Η TotalEnergies βρίσκεται αντιμέτωπη με μια από τις πιο εμβληματικές νομικές προκλήσεις στην Ευρώπη γύρω από την κλιματική αλλαγή, καθώς Βέλγος αγρότης την οδηγεί στα δικαστήρια, κατηγορώντας την ότι φέρει μέρος της ευθύνης για τις καταστροφές που υπέστη η εκμετάλλευσή του λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων. Ο Ούγ Φάλις υποστηρίζει ότι καταιγίδες, καύσωνες και παρατεταμένες ξηρασίες —που αποδίδει στην επιδεινούμενη κλιματική κρίση— έχουν καταστρέψει τις καλλιέργειες και το εισόδημά του τα τελευταία χρόνια.
Όπως μεταδίδει το Politico η υπόθεση, που υποστηρίζεται από ΜΚΟ και νομικές ομάδες, εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την ευθύνη των μεγάλων ενεργειακών εταιρειών στην υπερθέρμανση του πλανήτη και θα μπορούσε να δημιουργήσει δεδικασμένο με ευρωπαϊκές και παγκόσμιες διαστάσεις.
TotalEnergies: Αγρότης από το Βέλγιο ζητά αποζημίωση για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής
Το 2016 μια σφοδρή καταιγίδα –ασυνήθιστη για την εποχή– κατέστρεψε ολοσχερώς τη σοδειά φράουλας στο αγρόκτημα του Ούγ Φάλις, στην επαρχία Αινώ, στη δυτική πλευρά του Βελγίου.
Ήταν μόνο μία από μια μακρά σειρά ακραίων φυσικών φαινομένων που έπληξαν την εκμετάλλευσή του και τα οποία, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, γίνονται ολοένα και πιο συχνά λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Σήμερα, ο Φάλις θέλει όσοι ευθύνονται για την κλιματική κρίση να τον αποζημιώσουν για τις ζημιές που υπέστη — και έχει επιλέξει ως στόχο μία από τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες στον κόσμο: την TotalEnergies.
Σε μια κατάμεστη δικαστική αίθουσα στην πόλη Τουρναί, με τη στήριξη ομάδας ΜΚΟ και νομικών συμβούλων, ο Φάλις παρουσίασε την υπόθεσή του ενώπιον των δικαστών, υποστηρίζοντας ότι ο γαλλικός κολοσσός ορυκτών καυσίμων πρέπει να λογοδοτήσει για τις κλιματικές καταστροφές που αποδεκάτισαν τις αποδόσεις του.
Πρόκειται, ωστόσο, για μια ιδιαίτερα δύσκολη νομική μάχη. Η TotalEnergies, που δεν έχει ακόμη παρουσιάσει επίσημα τα επιχειρήματά της στο δικαστήριο, δήλωσε στο Politico ότι το να θεωρείται ένας μόνο παραγωγός υπεύθυνος «για τη συλλογική επίπτωση αιώνων χρήσης ορυκτών καυσίμων δεν έχει κανένα νόημα».
Το διακύβευμα είναι, πάντως, τεράστιο: αν ο Φάλις δικαιωθεί, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ισχυρό νομικό προηγούμενο, ανοίγοντας τον δρόμο για παρόμοιες αγωγές κατά άλλων εταιρειών ορυκτών καυσίμων στην Ευρώπη και πέραν αυτής.
«Είναι μια ιστορική ημέρα», δήλωσε ο Φάλις στους υποστηρικτές του έξω από το δικαστήριο. «Τα δικαστήρια μπορούν να εξαναγκάσουν τις πολυεθνικές να αλλάξουν τις πρακτικές τους».
TotalEnergies και το δύσκολο ζήτημα απόδοσης ευθύνης
Παρότι η καύση ορυκτών καυσίμων αναγνωρίζεται σχεδόν καθολικά ως η κύρια αιτία της υπερθέρμανσης του πλανήτη, οι επιπτώσεις της είναι αθροιστικές και παγκόσμιες – προϊόν της δράσης αναρίθμητων παραγόντων σε βάθος περισσότερων από δύο αιώνων. Η απόδοση ευθύνης σε μία μόνο εταιρεία —ακόμη και σε έναν κολοσσό όπως η TotalEnergies, η οποία εκπέμπει ετησίως διοξείδιο του άνθρακα σε ποσότητα συγκρίσιμη με τις συνολικές εκπομπές του Ηνωμένου Βασιλείου— αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο νομικό εγχείρημα. Οι περισσότερες παρόμοιες προσπάθειες στο παρελθόν έχουν αποτύχει.
Επικαλούμενη αυτά τα επιχειρήματα, η TotalEnergies αρνείται ότι φέρει ευθύνη για την επιδείνωση των ξηρασιών και των καταιγίδων που έπληξαν το αγρόκτημα του Φάλις τα τελευταία χρόνια.
Η υπόθεση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο κύμα στρατηγικών αγωγών που στοχεύουν στο να δοκιμάσουν κατά πόσο τα δικαστήρια μπορούν να επιβάλουν αλλαγές στη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου. Μέχρι σήμερα, περισσότερες από 2.900 υποθέσεις κλιματικής δικαιοσύνης έχουν κατατεθεί παγκοσμίως.
«Είναι η πρώτη φορά –τουλάχιστον στο Βέλγιο– που ένα δικαστήριο μπορεί να αναγνωρίσει τη νομική ευθύνη ενός από τους ρυπαντές άνθρακα για τις ζημιές που υφίστανται οι πολίτες και αγρότες όπως ο Ούγ», δήλωσε ο Ζοερί Τάις, εκπρόσωπος της Greenpeace Βελγίου, μιλώντας έξω από το δικαστήριο.
Ιστορικές διαστάσεις και νέα νομικά δεδομένα για την TotalEnergies
Προηγούμενες προσπάθειες να αποδοθεί η κλιματική αλλαγή σε έναν και μόνο ρυπαντή κατέληξαν κυρίως σε αποτυχία, όπως συνέβη όταν Περουβιανός αγρότης μήνυσε τη γερμανική ενεργειακή εταιρεία RWE, υποστηρίζοντας ότι οι εκπομπές της συνέβαλαν στο λιώσιμο των παγετώνων και στον κίνδυνο πλημμύρας του χωριού του.
Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο Τάις, «το νομικό πλαίσιο διεθνώς έχει αλλάξει τον τελευταίο χρόνο», επικαλούμενος τη «νομική τομή» που δημιούργησε πρόσφατη γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, η οποία καθορίζει τις υποχρεώσεις των κρατών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Σύμφωνα με τον ίδιο, έχουν διατυπωθεί αρκετές γνώμες που αποδίδουν σαφώς ευθύνη τόσο στις κυβερνήσεις όσο και στις εταιρείες. «Ελπίζουμε ότι ο δικαστής θα το λάβει υπόψη στην απόφασή του».
Ο Ματίας Πετελ, μέλος της περιβαλλοντικής επιτροπής της Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα — η οποία συμμετέχει επίσης στην αγωγή — επισήμανε ότι είναι σημαντικό να ασκούνται πολλαπλές προσφυγές σε διαφορετικές χώρες και κατά διαφορετικών εταιρειών, δεδομένου ότι «πολλοί παράγοντες συντηρούν το σημερινό μοντέλο μιας οικονομίας που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα».
Ο Φάλις υποστηρίζει πως η αγωγή του βασίζεται στις επιτυχίες προηγούμενων υποθέσεων, όπως εκείνη των Friends of the Earth Netherlands κατά της Shell, αλλά επιχειρεί να κάνει «ένα βήμα παραπέρα»: όχι μόνο να αποδώσει ευθύνες για το παρελθόν, αλλά και να εξαναγκάσει την TotalEnergies να αλλάξει την επενδυτική της πολιτική, ευθυγραμμίζοντάς την με τον στόχο των μηδενικών καθαρών εκπομπών έως το 2050.
«Δεν ζητούμε απλώς αποζημίωση. Ζητούμε τη μεταμόρφωση ολόκληρου του επενδυτικού τους μοντέλου», σημείωσε ο Πετελ.
Οι άμεσες συνέπειες και οι κατηγορίες κατά της TotalEnergies
Τα τελευταία χρόνια, ο Φάλις —κτηνοτρόφος επί περισσότερα από 35 χρόνια— έχει βιώσει ολοένα και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα. Η καταιγίδα του 2016, που αφάνισε τις φράουλές του, κατέστρεψε και το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής πατάτας. Το 2018, το 2020 και το 2022, καύσωνες και ξηρασίες έπληξαν τόσο τις καλλιέργειες όσο και τα ζώα του, αναγκάζοντάς τον να αγοράζει ζωοτροφές από αλλού.
Οι επιπτώσεις αυτές επηρέασαν όχι μόνο τα οικονομικά του, αλλά και την ψυχική του υγεία. «Βίωσα την κλιματική αλλαγή από πρώτο χέρι. Επηρέασε την εκμετάλλευσή μου, αλλά και την καθημερινότητα και το ηθικό μου», δήλωσε.
Παρότι ο ίδιος στράφηκε στη βιολογική γεωργία, διέκοψε τη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων και μείωσε το μέγεθος του κοπαδιού του, θεωρεί ότι οι προσπάθειές του υπονομεύονται από το γεγονός ότι «μεγάλες εταιρείες άνθρακα όπως η TotalEnergies συνεχίζουν να αναζητούν και να εκμεταλλεύονται νέα κοιτάσματα».
Οι δικηγόροι του παρουσίασαν πέντε βασικές κατηγορίες: ότι η TotalEnergies συνέχισε να εκμεταλλεύεται ορυκτά καύσιμα ενώ γνώριζε τις επιπτώσεις τους, ότι αμφισβήτησε επιστημονικά δεδομένα, ότι άσκησε πιέσεις κατά αυστηρότερων μέτρων, ότι υιοθέτησε στρατηγική μετάβασης που δεν ευθυγραμμίζεται με τη Συμφωνία των Παρισίων, και ότι προέβη σε πρακτικές «πράσινου ξεπλύματος» παραπλανώντας το κοινό.
Ζητούν όχι μόνο αποζημιώσεις, αλλά και διακοπή νέων επενδύσεων σε έργα ορυκτών καυσίμων, δραστική μείωση εκπομπών και υιοθέτηση στρατηγικής σύμφωνης με τη Συμφωνία του 2015 για το κλίμα.
Η απάντηση της TotalEnergies
Η γαλλική πετρελαϊκή εταιρεία αντέτεινε ότι η προσφυγή του Φάλις «στερείται νομιμότητας και νομικής βάσης». Σε δήλωσή της υπογράμμισε ότι το να επωμιστεί ένας μόνο, μακροχρόνιος παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου —που αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 2% του κλάδου και δεν δραστηριοποιείται στον άνθρακα— μια ευθύνη που προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο οικοδομήθηκε επί περισσότερο από έναν αιώνα το παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα, «δεν έχει λογική βάση».
Η TotalEnergies επιμένει ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα με πολλούς συντελεστές και ότι δεν μπορεί να της αποδοθεί μονομερής ευθύνη. Παράλληλα, υποστηρίζει ότι μειώνει τις εκπομπές της και ενισχύει τις επενδύσεις της στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ότι πιο αποτελεσματικός δρόμος για την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης είναι οι στοχευμένες, κλαδικές ρυθμίσεις και όχι η δικαστική οδός.
Η νομική ομάδα της εταιρείας θα έχει έξι ώρες για να παρουσιάσει τα επιχειρήματά της κατά τη δεύτερη φάση της ακροαματικής διαδικασίας, στις 26 Νοεμβρίου στην Τουρναί, ενώ η απόφαση του δικαστηρίου αναμένεται στο πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους.
