Πριν από μόλις επτά χρόνια, ελάχιστοι Ευρωπαίοι είχαν φανταστεί ότι τα μικρά ηλεκτρικά πατίνια –τα λεγόμενα e-scooters– θα μετατρέπονταν σε σταθερό στοιχείο του αστικού τοπίου, από την Αθήνα μέχρι το Ρέικιαβικ. Σήμερα, παρά τις έντονες συζητήσεις και τις διαφοροποιημένες πολιτικές, τα ενοικιαζόμενα πατίνια αποτελούν μέρος της καθημερινότητας εκατομμυρίων κατοίκων και επισκεπτών ευρωπαϊκών πόλεων.
Τα πρώτα ενοικιαζόμενα e-scooters εμφανίστηκαν το 2018. Εταιρείες όπως η Voi, η Tier και η Lime, κυριάρχησαν γρήγορα σε κεντρικές και τουριστικές περιοχές, προσφέροντας έναν εναλλακτικό τρόπο μετακίνησης: πιο «πράσινο», πιο ευέλικτο και φαινομενικά λιγότερο παρεμβατικό σε σχέση με τα ΙΧ. Στην Ευρώπη, όπου οι αστικές μετακινήσεις είναι συχνά σύντομες και η χρήση αυτοκινήτου στις πόλεις δαπανηρή και δύσχρηστη, το ηλεκτρικό πατίνι κέρδισε έδαφος. Δεν άργησαν, ωστόσο, να ξεσπάσουν αντιδράσεις.
Παρίσι, Μαδρίτη, Μάλτα λένε «όχι» στα ηλεκτρικά πατίνια
Όπως αναφέρει το Bloomberg, κατόπιν επικοινωνίας με την Καρέν Βανκλούισεν (Karen Vancluysen), γενική γραμματέα του ευρωπαϊκού δικτύου POLIS, το οποίο παρακολουθεί την ανάπτυξη της μικροκινητικότητας στην ήπειρο, οι εικόνες των παρατημένων πατινιών στα πεζοδρόμια και οι συγκρούσεις με πεζούς και οδηγούς δημιούργησαν γρήγορα ένα κλίμα δυσφορίας. Η κριτική ενισχύθηκε και από την εντύπωση πως τα πατίνια χρησιμοποιούνται κυρίως από τουρίστες, φοιτητές ή άτομα υπό την επήρεια αλκοόλ.
Πόλεις όπως το Παρίσι, η Μαδρίτη και η Μάλτα αποφάσισαν να τα απαγορεύσουν εντελώς. Το δημοψήφισμα του 2023 στο Παρίσι αποτέλεσε σημείο αναφοράς, καθώς μόλις το 7,5% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων συμμετείχε, με πλειοψηφία υπέρ της απαγόρευσης.
Για την Καρέν Βανκλούισεν, η απόφαση κάθε πόλης πρέπει να γίνεται σεβαστή, ωστόσο δηλώνει αντίθετη με τη λήψη τέτοιων αποφάσεων μέσω δημοψηφισμάτων: «Συνήθως ψηφίζουν οδηγοί αυτοκινήτων, οι οποίοι δεν αντιπροσωπεύουν το σύνολο της κοινωνίας. Δεν μπορούμε να σχεδιάζουμε πολιτικές με βάση μια θορυβώδη μειοψηφία».
Ποιος πληρώνει για τον δημόσιο χώρο;
Σύμφωνα με έκθεση του POLIS, οι πόλεις επιχειρούν να οργανώσουν καλύτερα τις υπηρεσίες μικροκινητικότητας, επιβάλλοντας περιορισμούς στον αριθμό παρόχων και οχημάτων. Ωστόσο, οι ρυθμίσεις συχνά επιβάλλονται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις στο επιχειρηματικό μοντέλο των εταιρειών.
Ένα ενδεικτικό παράδειγμα αφορά την υποχρέωση των παρόχων e-scooters να πληρώνουν για τη δημιουργία χώρων στάθμευσης. «Δεν ζητήσαμε ποτέ από τη βιομηχανία του αυτοκινήτου να πληρώσει για τις θέσεις στάθμευσης των ΙΧ», σχολιάζει η Βανκλούισεν, κάνοντας λόγο για άνιση μεταχείριση.
Τα δίπολα Βορρά – Νότου
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διαφοροποίηση ανάμεσα στις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου. Στην Ολλανδία, τα πατίνια είναι απαγορευμένα – όχι από εχθρότητα, αλλά επειδή ήδη υπάρχει ισχυρή ποδηλατική κουλτούρα. Οι Αρχές εκτιμούν πως η μετάβαση από το ποδήλατο στο πατίνι θα οδηγούσε σε απώλεια των σημαντικών οφελών του ποδηλάτου στην υγεία.
Στον ευρωπαϊκό Νότο, αντίθετα, όπου το ποδήλατο δεν αποτελεί καθημερινή πρακτική, το πατίνι μπορεί να λειτουργήσει ως ένα πρώτο βήμα προς τη βιώσιμη κινητικότητα.
Η σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες αποκαλύπτει άλλο ένα παράδοξο: εκεί, το πατίνι έχει ακόμα μεγαλύτερη προοπτική, καθώς αντικαθιστά συχνά το αυτοκίνητο – ένα ιδιαίτερα βλαβερό μέσο για το περιβάλλον στις αστικές περιοχές, το οποίο έχει καθιερωθεί στη συντριπτική πλειοψηφία των Αμερικανών. Στην Ευρώπη, ωστόσο, η αντικατάσταση των μετακινήσεων με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, την ποδηλασία ή το περπάτημα, με το ηλεκτρικό πατίνι ενδέχεται να μην είναι απαραίτητα καλή για την υγεία ή το περιβάλλον, σημειώνει η έκθεση.
Φιλικά προς το περιβάλλον, αλλά όχι προς το πορτοφόλι
Όπως εξηγεί το Bloomberg, παρά τα πλεονεκτήματά τους, τα ηλεκτρικά πατίνια δεν είναι φθηνά. Μία διαδρομή 10 λεπτών κοστίζει στις Βρυξέλλες περί τα 3,10 ευρώ, ενώ σε πόλεις όπως η Ουάσιγκτον φτάνει σχεδόν τα 6 δολάρια. Το κόστος αυτό καθιστά δύσκολη τη συστηματική χρήση τους για μετακινήσεις προς και από την εργασία, κάτι που παραδέχεται και η ίδια η Βανκλούισεν. «Αν θέλετε να τα κάνετε μέρος της καθημερινής σας μετακίνησης, θα πρέπει να ξοδέψετε πολλά χρήματα» αναφέρει.
Και οι προκλήσεις δεν σταματούν στο κόστος. Με την αύξηση των εναλλακτικών μέσων μετακίνησης –από πατίνια έως ηλεκτρικά ποδήλατα και άλλα «light mobility» οχήματα– αναδύεται μια νέα ανάγκη: η αναδιανομή του δημόσιου χώρου.
Η Βανκλούισεν προτείνει να σταματήσουμε να μιλάμε για «ποδηλατοδρόμους» σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις και να αρχίσουμε να τους αποκαλούμε «λωρίδες μικροκινητικότητας», περιλαμβάνοντας έτσι όλα τα ευέλικτα νέα μέσα. Το ζητούμενο, όπως λέει, δεν είναι να τεθούν οι εναλλακτικές μορφές μετακίνησης σε αντιπαράθεση, αλλά να συνασπιστούν για την καλύτερη διεκδίκηση του χώρου έναντι των αυτοκινήτων.
Τι επιφυλάσσει το μέλλον για τα ηλεκτρικά πατίνια
Η ανάπτυξη των e-scooters στην Ευρώπη βρίσκεται πλέον σε πιο ώριμη φάση. Οι πόλεις ρυθμίζουν τη λειτουργία τους, οι πολίτες διαμορφώνουν μία πιο σαφή και ολοκληρωμένη άποψη, και οι εταιρείες προσπαθούν να εξισορροπήσουν επιχειρηματικότητα και συμμόρφωση στο εκάστοτε ρυθμιστικό πλαίσιο.
Η μεγάλη πρόκληση είναι πια το πώς οι τοπικές αρχές θα διασφαλίσουν ότι η καινοτομία στην κινητικότητα θα εξυπηρετεί τις ανάγκες όλων των πολιτών, αλλά και το πώς θα μετασχηματίσουν το μοντέλο μετακινήσεων ώστε να προτάσσεται η προσβασιμότητα, η βιωσιμότητα και η κοινή και ανεμπόδιστη χρήση του δημόσιου χώρου.
Όπως εύστοχα καταλήγει η Καρέν Βανκλούισεν: «Δεν πρέπει να αφήσουμε μια μερίδα θορυβώδους αντιπολίτευσης να καθορίσει τη στρατηγική ενός ολόκληρου αστικού πληθυσμού. Ο δημόσιος χώρος ανήκει σε όλους».
