THEPOWERGAME
Αν σχεδιάσετε ένα διάγραμμα του ποιος βάλλει εναντίον ποιου στη Μέση Ανατολή, θα μοιάζει όλο και περισσότερο με ένα μπολ με σπαγγέτι. Αυτό που ξεκίνησε τον Οκτώβριο ως πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς έχει πλέον προσελκύσει μαχητές από τέσσερα άλλα αραβικά κράτη. Επιπλέον, αυτόν τον μήνα το Ιράν, το Ισραήλ και η Ιορδανία βομβάρδισαν τη Συρία. Επίσης, το Ιράν βομβάρδισε απροσδόκητα το Πακιστάν, το οποίο σίγουρα θα αναρωτήθηκε πώς μπλέχτηκε σε αυτό το χάος.
Ο πόλεμος στη Γάζα, ο οποίος πλησιάζει στον πέμπτο μήνα του, δεν φαίνεται να τελειώνει, παρά την αυξανόμενη αίσθηση στο Ισραήλ ότι οι μάχες έχουν βαλτώσει. Ο ισραηλινός στρατός δεν έχει βρει ακόμη τους κορυφαίους ηγέτες της Χαμάς ή τους περισσότερους από τους Ισραηλινούς ομήρους που εξακολουθεί να κρατά η ομάδα. Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι ασφαλείας ανησυχούν ότι τα παζάρια θα υπονομεύσουν τα στρατιωτικά κέρδη που έχουν αποκομίσει.
Από τις 7 Οκτωβρίου οι τρεις ισχυρότερες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής αναγκάστηκαν να επανεκτιμήσουν τα δόγματά τους σε σχέση με την ασφάλεια. Η στρατιωτική πρωτοκαθεδρία του Ισραήλ κλονίστηκε. Οι πληρεξούσιοι του Ιράν έγιναν βάρος για τον προστάτη τους, ενώ η Αμερική σύρθηκε πίσω σε μια περιοχή που ήθελε να εγκαταλείψει. Κανείς δεν είναι σίγουρος πώς θα προχωρήσει. Καθώς ο πόλεμος στη Γάζα παρατείνεται, μια πιο βρόμικη περιφερειακή σύγκρουση συνεχίζει να εξαπλώνει τα πλοκάμια της.
Στις 20 Ιανουαρίου οι υποστηριζόμενες από το Ιράν πολιτοφυλακές στο Ιράκ εκτόξευσαν ομοβροντία ρουκετών και βαλλιστικών πυραύλων εναντίον της αμερικανικής αεροπορικής βάσης Ain al-Asad στο δυτικό Ιράκ. Οι περισσότεροι αναχαιτίστηκαν από τις συστοιχίες αεράμυνας Patriot, αλλά μερικοί έπληξαν τη βάση και τραυμάτισαν Αμερικανούς και Ιρακινούς. Το μπαράζ ακολούθησαν ημέρες ιρανικών επιθέσεων σε όλη την περιοχή: σε υποτιθέμενους τρομοκράτες στη Συρία και το Πακιστάν και σε μια υποτιθέμενη ισραηλινή κατασκοπευτική βάση στο ιρακινό Κουρδιστάν (σκοτώνοντας έναν Κούρδο επιχειρηματία που βρισκόταν στο σπίτι του με την οικογένειά του). Το χτύπημα στο Πακιστάν πυροδότησε μια επίθεση αντιποίνων στο Ιράν, αν και οι δύο πλευρές φαίνονται τώρα πρόθυμες να αποφύγουν περαιτέρω μάχες.
Τα περιστατικά αυτά σηματοδοτούν μια βαθιά ανησυχία στο εσωτερικό του ιρανικού καθεστώτος. Το Ισραήλ διεξάγει έναν όχι και τόσο μυστικό πόλεμο εναντίον του, δολοφονώντας μέλη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης στη Συρία και διοικητές της Χεζμπολάχ, μιας σιιτικής πολιτοφυλακής που υποστηρίζεται από το Ιράν, στον Λίβανο. Στο εσωτερικό της χώρας, εν τω μεταξύ, μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων έχει ταρακουνήσει την κυβέρνηση του Ιράν, μεταξύ των οποίων μια διπλή βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας που ανέλαβαν οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους και η οποία είχε αποτέλεσμα 100 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους.
Εδώ και δεκαετίες το Ιράν έχει καλλιεργήσει ένα δίκτυο πληρεξούσιων πολιτοφυλακών για να προβάλλει τη δύναμή του σε ολόκληρη την περιοχή. Ωστόσο, τώρα αγωνίζεται να τις αναπτύξει και ταυτόχρονα να μείνει έξω από τη σύγκρουση. Αποδέχτηκε σιωπηρά το χτύπημα της Χαμάς, η οποία φαίνεται ότι πραγματοποίησε τη σφαγή της στο Ισραήλ χωρίς να ειδοποιήσει τους Ιρανούς προστάτες της. Το Ιράν δεν ήθελε να εξαπολύσει τη Χεζμπολάχ, τον πιο αποτελεσματικό πληρεξούσιο αντιπρόσωπό του, για να αποφύγει κάποιο άμεσο χτύπημα από την Αμερική ή το Ισραήλ. Οι επιθέσεις κατά της εμπορικής ναυτιλίας από τους Χούθι της Υεμένης έφεραν έναν στρατιωτικό συνασπισμό υπό αμερικανική ηγεσία στην Ερυθρά Θάλασσα. Το Ιράν θα ήθελε να εξαναγκάσει το Ισραήλ σε κατάπαυση του πυρός στη Γάζα και να διώξει τα αμερικανικά στρατεύματα από την περιοχή. Οι πληρεξούσιοί του πέτυχαν μέχρι στιγμής το ακριβώς αντίθετο.
Η Αμερική προσπαθεί κι αυτή με τη σειρά της να βρει μια ισορροπία. Ο πρόεδρος Joe Biden είναι πολύ προσεκτικός: δεν θέλει να εμπλακεί σε έναν ακόμα πόλεμο στη Μέση Ανατολή, ιδίως σε χρονιά εκλογών. Στο Ιράκ και τη Συρία οι αμερικανικές δυνάμεις απαντούν πολύ πιο σπάνια απ’ ό,τι δέχονται επιθέσεις. Η αμερικανική εκστρατεία κατά των Χούθι ξεκίνησε μόνο έπειτα από επανειλημμένες προειδοποιήσεις και ένα ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας που καταδίκασε τις επιθέσεις της ομάδας κατά της ναυσιπλοΐας. Ο κ. Biden παραδέχεται ότι τα πλήγματα δεν έχουν αποτρέψει τους Χούθι -και προσθέτει ότι θα συνεχιστούν.
Αυτό που μπορεί να ελπίζει αυτήν τη στιγμή είναι ότι το Ισραήλ θα τερματίσει σύντομα τον πόλεμο στη Γάζα, κάτι που πολλοί από τους συμμάχους του απαιτούν εδώ και μήνες. Ο Yisrael Katz, υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, συναντήθηκε με τους Ευρωπαίους ομολόγους του στις 22 Ιανουαρίου για να συζητήσουν τι θα γίνει μετά τον πόλεμο. Διπλωμάτες στις Βρυξέλλες δήλωσαν ότι οι δύο πλευρές κινήθηκαν σε διαφορετικές ατραπούς. Οι Ευρωπαίοι επιδίωξαν να μιλήσουν για το ποιος θα κυβερνά και θα ανοικοδομήσει τη Γάζα και πώς θα μπορούσαν να επιδιώξουν μια λύση δύο κρατών μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.
Ο κ. Katz, ωστόσο, διαφήμισε ένα αγαπημένο του σχέδιο για την κατασκευή ενός τεχνητού νησιού στα ανοικτά των ακτών της Γάζας, το οποίο θα λειτουργούσε ως λιμάνι, κάτι που προώθησε κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργός Μεταφορών το 2017. Οι συνομιλητές του έμειναν εμβρόντητοι: «Αυτό δεν είχε καμία σχέση με αυτό που συζητούσαμε», δήλωσε ο Josep Borrell, ο κορυφαίος διπλωμάτης της ΕΕ.
Τα αραβικά κράτη, εν τω μεταξύ, προωθούν αθόρυβα το δικό τους σχέδιο για τον τερματισμό του πολέμου. Η Σαουδική Αραβία συμφωνεί να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ με αντάλλαγμα τη δέσμευση για τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους. Τα κράτη του Κόλπου είναι επιφυλακτικά στο να φορτωθούν την ευθύνη μιας κατεστραμμένης Γάζας, αλλά είναι πρόθυμα, εάν ανακτήσει τον έλεγχο στη Γάζα, να υποστηρίξουν την Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία κυβερνά τμήματα της Δυτικής Όχθης.
Το σχέδιο είναι μακρινό -και όχι μόνο επειδή ο Binyamin Netanyahu, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, ήταν ανέκαθεν αντίθετος με μια παλαιστινιακή κρατική οντότητα. Αφού ο κ. Biden μίλησε μαζί του νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο πρόεδρος υπαινίχθηκε ότι ο κ. Netanyahu θα μπορούσε να είναι δεκτικός στη δημιουργία μιας αποστρατιωτικοποιημένης Παλαιστίνης: «Νομίζω ότι θα μπορέσουμε να βρούμε λύση», είπε. Ο κ. Netanyahu έσπευσε να τον αντικρούσει, επιμένοντας ότι το Ισραήλ θα πρέπει να ελέγχει τα πάντα δυτικά του Ιορδάνη, υποστηρίζοντας ότι αυτή η θέση ήταν «αντίθετη με ένα παλαιστινιακό κράτος».
Το Ισραήλ απέσυρε πολλά από τα στρατεύματά του από τη βόρεια Γάζα, αφήνοντας μια μεραρχία να αναζητήσει σήραγγες και να εμποδίσει τη Χαμάς να αποκτήσει ξανά οχυρά εκεί. Μια δεύτερη μεραρχία κρατάει τη γραμμή μεταξύ της βόρειας και της νότιας Γάζας, ενώ μια τρίτη έχει περικυκλώσει τη Χαν Γιουνίς, στη νότια Γάζα, τόπο σφοδρών μαχών τις τελευταίες ημέρες. Ο αριθμός των νεκρών Παλαιστινίων έχει ξεπεράσει τις 25.000, στην πλειονότητά τους άμαχοι, ενώ πιθανόν χιλιάδες άλλοι δεν έχουν ακόμη καταμετρηθεί. Η ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι το ένα πέμπτο των παιδιών κάτω των πέντε ετών υποφέρουν από διάρροιες.
Ωστόσο, η μάχη του κ. Netanyahu για πολιτική επιβίωση εξακολουθεί να υπαγορεύει τη στρατηγική του Ισραήλ -και την τύχη των ομήρων στη Γάζα. Η πρώτη συμφωνία για τους ομήρους μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, η οποία απελευθέρωσε 110 Ισραηλινούς και ξένους αιχμαλώτους στα τέλη Νοεμβρίου, έγινε με τη μεσολάβηση του Κατάρ. Η Αίγυπτος έπαιξε υποστηρικτικό ρόλο. Υπάρχουν ακόμη 136 όμηροι, αν και το Ισραήλ υποθέτει ότι τουλάχιστον 29 είναι νεκροί. Τώρα η Αίγυπτος ηγείται της προσπάθειας για την απελευθέρωσή τους, κυρίως από οικονομικό συμφέρον.
Το χάος στην Ερυθρά Θάλασσα έχει προκαλέσει μέτρια οικονομική ζημία στο Ισραήλ. Το μεγαλύτερο μέρος του θαλάσσιου εμπορίου του περνάει από τα λιμάνια της Μεσογείου. Το τίμημα που πλήρωσε η Αίγυπτος είναι πολύ μεγαλύτερο: 40% μείωση των εσόδων από τη Διώρυγα του Σουέζ, μια ζωτικής σημασίας πηγή σκληρού νομίσματος. Οι φόβοι για πιθανή χρεοκοπία σε μια χώρα που παλεύει με την έλλειψη δολαρίων και γονατίζει από τα κρατικά χρέη (93% του ΑΕΠ) αυξήθηκαν. Η αιγυπτιακή λίρα έχει υποχωρήσει σε περίπου 60 ανά δολάριο στη μαύρη αγορά, από 50 τον περασμένο μήνα, ενώ βρίσκεται 50% κάτω από την επίσημη ισοτιμία.
Η Αίγυπτος δεν πιστεύει ότι τα υπό αμερικανική ηγεσία πλήγματα κατά των Χούθι θα αποτρέψουν την ομάδα από τις επιθέσεις της σε πλοία. Για τον Abdel-Fattah al-Sisi, τον πρόεδρο της χώρας, ο μόνος τρόπος για να λειτουργήσει και πάλι η Διώρυγά του είναι η κατάπαυση του πυρός στη Γάζα. Για τον σκοπό αυτόν η Αίγυπτος έχει αναλάβει την ηγεσία στις έμμεσες συνομιλίες μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, αν και ο δίαυλος του Κατάρ παραμένει επίσης ανοιχτός.
Η συμφωνία που προωθεί η Αίγυπτος θα γίνει σε δύο στάδια. Το πρώτο είναι η «ανθρωπιστική» απελευθέρωση των άμαχων ομήρων με αντάλλαγμα μια εκεχειρία που θα μπορούσε να διαρκέσει αρκετές εβδομάδες, ίσως και έναν ή δύο μήνες. Το Ισραήλ θα απελευθερώσει επίσης εκατοντάδες Παλαιστίνιους κρατούμενους. Το δεύτερο στάδιο είναι η απελευθέρωση των αιχμάλωτων Ισραηλινών στρατιωτών με αντάλλαγμα μια πλήρη εκεχειρία, την ισραηλινή αποχώρηση από τη Γάζα και την απελευθέρωση ακόμα περισσότερων Παλαιστινίων, πιθανώς χιλιάδων.
Οι συνθήκες αυτές διχάζουν την ισραηλινή κυβέρνηση. Η πιο ρεαλιστική της πτέρυγα, με επικεφαλής τον Benny Gantz, πρώην υπουργό Άμυνας που εντάχθηκε στο υπουργικό συμβούλιο πολέμου τον Οκτώβριο, υποστηρίζει μια μακρά εκεχειρία για την απελευθέρωση των ομήρων. Η ομάδα αυτή θέλει να τη συνδυάσει με διαπραγματεύσεις για μια νέα κυβέρνηση στη Γάζα: η παραμονή της Χαμάς στην εξουσία είναι ανάθεμα για τους περισσότερους Ισραηλινούς, ενώ οι δεξιοί εταίροι του κ. Netanyahu στον συνασπισμό αντιτίθενται ανυποχώρητα σε οποιαδήποτε εκεχειρία. Ο Bezalel Smotrich, ο υπουργός Οικονομικών, δήλωσε στις 24 Ιανουαρίου: «Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε να σταματήσει ο πόλεμος σε αυτό το στάδιο για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα».
Ο κ. Netanyahu, ως συνήθως, υπεκφεύγει, ενώ προσπαθεί να κρατήσει και τα δύο μέρη της κυβέρνησής του στο πλευρό του. Δημόσια υπόσχεται ότι «θα συνεχίσει μέχρι την ολοκληρωτική νίκη». Ιδιωτικά, επέτρεψε στους εκπροσώπους του Ισραήλ να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις, αλλά είναι απίθανο να κάνει κάτι που θα απομακρύνει την ακροδεξιά, χωρίς την οποία δεν θα επέστρεφε στην εξουσία τον Δεκέμβριο του 2022.
Η Χαμάς είναι επίσης διχασμένη σχετικά με τη συμφωνία. Οι πολιτικοί ηγέτες της, που πηγαινοέρχονται μεταξύ Ντόχα και Καΐρου για συνομιλίες, τάσσονται υπέρ της αποδοχής του πρώτου σταδίου της συμφωνίας: γνωρίζουν ότι η κράτηση ομήρων πολιτών συνεχίζει να βλάπτει τον αγώνα τους, αλλά οι ηγέτες στη Γάζα θέλουν την αποχώρηση του Ισραήλ πριν από την απελευθέρωση νέων ομήρων. Το αίτημά τους να απελευθερώσει το Ισραήλ τους τρομοκράτες της Χαμάς που συμμετείχαν στη σφαγή του Οκτωβρίου είναι ένα άλλο πιθανό αγκάθι στη συμφωνία, καθώς το Ισραήλ είναι εξαιρετικά απίθανο να αποδεχθεί αυτόν τον όρο.
Ωστόσο, ο κ. Netanyahu ίσως χρειαστεί σύντομα να λάβει μια απόφαση. Σε συνέντευξη που μεταδόθηκε στις 18 Ιανουαρίου, ο Gadi Eisenkot, μέλος του υπουργικού συμβουλίου πολέμου και πρώην αρχηγός του στρατού, άφησε να εννοηθεί ότι θα πιέσει για πρόωρες εκλογές. «Πρέπει, σε διάστημα μηνών, να επιστρέψουμε στον Ισραηλινό ψηφοφόρο και να ανανεώσουμε την εμπιστοσύνη», είπε. Είναι πλέον θέμα χρόνου να διαλυθεί το έκτακτο υπουργικό συμβούλιο πολέμου. Οι διαμαρτυρίες στις ισραηλινές πόλεις αυξάνονται. Πολλές άγονται από τις οικογένειες των ομήρων που ζητούν κατάπαυση του πυρός -και την παραίτηση του κ. Netanyahu. Οι κεντρώοι εταίροι του είναι πιθανό να εγκαταλείψουν τον συνασπισμό, αν δεν πάρουν σύντομα μια απάντηση σχετικά με τη συμφωνία για τους ομήρους και τη μεταπολεμική στρατηγική του Ισραήλ. «Μέχρι τότε, το αδιέξοδο θα παραμείνει», λέει ένας Ισραηλινός ασφαλίτης. «Η πολιτική ηγεσία δεν θα πάρει μια απόφαση και, αν δεν το κάνει, πολλά απ’ όσα πετύχαμε με μεγάλο κόστος θα εξανεμιστούν».
© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
Ακολουθήστε το Powergame.gr στο Google News για άμεση και έγκυρη οικονομική ενημέρωση!
