Σε μια εποχή που ο πλανήτης καλείται να αλλάξει ρότα και να μειώσει δραστικά τις εκπομπές ρύπων, ο κλάδος της ναυτιλίας και οι λιμένες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή μιας μεγάλης πρόκλησης: της ενεργειακής μετάβασης. Η ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη και ταυτόχρονα η διατήρηση της ομαλής λειτουργίας του παγκόσμιου εμπορίου συνθέτουν ένα δύσκολο παζλ, όπου οι αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα θα καθορίσουν το μέλλον των λιμένων για τις επόμενες δεκαετίες.
Στη διάρκεια του Ninth Sustainability Summit for SE Europe & the Mediterranean του Economist, ο Ansis Zeltiņš, πρόεδρος της European Sea Ports Organisation (ESPO), και ο Απόστολος Καμαρινάκης, πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Λιμένων (ΕΛΙΜΕ), έδωσαν ξεκάθαρες εικόνες για το πώς κινείται ο κλάδος της ναυτιλίας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, και πώς η αλληλεπίδραση πολιτικής, επιχειρηματικότητας και κοινωνίας θα κρίνει το αποτέλεσμα καθώς και για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που ανοίγονται μπροστά στους λιμένες.
Zeltiņš: Δεν μπορούν όλοι οι λιμένες να γίνουν ενεργειακά hubs
Η βασική πρόκληση για τους λιμένες, σύμφωνα με τον Ansis Zeltiņš, είναι ο συντονισμός και η μακροπρόθεσμη στρατηγική. Οι υποδομές που κτίζονται σήμερα πρέπει να έχουν διάρκεια 30 έως και 40 ετών, καθώς μόνο έτσι καθίστανται οικονομικά βιώσιμες. «Αυτό σημαίνει ότι οι επενδυτές και οι διαχειριστές πρέπει να κάνουν ένα είδος μαντεψιάς για το πώς θα εξελιχθεί η τεχνολογία και το ενεργειακό τοπίο», εξήγησε.
Το μεγάλο ζήτημα είναι ότι κανείς δεν γνωρίζει ακόμα με βεβαιότητα ποια καύσιμα θα επικρατήσουν. Υδρογόνο, αμμωνία, μεθανόλη, LNG ή κάποια νέα μορφή ενέργειας; «Το μέλλον είναι ρευστό και αυτό δημιουργεί τεράστια πίεση», είπε χαρακτηριστικά. Η πρόκληση δεν είναι μόνο η επένδυση, αλλά και ο χώρος που απαιτείται για τις νέες υποδομές. Οι λιμένες πρέπει να διαθέτουν επαρκή έκταση για αποθήκευση, μεταφόρτωση, αλλά και για υπεράκτιες ενεργειακές μονάδες, όπως πλωτές ανεμογεννήτριες.
Όμως, ο χώρος στους λιμένες είναι ήδη περιορισμένος και οι επεκτάσεις συχνά έρχονται σε αντίθεση με τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις και τις κοινωνικές αντιδράσεις. Οι περιβαλλοντολόγοι ζητούν τη μείωση της ανθρώπινης επέμβασης στις παράκτιες ζώνες, ενώ η ανάγκη για νέες υποδομές πιέζει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αυτός ο συμβιβασμός είναι ένα από τα πιο δύσκολα σημεία για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση νέων έργων.
Επιπλέον, ο πρόεδρος της ESPO επισήμανε τη σημασία της σταθερότητας στο ρυθμιστικό πλαίσιο. «Δεν μπορούμε να επενδύουμε σε έργα που θα αποδώσουν σε 30 χρόνια, όταν οι κανονισμοί αλλάζουν ανά τετραετία ή τριετία. Χρειάζεται μακρόπνοη στρατηγική από τις κυβερνήσεις και τις διεθνείς αρχές, για να αποφευχθεί η αβεβαιότητα που μπλοκάρει τις επενδύσεις».
Η συνεργασία ανάμεσα σε λιμένες, ναυτιλιακές εταιρείες και τοπικές αρχές είναι επίσης απαραίτητη. «Το καύσιμο του μέλλοντος είναι ακόμα άγνωστο. Πρέπει να είμαστε ευέλικτοι, να προετοιμαστούμε για διαφορετικά σενάρια, και να δημιουργήσουμε τις υποδομές που θα επιτρέψουν τον ανεφοδιασμό με πολλαπλές μορφές ενέργειας», εξήγησε.
Η πρόκληση αυτή δεν αφορά μόνο την τεχνολογία ή τις υποδομές. Η κοινωνική αποδοχή είναι κρίσιμη, καθώς οι λιμένες βρίσκονται συνήθως κοντά σε κατοικημένες περιοχές και η επέκταση τους συχνά συναντά αντιδράσεις. «Η εξασφάλιση της αποδοχής από τις τοπικές κοινωνίες είναι βασικό κομμάτι της επιτυχίας», τόνισε.
Καμαρινάκης: Η Ελλάδα πρέπει να γίνει σημείο αναφοράς για τη Μεσόγειο
Από την ελληνική σκοπιά, ο Απόστολος Καμαρινάκης ανέδειξε τις ιδιαίτερες συνθήκες της Μεσογείου, όπου η περιβαλλοντική ευαισθησία είναι υψηλή και ταυτόχρονα το λιμενικό δίκτυο παίζει καθοριστικό ρόλο στην οικονομία. «Η Μεσόγειος είναι μια θάλασσα με ιδιαίτερη βιοποικιλότητα, που δέχεται πίεση από πολλές πλευρές», λέει, εξηγώντας πως η ισορροπία ανάμεσα σε ανάπτυξη και προστασία είναι πιο απαιτητική εδώ.
Η ελληνική λιμενική κοινότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με την ανάγκη να προχωρήσει σε ουσιαστικές επενδύσεις, αλλά και να διαχειριστεί την πίεση των τοπικών κοινωνιών. «Οι κάτοικοι συχνά βλέπουν τους λιμένες ως πηγές θορύβου, ρύπανσης και κυκλοφοριακής επιβάρυνσης», υπογράμμισε, «και χρειάζεται διαρκής διάλογος για να χτιστεί η εμπιστοσύνη».
Η εφαρμογή των ESG κριτηρίων (Environmental, Social, Governance) δεν είναι απλά «μόδα», αλλά όρος για να είναι ελκυστικοί οι λιμένες στις επενδύσεις και να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα. Ένας λιμένας που δεν ακολουθεί τις διεθνείς πρακτικές διαφάνειας και περιβαλλοντικής υπευθυνότητας θα βρεθεί πίσω στον ανταγωνισμό.
Ο ίδιος τόνισε τη σημασία της πολιτικής και γεωπολιτικής διάστασης, καθώς η ναυτιλία και οι λιμένες είναι πυλώνες παγκόσμιου εμπορίου. «Η μετάβαση στο net zero έχει γίνει βαθιά πολιτικό ζήτημα. Πρέπει να βρούμε την ισορροπία μεταξύ περιορισμών και ανάπτυξης, ώστε να μην πληγεί το εμπόριο», σημείωσε. Η Ελλάδα, με τη στρατηγική της θέση, αλλά και την ιστορία της στη ναυτιλία, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη μετάβαση, αλλά απαιτείται συντονισμός, ρεαλισμός και σχέδιο.
Παράλληλα, ο κ. Καμαρινάκης υπογράμμισε την ανάγκη για βήματα προόδου «βήμα-βήμα», ειδικά σε περιοχές με έλλειψη χώρου όπως η Αττική, όπου η ακτογραμμή περιορίζει τις δυνατότητες επέκτασης. Η πρόκληση είναι τεράστια, αλλά η σωστή στρατηγική μπορεί να οδηγήσει σε επιτυχημένη μετάβαση, σύμφωνα με τον ίδιο.
«Η πράσινη μετάβαση στους λιμένες δεν είναι μια πολυτέλεια ή μια επιλογή που μπορεί να αναβληθεί». Είναι επιτακτική ανάγκη για να προστατευτεί το περιβάλλον, να διασφαλιστεί η οικονομική βιωσιμότητα των λιμένων και να παραμείνει ισχυρός ο ρόλος τους στο παγκόσμιο εμπόριο. Η εμπειρία της ESPO και οι ελληνικές προτεραιότητες που περιέγραψε η ΕΛΙΜΕ δίνουν ένα πολύτιμο πλαίσιο για τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί, ολοκλήρωσε την ομιλία του ο κ. Καμαρινάκης.
Με ισορροπία ανάμεσα στην τεχνολογία, την κοινωνική αποδοχή και τη γεωπολιτική ευφυΐα, οι λιμένες μπορούν να γίνουν κόμβοι μιας βιώσιμης ναυτιλίας και οικονομίας. Η χρονική συγκυρία και οι επενδύσεις που γίνονται σήμερα θα κρίνουν εάν αυτό το όραμα θα γίνει πραγματικότητα ή θα μείνει μια χαμένη ευκαιρία.
