THEPOWERGAME
Ως φαρμακοποιός σε ένα μεγάλο νοσοκομείο της Αδελαΐδας, η Emily Reeve έβλεπε συχνά ασθενείς καταβεβλημένους από τον αριθμό των φαρμάκων που έπαιρναν κάθε μέρα. «Έλεγαν: “Παίρνω τόσα πολλά φάρμακα που κροταλίζω όταν περπατάω”», θυμάται, ενώ ανησυχούσε ότι ορισμένα από τα φάρμακα που έπαιρναν αυτοί οι ασθενείς φαίνονταν άχρηστα ή ακόμη και επιβλαβή.
Οι ασθενείς της dr Reeve δεν είναι ασυνήθιστοι, τουλάχιστον στον πλούσιο κόσμο. Περίπου το 15% των ανθρώπων στην Αγγλία παίρνουν πέντε ή περισσότερα συνταγογραφούμενα φάρμακα κάθε μέρα. Το ίδιο ισχύει και για το 20% των Αμερικανών και των Καναδών ηλικίας 40-79 ετών. Δεδομένου ότι οι ηλικιωμένοι τείνουν να είναι πιο άρρωστοι, ο αριθμός των χαπιών που καταναλώνουν τείνει να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Από τους Αμερικανούς που είναι 65 ετών και άνω, τα δύο τρίτα παίρνουν τουλάχιστον πέντε φάρμακα κάθε μέρα. Στον Καναδά, το ένα τέταρτο των άνω των 65 ετών παίρνουν δέκα ή περισσότερα.
Οι συνταγές δεν είναι όλες ευεργετικές. Οι μισοί ηλικιωμένοι Καναδοί λαμβάνουν τουλάχιστον μία, που είναι, κατά κάποιον τρόπο, ακατάλληλη. Μια ανασκόπηση της υπερσυνταγογράφησης στην Αγγλία το 2021 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον το 10% των συνταγών που εκδίδονται από οικογενειακούς γιατρούς, φαρμακοποιούς και λοιπούς του επαγγέλματος μάλλον δεν θα έπρεπε να έχουν εκδοθεί. Ωστόσο, ακόμα και τα σωστά συνταγογραφούμενα φάρμακα έχουν παρενέργειες. Όσο περισσότερα φάρμακα παίρνει κάποιος, τόσο περισσότερες θα παρουσιάσει.
Η «πολυφαρμακία», όπως την αποκαλούν οι γιατροί, επιβαρύνει σημαντικά την υγεία. Πρόσφατη μελέτη σε νοσοκομείο του Λίβερπουλ διαπίστωσε ότι σχεδόν μία στις πέντε εισαγωγές στο νοσοκομείο οφείλεται σε ανεπιθύμητες αντιδράσεις φαρμάκων. Το Lown Institute, ένα αμερικανικό κέντρο μελετών, υπολογίζει ότι μεταξύ 2020 και 2030 η υπερφόρτωση με φάρμακα στην Αμερική θα μπορούσε να προκαλέσει περισσότερους από 150.000 πρόωρους θανάτους και 4,5 εκατομμύρια εισαγωγές σε νοσοκομεία.
Η διακοπή της χρήσης φαρμάκων είναι άγνωστο έδαφος για τα σύγχρονα συστήματα υγείας, τα οποία έχουν ως επί το πλείστον συσταθεί για να «οδηγούν» τους ασθενείς σε αυτά. Κάτι, όμως, αρχίζει να αλλάζει. Γιατροί, φαρμακοποιοί και νοσηλευτές δημιουργούν «δίκτυα απεξάρτησης από τη συνταγογράφηση», για να προσπαθήσουν να διαδώσουν το μήνυμα (η dr Reeve, τώρα στο Πανεπιστήμιο Monash, στη Μελβούρνη, διευθύνει ένα τέτοιο δίκτυο στην Αυστραλία.) Το 2021 το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας δημοσίευσε ένα σχέδιο για τη μείωση της υπερσυνταγογράφησης. Το πρώτο διεθνές συνέδριο για το θέμα αυτό πραγματοποιήθηκε πέρυσι στη Δανία.
Η υπερβολική κατανάλωση χαπιών επιβαρύνει τους ασθενείς με διάφορους τρόπους. Ένας από αυτούς είναι η διαχείριση. «Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι ολόκληρη η ζωή τους περιστρέφεται γύρω από τα φάρμακά τους», λέει ο Michael Steinman, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο. Όσο περισσότερα φάρμακα παίρνει κάποιος, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες κάποια από αυτά να ληφθούν λανθασμένα.
Άλλα προβλήματα είναι πιο άμεσα ιατρικά. Ορισμένοι ασθενείς καταλήγουν να λαμβάνουν διάφορα φάρμακα που επηρεάζουν την ίδια βιολογική οδό. Ένα παράδειγμα είναι τα αντιχολινεργικά, τα οποία καταστέλλουν τη δραστηριότητα της ακετυλοχολίνης, ενός νευροδιαβιβαστή. Αρκετά φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων αντιαλλεργικών χαπιών, φαρμάκων κατά της ακράτειας και τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών, λειτουργούν μέσω της αναστολής. Αλλά οι γιατροί δεν το γνωρίζουν πάντοτε αυτό, λέει η dr Reeve.
Ένα χάπι… για το χάπι
Κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει υπερδοσολογία. Η φόρτωση με αντιχολινεργικά μπορεί να καταστείλει την ακετυλοχολίνη τόσο έντονα, που ενδέχεται να δημιουργήσει ζαλάδα ή σύγχυση στους ασθενείς. Συχνά τέτοιες επιδράσεις αποδίδονται λανθασμένα στο γήρας ή σε κάποια ασθένεια. Κόβοντας τα προβληματικά φάρμακα, «είχαμε περιστατικά όπου μπορέσαμε να αντιστρέψουμε τη [λανθασμένη] διάγνωση της άνοιας», λέει η Barbara Farrell, ακαδημαϊκός και φαρμακοποιός στο ερευνητικό ινστιτούτο Bruyere στον Καναδά.
Η υπερσυνταγογράφηση μπορεί να αυτοενισχυθεί, λέει ο dr Steinman. Αρκετά κοινά φάρμακα εμποδίζουν την επαναρρόφηση της σεροτονίνης, ενός άλλου νευροδιαβιβαστή. Η υπερβολική λήψη μπορεί να προκαλέσει τρόμο, αϋπνία και σπασμωδικές κινήσεις των χεριών και των ποδιών. Αυτά τα συμπτώματα συχνά συγχέονται με τη νόσο του Πάρκινσον. Έτσι, προστίθενται φάρμακα για τη νόσο του Πάρκινσον, ακολουθεί, με άλλα λόγια, αυτό που ονομάζουμε «καταρράκτης συνταγογράφησης». Αυτά, με τη σειρά τους, μπορούν να προκαλέσουν χαμηλή αρτηριακή πίεση και παραλήρημα -τα οποία, φυσικά, αντιμετωπίζονται με ακόμα περισσότερα φάρμακα.
Τα προβλήματα επιδεινώνονται και με άλλους τρόπους. Όσο περισσότερα χάπια παίρνει κάποιος, τόσο πιο πιθανό είναι κάποια από αυτά να αλληλεπιδράσουν με επιβλαβείς τρόπους. Οι φαρμακοποιοί διαθέτουν βάσεις δεδομένων αναφοράς, τις οποίες ελέγχουν για δυσάρεστες αλληλεπιδράσεις φαρμάκων. Όμως η γνώση είναι περιορισμένη, επειδή οι κλινικές δοκιμές τείνουν να δοκιμάζουν μόνο ένα φάρμακο κάθε φορά. Όταν διαφορετικές συνταγές χορηγούνται σε διαφορετικά φαρμακεία, οι φαρμακοποιοί δεν μπορούν να εντοπίσουν τους προβληματικούς συνδυασμούς. Και ό,τι μη συνταγογραφούμενο αγοράζεται είναι «εντελώς αόρατο», λέει ο dr Steinman.
Όλες αυτές οι επιπτώσεις επιδεινώνονται ακόμα περισσότερο στους ηλικιωμένους, των οποίων ο οργανισμός είναι λιγότερο αποτελεσματικός στον μεταβολισμό των φαρμάκων. Τα υπνωτικά χάπια, για παράδειγμα, μπορεί να κάνουν έναν νεαρό λίγο νωθρό το επόμενο πρωινό. Σε έναν ηλικιωμένο μπορεί να προκαλέσουν «εγκεφαλική ομίχλη», που καθιστά αδύνατες τις καθημερινές εργασίες. Το να βρεθεί η σωστή δόση είναι δύσκολο, λέει ο dr Farrell, «επειδή [οι ηλικιωμένοι] συνήθως αποκλείονται από τις κλινικές δοκιμές για νέα φάρμακα».
Η φαρμακευτική υπερφόρτωση εξακολουθεί να υφίσταται για διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς, ιδιαίτερα στην Αμερική, είναι η διαφήμιση, η οποία υπερεκτιμά τα οφέλη των φαρμάκων, λέει ο dr Farrell. Η έλλειψη ενοποιημένων προσωπικών αρχείων υγείας είναι ένας άλλος λόγος. Ένας καρδιολόγος μπορεί να συνταγογραφήσει φάρμακα για έναν ασθενή χωρίς να γνωρίζει τι μπορεί να του έχει χορηγήσει ο πνευμονολόγος του.
Ο πιο συνηθισμένος, ίσως, λόγος είναι ότι οι ασθενείς δεν ενημερώνονται πότε να σταματήσουν ένα φάρμακο ή το ξεχνούν. Στην Αμερική ένας στους πέντε ασθενείς στους οποίους χορηγείται γκαμπαπεντίνη, ένα ισχυρό παυσίπονο, έπειτα από χειρουργική επέμβαση, εξακολουθεί να την παίρνει 90 ημέρες αργότερα (το συνιστώμενο μέγιστο όριο είναι τέσσερις εβδομάδες). Συχνά οι συνταγές ανανεώνονται αυτόματα από άλλους γιατρούς, οι οποίοι τις βλέπουν στις σημειώσεις ενός ασθενούς και υποθέτουν ότι πρέπει να συνεχιστούν.
Πολλοί γιατροί υποθέτουν ότι, σε κάθε περίπτωση, οι ασθενείς δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη διακοπή των φαρμάκων τους. Αυτό είναι μάλλον λάθος: μελέτες από διάφορες χώρες δείχνουν ότι οκτώ στους δέκα ασθενείς είναι πρόθυμοι να διακόψουν το φάρμακο, αν ο γιατρός τους τούς συμβουλέψει να το κάνουν. Όμως οι γιατροί αυτοί αντιμετωπίζουν τα δικά τους προβλήματα. Τα χρήματα για μελέτες αποσυνταγογράφησης είναι ελάχιστα. Οι φαρμακευτικές εταιρείες, οι κύριοι χορηγοί των κλινικών δοκιμών, για προφανείς λόγους, δεν ενδιαφέρονται.
Ωστόσο, αρχίζουν να συγκεντρώνονται στοιχεία για το πώς πρέπει να προχωρήσουμε. Στον Καναδά έχουν δημιουργηθεί φυλλάδια που βοηθούν τους ασθενείς να απεξαρτηθούν από ορισμένα κοινά φάρμακα. Εξηγούν, μεταξύ άλλων, ποιες εναλλακτικές λύσεις είναι διαθέσιμες -όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία αντί των υπνωτικών χαπιών για την αϋπνία. Οι δοκιμές δείχνουν ότι λειτουργούν.
Τα τελευταία χρόνια έχουν επίσης αναπτυχθεί αυτοματοποιημένα εργαλεία και κατευθυντήριες γραμμές για την κατάργηση της συνταγογράφησης ορισμένων φαρμάκων. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος στο JAMA Internal Medicine, το Medsafer, ένα τέτοιο ηλεκτρονικό εργαλείο αύξησε το ποσοστό των νοσοκομειακών ασθενών για τους οποίους αποσυνταγογραφηθηκαν φάρμακα από 30% σε 55%. Το Drug Burden Index, ένα άλλο εργαλείο, συγκεντρώνει τις αθροιστικές δόσεις φαρμάκων με αντιχολινεργικές ή ηρεμιστικές επιδράσεις.
Με άλλα λόγια, ένα ιατρικό κίνημα αρχίζει. Ο δυνητικός αντίκτυπός του θα μπορούσε να είναι σημαντικός. Ο Keith Ridge, ο επικεφαλής φαρμακευτικός αξιωματούχος της Αγγλίας, έκανε μια ειρωνική, αλλά ενδεικτική σύγκριση το 2021: «Με πάνω από ένα δισεκατομμύριο προϊόντα να χορηγούνται καταχρηστικά κάθε χρόνο», έγραψε, «υπάρχει ένα τεράστιο βραβείο που μπορούμε να κερδίσουμε βελτιώνοντας την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων -συγκρίσιμο με ένα νέο φάρμακο “blockbuster”-, αν καταφέρουμε να το κάνουμε σωστά».
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
