THEPOWERGAME
Ακούγοντας το «Οι αρχαιότητες του Έσεξ», το μυαλό σας μάλλον δεν κάνει τη σύνδεση. Τα γλυπτά που πετσοκόπηκαν από τον Παρθενώνα στις αρχές του 19ου αιώνα φέρουν πολλά ονόματα. Ονομάζονται «Γλυπτά του Παρθενώνα», «Μάρμαρα του Παρθενώνα» και, από τους παραδοσιακούς, «Ελγίνεια Μάρμαρα», αλλά ποτέ δεν έγιναν γνωστά με το όνομα της κομητείας της νοτιοανατολικής Αγγλίας. Ωστόσο, το 1902 μέρος της ζωφόρου από την Ακρόπολη εμφανίστηκε σε ένα βραχόκηπο σε έναν γοητευτικό κήπο στο Έσεξ. Πώς ακριβώς βρέθηκε εκεί, όπως το θέτει η Mary Beard, κλασικίστρια, «δεν έχουμε ιδέα».
Το Βρετανικό Μουσείο μπλέκει σε προβλήματα ακριβώς επειδή ο κόσμος γνωρίζει πώς απέκτησε μέρος του Παρθενώνα και πολλά άλλα. Το δράμα της περασμένης εβδομάδας ήταν μια διένεξη μεταξύ του Έλληνα πρωθυπουργού, που επισκέφθηκε το Λονδίνο, ο οποίος παρομοίασε την παρουσία των Γλυπτών στο Λονδίνο με το να κόψει κανείς «τη Μόνα Λίζα στη μέση», και του Βρετανού πρωθυπουργού, ο οποίος εξοργίστηκε και ακύρωσε την προγραμματισμένη με τον ομόλογό του συνάντηση.
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι τα μόνα αμφιλεγόμενα αντικείμενα του μουσείου. Τα τελευταία χρόνια έχει επίσης εμπλακεί σε διαμάχες για τα Χάλκινα του Benin (η Νιγηρία τα θέλει πίσω), τη Στήλη της Ροζέτας (οι Αιγύπτιοι τη θέλουν πίσω) και τα αγάλματα του Νησιού του Πάσχα (τα διεκδικεί το Ράπα Νούι). Μπλέκει σε μπελάδες επειδή έχει πάρα πολλά αντικείμενα -8 εκατ. κατά την τελευταία καταμέτρηση, κάτι που θεωρείται απληστία. Πιο πρόσφατα έμπλεξε επειδή έχει πολύ λίγα -άφησε να κλαπούν 2.000 αντικείμενα, κάτι που σαφώς το καθιστά ανίκανο. Έχει κατηγορηθεί ότι εμπορεύεται κλοπιμαία, εκθέτει «κλεμμένα» αντικείμενα και γενικά ότι είναι «κτηνώδες».
Όχι χωρίς λόγο. Πολλά από τα αντικείμενά του συνδέονται με δυσάρεστες ιστορίες. Ο Λόρδος Έλγιν αφαίρεσε τμήματα του Παρθενώνα τόσο απρόσεκτα, που έπεσαν στο έδαφος και έσπασαν. Η βάρκα στην οποία φορτώθηκαν βυθίστηκε αμέσως. Ένας διαβόητος επιμελητής, ο EA Wallis Budge, καυχιόταν για το πώς είχε βγάλει λαθραία αντικείμενα από την Αίγυπτο παράνομα, κόβοντάς τα, κρύβοντάς τα σε βιβλία και, σε μια περίπτωση, ανοίγοντας σήραγγα στο πίσω μέρος ενός σπιτιού, ενώ Αιγύπτιοι αξιωματούχοι φρουρούσαν την πρόσοψή του. «Όλο το Λούξορ ευφράνθηκε», έγραψε όταν τα έκλεψε. Η UNESCO δεν έδειξε και τόσο ενθουσιασμό.
Ωστόσο, η λεηλασία αυτή θα πρέπει να εξεταστεί στο συγκεκριμένο της πλαίσιο. «Δεν πρέπει να κρίνουμε τον Έλγιν πολύ αυστηρά», λέει ο Paul Cartledge, ομότιμος καθηγητής Ελληνικών στο Κέιμπριτζ. Ο Έλγιν είναι μεν διαβόητος, αλλά δεν είναι η εξαίρεση. Δεν ήταν ο μόνος που έκλεβε μάρμαρα από τον Παρθενώνα: τμήματά του κόβονταν ως αναμνηστικά και έμεναν στις τσέπες ευτυχισμένων τουριστών. Μουσεία σε τέσσερις άλλες χώρες έχουν κομμάτια από τα Μάρμαρα. Αν ο Έλγιν «δεν είχε αποσπάσει μέρη από τον Παρθενώνα, θα το είχε κάνει κάποιος Γάλλος». Μια ιδιαίτερα ανησυχητική σκέψη.
Πράγματι, ο ανταγωνιστικός εθνικισμός διατρέχει όλη την ιστορία των μουσείων. Ο εθνικισμός παρείχε μια δικαιολογία για την αρπαγή διάφορων πραγμάτων. Ο Budge υποστήριζε ότι θεωρούσε καλύτερο να κλέψει μια μούμια και να τη φέρει πίσω στο Βρετανικό Μουσείο, καθώς έχει «πολύ περισσότερες πιθανότητες να διατηρηθεί» εκεί απ’ ό,τι στην Αίγυπτο. Συνήθως λέγεται ότι η Στήλη της Ροζέτας έχει τρεις γραφές πάνω της, αλλά, όπως έχει επισημάνει ο Neil MacGregor, πρώην διευθυντής του μουσείου, έχει τέσσερις. Στο πλάι γράφει «Δεσμεύτηκε από τον βρετανικό στρατό το 1801».
Ο εθνικισμός βοήθησε επίσης στην ύπαρξη των μουσείων. Το Βρετανικό Μουσείο ήταν ένα από τα πρώτα ιδρύματα που χρησιμοποίησαν τη λέξη «Βρετανικό» στον τίτλο τους και το πρώτο εθνικό μουσείο που άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό, το 1759. Εξακολουθεί να δίνει ώθηση στα πράγματα και σήμερα. Οι περισσότεροι δεν ακούνε ποτέ για ένα αντικείμενο μέχρι να γίνει το επίκεντρο διαμάχης μεταξύ χωρών, όπως έγινε και πάλι με τα Γλυπτά του Παρθενώνα αυτήν την εβδομάδα. Ο ιστότοπος του Βρετανικού Μουσείου απαριθμεί 1.699 αντικείμενα που συνδέονται επίσης με τον Έλγιν. Δεδομένου ότι κανένα έθνος δεν τα διεκδικεί, κανείς δεν ενδιαφέρεται.
Η ιστορία του Βρετανικού Μουσείου είναι λοιπόν, εκτός από προβληματική, και επιδραστική. Σήμερα θεωρείται δεδομένο ότι το αυτονόητο για τα παλιά αντικείμενα είναι να τα συγκεντρώσεις όλα σε μία αίθουσα, να προσθέσεις ετικέτες, μια τουαλέτα και ένα κατάστημα δώρων που πουλάει γομολάστιχες με τη Στήλη της Ροζέτας και στη συνέχεια να ανοίξεις τις πόρτες στο κοινό. Δεν ήταν πάντοτε έτσι. Το Βρετανικό Μουσείο έχει πρόβλημα εν μέρει επειδή συμπεριφέρθηκε άσχημα στα αντικείμενα, αλλά και επειδή τα αντιμετώπισε καλά. Σε αντίθεση με τα κομμάτια του Παρθενώνα που εξαφανίστηκαν στις τσέπες των τουριστών, τα γλυπτά του είναι ακόμα εκεί για να μας θυμώνουν. Και, βλέποντας τη θετική πλευρά, κατά καιρούς εμπόδισε τους Γάλλους να κάνουν το ίδιο.
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
