Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκεται η υλοποίηση του προγράμματος «Ύδωρ 2.0», του μεγαλύτερου πακέτου αρδευτικών υποδομών που προωθείται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μέσω Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Ήδη τρία από τα πέντε έργα έχουν περάσει στη φάση της υλοποίησης, ενώ για τις δύο εναπομείνασες συμβάσεις η υπογραφή αναμένεται έως τον Φεβρουάριο του 2026, μετά την ολοκλήρωση των απαλλοτριώσεων.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει πέντε μεγάλα έργα αρδευτικών υποδομών, συνολικού προϋπολογισμού 691,88 εκατ. ευρώ, τα οποία κατανέμονται σε τέσσερις γεωγραφικές ενότητες: Θεσσαλία, Ανατολική Μακεδονία – Θράκη, Πελοπόννησο και Κρήτη. Από το συνολικό ποσό, 157,38 εκατ. ευρώ αφορούν τη χρηματοδοτική συμβολή του Δημοσίου κατά τη φάση της κατασκευής, ενώ τα υπόλοιπα 534,5 εκατ. ευρώ, πλέον ΦΠΑ, αντιστοιχούν σε πληρωμές διαθεσιμότητας σε όρους Καθαρής Παρούσας Αξίας (ΚΠΑ), οι οποίες καταβάλλονται στη διάρκεια της λειτουργίας των έργων.
Τα πέντε έργα του «Ύδωρ 2.0»
Εκσυγχρονισμός δικτύων άρδευσης ΤΟΕΒ Ταυρωπού (Θεσσαλία)
Το έργο αφορά τον πλήρη εκσυγχρονισμό των αρδευτικών δικτύων του ΤΟΕΒ Ταυρωπού στην Περιφέρεια Θεσσαλίας και ειδικότερα στην Π.Ε. Καρδίτσας. Προβλέπεται η ανάπτυξη σύγχρονου, κλειστού αρδευτικού δικτύου, το οποίο θα καλύπτει έκταση 115.000 στρεμμάτων και θα εξυπηρετεί 37 αρδευτικούς τομείς. Το φυσικό αντικείμενο περιλαμβάνει την κατασκευή κεντρικού προσαγωγού, πρωτεύοντος, δευτερεύοντος και τριτεύοντος δικτύου διανομής, την εγκατάσταση έξυπνων αρδευτικών συστημάτων και σύγχρονων ηλεκτρομηχανολογικών υποδομών, με στόχο τον αυτοματισμό της λειτουργίας και τη δραστική μείωση των απωλειών νερού. Παράλληλα, προβλέπεται η αναβάθμιση των υφιστάμενων υδροληψιών, ενισχύοντας τη συνολική αξιοπιστία του συστήματος. Το κόστος κατασκευής ανέρχεται σε 131,7 εκατ. ευρώ (χωρίς ΦΠΑ), με τη χρηματοδοτική συμβολή της αναθέτουσας αρχής να διαμορφώνεται στα 34,2 εκατ. ευρώ (περίπου 30%). Οι πληρωμές διαθεσιμότητας σε όρους ΚΠΑ ανέρχονται σε 104,24 εκατ. ευρώ. Η σύμβαση έχει ήδη υπογραφεί, με ανάδοχο την ένωση προσώπων ΑΚΤΩΡ Παραχωρήσεις Α.Ε. – ΑΒΑΞ Α.Ε.
Αρδευτικό δίκτυο Υπέρειας – Ορφανών (Θεσσαλία)
Το δεύτερο έργο του προγράμματος αφορά την άρδευση 67.800 στρεμμάτων στην περιοχή Υπέρειας – Ορφανών, επίσης στην Π.Ε. Καρδίτσας. Περιλαμβάνει την κατασκευή 11 αυτόνομων αρδευτικών δικτύων, στα οποία ενσωματώνονται οι υφιστάμενες γεωτρήσεις. Το έργο περιλαμβάνει δίκτυα προσαγωγής από τις γεωτρήσεις προς δεξαμενές, δεξαμενές αναρρύθμισης, αντλιοστάσια, καθώς και έργα διανομής μέσω πρωτεύοντος και δευτερεύοντος αρδευτικού δικτύου. Και εδώ προβλέπεται η εγκατάσταση έξυπνων αρδευτικών συστημάτων, με στόχο τη μείωση των απωλειών και τη βελτίωση της αποδοτικότητας στη χρήση των υδατικών πόρων. Το κόστος κατασκευής ανέρχεται σε 79,05 εκατ. ευρώ, με τη χρηματοδοτική συμβολή της αναθέτουσας αρχής στα 24,04 εκατ. ευρώ. Οι πληρωμές διαθεσιμότητας σε όρους ΚΠΑ φτάνουν τα 106,4 εκατ. ευρώ. Η σύμβαση έχει υπογραφεί, με ανάδοχο την ένωση προσώπων METLEN S.A. – ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Α.Ε.
Μεταφορά νερού από τον Νέστο στην πεδιάδα της Ξάνθης
Το μεγαλύτερο έργο του «Ύδωρ 2.0» αφορά τη μεταφορά νερού από τον ποταμό Νέστο προς την ανατολική πεδιάδα της Ξάνθης, καλύπτοντας αρδευόμενη έκταση 56.000 στρεμμάτων στην περιοχή Α2. Το φυσικό αντικείμενο περιλαμβάνει τα κύρια έργα μεταφοράς νερού από το φράγμα Τοξοτών Νέστου, καθώς και τα έργα μεταφοράς και διανομής εντός της αρδευόμενης περιοχής. Προβλέπεται επίσης η εγκατάσταση έξυπνων αρδευτικών συστημάτων, για τη βελτιστοποίηση της διαχείρισης των υδατικών πόρων. Το κόστος κατασκευής ανέρχεται σε 154,5 εκατ. ευρώ, με τη χρηματοδοτική συμβολή της αναθέτουσας αρχής στα 51 εκατ. ευρώ. Οι πληρωμές διαθεσιμότητας σε όρους ΚΠΑ ανέρχονται σε 164,08 εκατ. ευρώ. Η σύμβαση ΣΔΙΤ έχει υπογραφεί με τη ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, η οποία αναλαμβάνει την υλοποίηση του έργου.
Φράγμα Μιναγιώτικο και αρδευτικό δίκτυο (Μεσσηνία)
Το τέταρτο έργο αφορά την άρδευση 35.000 στρεμμάτων στις Δημοτικές Ενότητες Πύλου – Νέστορος και Μεσσήνης. Περιλαμβάνει την κατασκευή φράγματος ύψους 49 μέτρων, με συνολικό όγκο περίπου 10,9 εκατ. κυβικών μέτρων, καθώς και τα συνοδά έργα προσαγωγής, μεταφοράς νερού και αντλιοστάσια. Παράλληλα, προβλέπονται έργα οδοποιίας για τη λειτουργική υποστήριξη του έργου, καθώς και η εγκατάσταση έξυπνων αρδευτικών συστημάτων. Το κόστος κατασκευής ανέρχεται σε 120,51 εκατ. ευρώ, με τη χρηματοδοτική συμβολή της αναθέτουσας αρχής στα 29,55 εκατ. ευρώ. Οι πληρωμές διαθεσιμότητας σε όρους ΚΠΑ ανέρχονται σε 95,53 εκατ. ευρώ. Ο διαγωνισμός έχει ολοκληρωθεί και προσωρινός ανάδοχος έχει ανακηρυχθεί η ένωση προσώπων METLEN ENERGY & METALS – INTRAKAT Α.Ε. – ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Α.Ε., ενώ η διαδικασία υπογραφής της σύμβασης βρίσκεται σε εξέλιξη.
Λασίθι: Φράγμα Αγίου Ιωάννη και λιμνοδεξαμενή Χοχλακίων
Το πέμπτο έργο του προγράμματος περιλαμβάνει δύο παρεμβάσεις στην Π.Ε. Λασιθίου. Το φράγμα Αγίου Ιωάννη Ιεράπετρας αφορά την άρδευση 7.500 στρεμμάτων και περιλαμβάνει φράγμα ύψους 52 μέτρων, συνολικού όγκου περίπου 1,7 εκατ. κυβικών μέτρων, καθώς και δίκτυα προσαγωγής, διανομής και αντλιοστάσια. Παράλληλα, η λιμνοδεξαμενή Χοχλακίων στον Δήμο Σητείας αφορά την άρδευση 6.000 στρεμμάτων και περιλαμβάνει χωμάτινη λιμνοδεξαμενή συνολικού όγκου 825.000 κυβικών μέτρων, έργα μεταφοράς νερού, υπογειοποίηση και βελτιώσεις του δικτύου διανομής, καθώς και εγκατάσταση έξυπνων αρδευτικών συστημάτων. Το συνολικό κόστος κατασκευής ανέρχεται σε 59,1 εκατ. ευρώ, με τη χρηματοδοτική συμβολή της αναθέτουσας αρχής στα 18,58 εκατ. ευρώ. Οι πληρωμές διαθεσιμότητας σε όρους ΚΠΑ ανέρχονται σε 55,62 εκατ. ευρώ. Ο διαγωνισμός έχει ολοκληρωθεί και προσωρινός ανάδοχος έχει ανακηρυχθεί η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε., με την υπογραφή της σύμβασης να τοποθετείται στο αμέσως επόμενο διάστημα.
Οι προκλήσεις και τα εμπόδια
Τον πήχη, αλλά και τις δυσκολίες, του εγχειρήματος περιέγραψε στο ΣΔΙΤ Forum η Ελένη Καραμαγκιώλη, Προϊσταμένη της Ειδικής Υπηρεσίας Εφαρμογής Άμεσων Ενισχύσεων και Τομεακών Παρεμβάσεων (ΕΥΕ ΑΕΤΠ) της Γενικής Γραμματείας Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών, υπογραμμίζοντας ότι για πρώτη φορά στην Ελλάδα το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων υλοποιεί αρδευτικά δίκτυα μέσω ΣΔΙΤ, εισάγοντας νέο μοντέλο σχεδιασμού, κατασκευής και λειτουργίας κρίσιμων αγροτικών υποδομών.
Όπως επισήμανε η κ. Καραμαγκιώλη, η εφαρμογή του μοντέλου συνοδεύτηκε από σημαντικές προκλήσεις, με κεντρική την ανάγκη να στηθεί ένα κοινά αποδεκτό και λειτουργικό πλαίσιο συνεργασίας ανάμεσα στο ΥΠΑΑΤ, τους τοπικούς φορείς και τον ιδιωτικό τομέα. Στο ίδιο πλαίσιο, τόνισε ότι κρίσιμη απαίτηση ήταν να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη άρδευση κατά την περίοδο κατασκευής, ενώ έπρεπε να γίνει και η ομαλή ενσωμάτωση υφιστάμενων υποδομών, όπως γεωτρήσεις και αγροτική οδοποιία, στο νέο σύστημα. Ιδιαίτερη βαρύτητα, σύμφωνα με την ίδια, δόθηκε στον καθορισμό του λειτουργικού μοντέλου των έργων, καθώς προβλέπεται ελεγχόμενη πρόσβαση των καλλιεργητών στις υδροληψίες μέσω ημερήσιων προγραμμάτων άρδευσης και έξυπνων καρτών, ενώ θεσπίστηκαν συγκεκριμένοι δείκτες απόδοσης (KPI). Οι δείκτες αυτοί αφορούν παραμέτρους όπως η απόδοση στην υδροληψία, οι χρόνοι αποκατάστασης βλαβών, το ποσοστό απωλειών νερού και οι αντικαταστάσεις υποδομών στον κύκλο ζωής του έργου. Για τις περιπτώσεις μη επίτευξης στόχων, όπως ανέφερε, προβλέπονται εύλογες ρήτρες, ανάλογες με τις επιπτώσεις στη λειτουργία του αρδευτικού έργου. Παράλληλα, η κ. Καραμαγκιώλη ανέδειξε ως κρίσιμες παραμέτρους την αυστηρή τήρηση των περιβαλλοντικών όρων και τη διαθεσιμότητα αξιόπιστων δεδομένων που είναι απαραίτητα για την κοστολόγηση και την τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος.
Στην «καθαρά επιχειρησιακή» πλευρά των έργων, οι προκλήσεις που συνοδεύουν τέτοιου τύπου ΣΔΙΤ αφορούν (όπως περιγράφεται και στο πλαίσιο υλοποίησης των συμβάσεων) τόσο τη φάση της κατασκευής όσο και τη φάση λειτουργίας, καθώς στην πρώτη περίπτωση, ζητούμενο είναι η ποιοτική υλοποίηση μαζί με αποτελεσματικούς μηχανισμούς εποπτείας και ελέγχου, ώστε τα έργα να παραδίδονται εντός χρονοδιαγράμματος και χωρίς υπερβάσεις κόστους. Στη δεύτερη, κρίσιμη παράμετρος είναι η αποδοχή της χρηστικότητας και της αξιοπιστίας από τους τοπικούς φορείς και τους καλλιεργητές, αλλά και η καθημερινή αποτελεσματική εποπτεία της σωστής λειτουργίας κατά την αρδευτική περίοδο.
Καθοριστικό ρόλο για να «μην κολλήσει» το μοντέλο, όπως τονίζεται, έχει η στενή και ουσιαστική συνεργασία μεταξύ ΥΠΑΑΤ, ΥΠΕΘΟ, Ιδιωτικού Φορέα Σύμπραξης (ΙΦΣ), τοπικών φορέων και ΑΝΕΛ. Και, καταλήγοντας, η κ. Καραμαγκιώλη σημείωσε ότι οι προκλήσεις αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία, οδηγώντας στη δημιουργία ενός πρότυπου πλαισίου συμβάσεων για αρδευτικά έργα μέσω ΣΔΙΤ, το οποίο, όπως είπε, θα αποτελέσει τη βάση για μελλοντικές αντίστοιχες παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο.
