φτάσει στον τελικό προορισμό.
Οι προτεινόμενοι κανόνες δεν θα επιβάλλουν νομικές υποχρεώσεις στην Τουρκία, που δεν είναι μέλος της ΕΕ. Όμως, επειδή τα συμβόλαια δεν αποτυπώνουν πάντα καθαρά την προέλευση του καυσίμου, οι ευρωπαϊκές εταιρείες μπορεί να χρειαστεί να ζητούν επιπλέον πληροφορίες από τους Τούρκους συνεργάτες τους για να συνεχίσουν τις εισαγωγές, εξηγεί η Άουρα Σαμπάντους, ανώτερη αναλύτρια ενέργειας και ειδική στην αγορά φυσικού αερίου στην εταιρεία ICIS.
Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το σημείο διασύνδεσης Στράντζα-Μαλκότσα στα σύνορα Τουρκίας-Βουλγαρίας.
Με βάση μια περίπλοκη συμφωνία του 2023, η βουλγαρική εταιρεία Bulgargaz μπορεί να παραγγέλνει φορτία LNG στα τουρκικά τερματικά, τα οποία στη συνέχεια παραλαμβάνει η τουρκική κρατική εταιρεία Botaş και τα επιστρέφει στη Bulgargaz στα σύνορα της ΕΕ. Το πρόβλημα είναι ότι «δεν γνωρίζουμε αν το αέριο που φτάνει στη Βουλγαρία είναι το ίδιο που παραδίδεται στα τερματικά της Τουρκίας», λέει η Σαμπάντους, άρα η ΕΕ δεν μπορεί να είναι σίγουρη ότι δεν «αναμιγνύεται» με άλλες προμήθειες ενδιάμεσα.
Και δεδομένης της σχετικά φθηνής τιμής του ρωσικού αερίου, υπάρχει «μεγάλος κίνδυνος» ότι μεγάλο μέρος αυτού του αερίου είναι ρωσικό, προσθέτει, ενώ ο ίδιος κίνδυνος ισχύει και για τη μικρότερη διασύνδεση Κήποι μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Τον τελευταίο χρόνο, η ΕΕ εισήγαγε 1,9 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου μέσω αυτών των δύο συνδέσμων, σύμφωνα με στοιχεία από την πλατφόρμα ENTSO-G — αριθμός που μπορεί να φτάσει τα 5,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, λέει η Σαμπάντους. Αν και μικρός σε σύγκριση με τα 150 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα που η Ρωσία εξήγαγε κάποτε στην ΕΕ, αντιπροσωπεύει το ένα πέμπτο των συνολικών εισαγωγών μέσω αγωγών από τη Ρωσία πέρυσι.
Αυτό το «παραθυράκι» σημαίνει ότι οι δύο διασυνδέσεις «οπωσδήποτε πρέπει να συμπεριληφθούν» στη νομοθεσία ως «υψηλού κινδύνου» σημεία εισόδου, τονίζει η Σαμπάντους.
«Εάν η Τουρκία αρνηθεί να συνεργαστεί πλήρως με τις απαιτήσεις παρακολούθησης και διαφάνειας … οι αρχές των κρατών μελών της ΕΕ θα στερηθούν τα απαραίτητα δεδομένα για να καθορίσουν την προέλευση του αερίου που εισέρχεται από την Τουρκία», προσθέτει ο Νινίστο.
Η απροθυμία της Άγκυρας και η ανάγκη για κίνητρα
Οι βασικοί παίκτες στη μεταφορά αερίου από τα τουρκικά σύνορα υποστηρίζουν ότι οι ροές παρακολουθούνται αυστηρά, αν και οι ειδικοί παραμένουν επιφυλακτικοί.
Από την πλευρά της, η Bulgargaz είπε στο POLITICO ότι βάσει της συμφωνίας του 2023 παρέχει μόνο υπηρεσίες διευκόλυνσης μεταφοράς αερίου και όχι πωλήσεις, ενώ υποστηρίζει ότι παρακολουθεί στενά την προέλευση του αερίου.
«Η Bulgargaz έχει όλα τα έγγραφα… του LNG που παραδόθηκε στα τερματικά της Botaş», ανέφεραν, προσθέτοντας πως «σε αυτό το πλαίσιο, η προέλευση του φυσικού αερίου μπορεί εύκολα να αποδειχθεί.»
Και η Άγκυρα δηλώνει ότι διατηρεί «σταθερή και συνεπή στάση απέναντι σε οποιεσδήποτε προσπάθειες να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία για να παρακαμφθούν οι κανόνες της ΕΕ», ενώ προσθέτει πως «τα δεδομένα για τις εισαγωγές αερίου από τους προμηθευτές δημοσιεύονται περιοδικά.»
Η Επιτροπή, η Botaş και οι ελληνικές εταιρείες εισαγωγής αερίου ΔΕΠΑ και Metlen δεν απάντησαν σε αιτήματα σχολιασμού από το POLITICO.
Το πρόβλημα είναι ότι «η Τουρκία δεν έχει μεγάλο κίνητρο να συμμορφωθεί» με το νομοσχέδιο, δεδομένου ότι οι σχέσεις της με την ΕΕ βρίσκονται σήμερα «στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο», όπως λέει ο Μεχμέτ Ογκοτζού, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας συμβούλων ενέργειας Global Resources Partnership και πρώην τούρκος διπλωμάτης.
Οι Βρυξέλλες θα πρέπει να σκεφτούν κίνητρα, όπως το να ξανανοίξουν παγωμένες συνομιλίες για ενεργειακά θέματα που συνδέονται με το «παγωμένο» αίτημα ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ. Άλλη επιλογή είναι η απελευθέρωση κεφαλαίων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για πράσινα έργα.
Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε στο POLITICO ότι είναι «διατεθειμένο… να συνεργαστεί με την ΕΕ σε ενεργειακά θέματα» ανάλογα με τη βούληση της Ένωσης να εμπλακεί με την Άγκυρα, κάτι που θα μπορούσε να περιλαμβάνει και την επανεκκίνηση υψηλού επιπέδου ενεργειακών συνομιλιών με τις Βρυξέλλες.
Όμως αυτό προϋποθέτει ότι η Τουρκία θα συμμορφωθεί καλή τη πίστει. Η Σαμπάντους εκτιμά πως υπάρχει «μεγάλη πιθανότητα» η Άγκυρα να «πειράξει» τα τελωνειακά έγγραφα — όπως ήδη υποψιάζεται ότι έχει κάνει με αποστολές ρωσικού πετρελαίου προς την ΕΕ.
«Τι δικαιοδοσία έχει η ΕΕ πάνω στην Τουρκία;» αναρωτιέται. «Δεν μπορεί να πάει να ελέγξει τα τουρκικά τελωνεία… δεν μπορεί να ελέγξει την τουρκική κυβέρνηση — δεν έχει καμία δικαιοδοσία».
