Οι δυτικές κυρώσεις στις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου έχουν αντίθετο από το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, με τον σκιώδη στόλο να μεγαλώνει, αντί να μικραίνει, κάθε μήνα, καθώς τα κέρδη από το λαθρεμπόριο είναι τεράστια. Όπως αναφέρει δημοσίευμα στη γερμανική Handelsblatt, παρά τις δυτικές κυρώσεις και το ευρωπαϊκό πλαφόν στην τιμή πώλησης του ρωσικού πετρελαίου, ο σκιώδης στόλος, με τη συμμετοχή και δυτικών ναυτιλιακών εταιρειών, συνεχίζει να επεκτείνεται.
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των πλοίων που εμπλέκονται στην παράνομη μεταφορά ρωσικού πετρελαίου αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό, ξεπερνώντας το 10% του παγκόσμιου στόλου. Σύμφωνα με την BRS Shipbrokers, o σκιώδης στόλος μεγαλώνει με 30 πλοία κατά μέσο όρο ανά μήνα, τρεις φορές πιο γρήγορα από το 2024. Όσον αφορά τους όγκους φορτίου που μεταφέρονται, τα στοιχεία είναι ακόμη πιο ανησυχητικά. Το 18,2% της παγκόσμιας χωρητικότητας των τάνκερ πετρελαίου ανήκει πλέον στον λεγόμενο «σκιώδη» στόλο. Μια έκθεση της Allianz τον Μάιο έκανε λόγο για 17%. Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία κερδίζει περισσότερα χρήματα από τις εξαγωγές πετρελαίου απ’ όσα λαμβάνει η Ουκρανία ως στρατιωτική βοήθεια από το ΝΑΤΟ (περίπου 50 δισ. δολάρια το 2024).
Ακόμα και η πρόσφατη προειδοποιητική κίνηση του Τραμπ να διπλασιάσει τους δασμούς στην Ινδία, η οποία συνεχίζει να δέχεται ρωσικό πετρέλαιο στα διυλιστήριά της, δεν ήταν αρκετή να αλλάξει την παγιωμένη κατάσταση. Ενδεικτικά, η γερμανική εφημερίδα αναφέρει το ακόλουθο παράδειγμα: λίγες ώρες μετά την προειδοποίηση Τραμπ για το μπαράζ κυρώσεων σε όσους συναλλάσσονται με τη Ρωσία στον τομέα του πετρελαίου, δύο τάνκερ φρόντισαν να αλλάξουν την πορεία τους. Το δεξαμενόπλοιο «Tagor», το οποίο επρόκειτο να μεταφέρει ρωσικό πετρέλαιο στην ινδική πόλη Τσενάι, έβαλε πλώρη για την Κίνα, την ώρα που το «Tassos» τροποποίησε το δρομολόγιο προς Ινδία, επιλέγοντας ως νέο προορισμό την Αίγυπτο.
Πόσα πλοία έχει ο «σκιώδης στόλος» και πώς το πλαφόν πυροδοτεί το λαθρεμπόριο
Η ναυτιλιακή εταιρεία συμβούλων έχει καταγράψει 1.140 τάνκερ παγκοσμίως που παραβιάζουν τους κανονισμούς κυρώσεων κατά της Ρωσίας, της Βενεζουέλας και του Ιράν. Η πλατφόρμα «Tankertrackers» ανεβάζει τον αριθμό σε 1.202 πλοία. Μόνο τον Μάιο, η ΕΕ πρόσθεσε 189 πλοία στη «μαύρη λίστα» για τη Ρωσία, διπλασιάζοντας σχεδόν τον αριθμό σε 342. Τον Ιούλιο, οι Βρυξέλλες αύξησαν τον αριθμό ξανά, φτάνοντας τα 444 πλοία, τα οποία δεν έχουν πλέον πρόσβαση σε λιμάνια κρατών-μελών του μπλοκ. Τα πλοία αυτά συνδέονται κυρίως με τη ρωσική κρατική ναυτιλιακή εταιρεία Sovcomflot, την ιρανική NITC ή την PDVSA (Βενεζουέλα). «Φαίνεται ότι οι αυξανόμενες κυρώσεις ενθαρρύνουν τους πλοιοκτήτες παλαιότερων τάνκερ να ενταχθούν στον σκιώδη στόλο», επισημαίνουν αναλυτές του BRS σε έκθεσή τους.
Μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, οι χώρες της G7 και η Αυστραλία συμφώνησαν τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς οι δυτικές εταιρείες να παρέχουν υπηρεσίες τύπου χρηματοδότησης, σήμανσης και ασφάλισης σε ρωσικές μεταφορές πετρελαίου, μόνο εφόσον το ρωσικό πετρέλαιο που μεταφέρουν δεν πωλείται πάνω από την ανώτατη τιμή των 60 δολαρίων/βαρέλι. Το συγκεκριμένο πλαφόν κατέβηκε στα 47,60 δολάρια στα μέσα Ιουλίου του 2025, στο πλαίσιο των νέων ευρωπαϊκών κυρώσεων στη Ρωσία για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Λαμβάνοντας, όμως, υπ’ όψιν ότι στην παγκόσμια αγορά το βαρέλι πωλείται πέριξ των 68 δολαρίων, το κίνητρο για τους λαθρέμπορους είναι μεγάλο. Εξ ου και για τις χώρες παραγωγής πετρελαίου που βρίσκονται υπό εμπάργκο ο σκιώδης στόλος έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία. Μόνο η Ρωσία διακίνησε μέσω αυτού το 61% των εξαγωγών πετρελαίου της, όπως διαπίστωσε το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA).
«Σκιώδης στόλος» από παλαιά, ανασφάλιστα και επικίνδυνα πλοία
Ειδικοί, που παρακολουθούν στενά το θέμα, επισημαίνουν πως η ΕΕ και οι ΗΠΑ δεν έχουν καταφέρει να επιβάλουν κυρώσεις που να πλήττουν ουσιαστικά τη ρωσική οικονομία, την ώρα που η έλλειψη εποπτείας και συντονισμού αφήνει μεγάλα κενά στην εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, επιτρέποντας έτσι στον Πούτιν να συνεχίζει να χρηματοδοτεί τον πόλεμό του στην Ουκρανία.
Όπως είχε γράψει και παλαιότερα το powergame.gr, ο σκιώδης στόλος που μεταφέρει το ρωσικό πετρέλαιο ανά τον πλανήτη, παραβιάζοντας τις διεθνείς κυρώσεις, αποτελεί «περιβαλλοντική βόμβα». Τα περισσότερα πλοία είναι παλιά, ανασφάλιστα και παραβιάζουν τους διεθνείς κανονισμούς, αυξάνοντας τον κίνδυνο ατυχημάτων και περιβαλλοντικών καταστροφών.
«Με μέση ηλικία 20,2 ετών, τα τάνκερ είναι σαφώς… γηραιότερα από τον μέσο όρο των 15 ετών», υπολόγισε η εξειδικευμένη ναυτιλιακή υπηρεσία «Splash 247». Αντί να διαλυθούν, πωλούνται σε τιμή ευκαιρίας και εντάσσονται στον σκιώδη στόλο, όπου οι τιμές μεταπώλησης ξεπερνούν κατά πολύ την αξία τους ως παλιοσίδερα. Αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που παρατηρείται μια… άνθηση στη ζήτηση για παλαιά δεξαμενόπλοια.
Σημειώνεται ότι μαζί με το Organized Crime & Corruption Reporting Project (OCCRP), η ερευνητική πλατφόρμα «Follow the Money» διαπίστωσε ήδη από τον περασμένο Φεβρουάριο ότι ευρωπαϊκές και αμερικανικές ναυτιλιακές εταιρείες είχαν πουλήσει μέχρι και 230 πλοία σε χειριστές του ρωσικού σκιώδους στόλου. Τα έσοδα των δυτικών ναυτιλιακών εταιρειών: 6,3 δισεκατομμύρια δολάρια. «Μετά την πώληση, την ευθύνη την έχει ο νέος ιδιοκτήτης», εξήγησε ένας εκπρόσωπος της Ένωσης Γερμανών Πλοιοκτητών (VDR) σε ερώτηση της Handelsblatt. Αυτό ισχύει ακόμη και αν ένας μεταγενέστερος αγοραστής παραβιάζει τους καθορισμένους νόμους. Και πρόσθεσε: «Οι ναυτιλιακές εταιρείες σε τέτοιες περιπτώσεις έχουν στην πραγματικότητα λίγες νομικές δυνατότητες να παρέμβουν στη λειτουργία του πλοίου».
Μεταφορά ρωσικού πετρελαίου στα… τυφλά
Μέσα σε αυτήν την εξαιρετικά επικίνδυνη μεταβλητή, περιβαλλοντικές οργανώσεις κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις συγκρούσεις φορτηγών πλοίων με τάνκερ σε περιοχές όπως η Βαλτική Θάλασσα -γεγονότα που συνήθως περνούν στα… ψιλά των ειδήσεων. Όπως προειδοποιούν, η μεγάλη ηλικία των τάνκερ και η έλλειψη ασφαλιστικής κάλυψης αυξάνουν κάθετα τον κίνδυνο καταστροφικών διαρροών πετρελαίου στη θάλασσα και στις ακτές. «Πολλά πλοία παρουσιάζουν τεχνικές βλάβες, έχουν απενεργοποιήσει εσκεμμένα τα αυτόματα συστήματα αναγνώρισης και ξεφορτώνουν φορτίο σε άλλα τάνκερ στη μέση της θάλασσας», αναφέρει εκπρόσωπος της Greenpeace. Και προσθέτει ότι λόγω των συχνά απενεργοποιημένων αυτόματων συστημάτων αναγνώρισης (AIS), τα οποία επιτρέπουν στα πλοία να μεταδίδουν τη θέση, την ταχύτητα και την πορεία τους σε άλλα πλοία και σταθμούς στην ξηρά, οι συγκρούσεις είναι συχνές μεταξύ των τάνκερ, που κινούνται στη λεγόμενη «γκρι ζώνη» της πλοήγησης.
Αντίστοιχη είναι η θέση και από τον Σύνδεσμο Γερμανών Πλοιοκτητών (VDR), με έδρα το Αμβούργο. Όπως αναφέρει σε έκθεσή του, ο ρωσικός σκιώδης στόλος αποτελεί σοβαρή απειλή για τη διεθνή εμπορική ναυτιλία. Το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα πλοία λειτουργούν χωρίς σωστή καταχώριση, συχνά δεν είναι επαρκώς ασφαλισμένα και παραποιούν τα δεδομένα θέσης και φορτίου τους, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ατυχημάτων, όπως οι συγκρούσεις.
Αναλυτές, πάντως, επισημαίνουν ότι όσες κυρώσεις και να επιβληθούν και όσα πανηγύρια να κάνουν στις Βρυξέλλες για το νέο πακέτο μέτρων κατά της Ρωσίας, αν δεν μπει φραγμός στη λεγόμενη… ροή του χρήματος, ουσιαστικό αποτέλεσμα δεν θα υπάρξει. Όσο υπάρχουν, δηλαδή, οι μεσάζοντες που πλουτίζουν από το λαθρεμπόριο, όσες κυρώσεις και να μπουν, η παράνομη ροή χρήματος θα συνεχιστεί, διότι είναι πολλοί οι πρόθυμοι. Εξ ου και η ευρωπαϊκή black list με τα πλοία του σκιώδους στόλου δεν σταματά να μεγαλώνει. Όπως και τα κέρδη της Ρωσίας από την παράνομη διακίνηση του πετρελαίου, με τον πόλεμο στην Ουκρανία να συνεχίζεται με αμείωτη ένταση.
