Όταν ο Donald Trump προσγειωθεί στη Σαουδική Αραβία στις 13 Μαΐου, στην πρώτη του επίσημη επίσκεψη της δεύτερης θητείας του -μια επανάληψη της πρώτης του επίσημης επίσκεψης πριν από οκτώ χρόνια-, θα πρέπει να κοντοσταθεί για λίγο για να μπορέσει να συνειδητοποιήσει πόσο, απροσδόκητα, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο κ. Trump έχει γίνει αγριότερος και αυταρχικότερος. Αντίθετα, ο οικοδεσπότης του, ο πρίγκιπας διάδοχος και de facto κυβερνήτης της Σαουδικής Αραβίας, Muhammad bin Salman (MBS), έχει μετατρέψει τη χώρα του σε μια δύναμη τάξης.
Η οικεία εικόνα που δημιουργεί η Σαουδική Αραβία δεν είναι μόνο ο μυθικός πλούτος, αλλά και η πολιτική καταπίεση και η υποταγή των γυναικών. Το βασίλειο εξήγαγε τον θρησκευτικό εξτρεμισμό και, ως εκ τούτου, φέρει μερίδιο ευθύνης για την τρομοκρατία και τη βία που υποδαύλισε. Σήμερα η χώρα εξακολουθεί να είναι απολυταρχική. Ο πρίγκιπας διάδοχός της δεν ανέχεται τη διαφωνία. Ωστόσο, η Σαουδική Αραβία που γνωρίζατε ανήκει πλέον στο παρελθόν.
Το βασίλειο αποτελεί αυτήν τη στιγμή σταθεροποιητική δύναμη στη Μέση Ανατολή. Στο εσωτερικό του έχει υποστεί μια εκπληκτική κοινωνική επανάσταση που είναι δύσκολο να παραλληλιστεί με οποιαδήποτε άλλη. Το πιεστικό κομμάτι, όμως, αφορά το τρίτο μέρος του μετασχηματισμού της Σαουδικής Αραβίας, από πετρελαϊκό κράτος σε παγκοσμιοποιημένη οικονομία του 21ου αιώνα. Εδώ η αλλαγή έχει αρχίσει, αλλά δεν είναι αρκετά γρήγορη -με δυνητικά σοβαρές συνέπειες για ολόκληρο το μεταρρυθμιστικό σχέδιο του MBS.
Το πιο εκπληκτικό χαρακτηριστικό της νέας Σαουδικής Αραβίας είναι ο εποικοδομητικός της ρόλος στην παγκόσμια πολιτική. Το βασίλειο διαθέτει τόσο πετρελαϊκό, όσο και πληθυσμιακό πλούτο. Η επιρροή του το καθιστούσε κάποτε απειλή. Ήταν χρηματοδότης και εξαγωγέας του τζιχαντισμού. Το 2015, αφότου ο πατέρας του, ο βασιλιάς Salman, ανέβηκε στον θρόνο, ο MBS ξεκίνησε έναν καταστροφικό πόλεμο στην Υεμένη εναντίον των Χούθι. Το 2018 ήρθε η συγκλονιστική δολοφονία του Jamal Khashoggi, δημοσιογράφου και αντιφρονούντα, κατόπιν εντολής του σαουδαραβικού καθεστώτος.
Η κηλίδα αυτών των ατιμωτικών γεγονότων παραμένει, αλλά και οι πρόσφατες ενέργειες της Σαουδικής Αραβίας έχουν επίσης αντίκτυπο. Δεν χρηματοδοτεί πλέον την τρομοκρατία. Τώρα συμβουλεύει άλλες χώρες να τερματίσουν τη σύγκρουσή τους με τους Χούθι. Βοήθησε τη νέα κυβέρνηση της Συρίας πληρώνοντας μέρος των χρεών της στην Παγκόσμια Τράπεζα και υποσχέθηκε να επενδύσει στη χώρα αν οι αμερικανικές κυρώσεις αρθούν.
Η επιρροή της Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή, και με τον κ. Trump, σημαίνει ότι ο MBS θα μπορούσε να κάνει περισσότερα. Η χώρα του φιλοξένησε ήδη συνομιλίες με στόχο την επίτευξη εκεχειρίας στην Ουκρανία. Συμβουλεύει τη σύναψη συμφωνιών με το Ιράν και τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα. Ο Αμερικανός πρόεδρος μπορεί απλώς να τον ακούσει.
Ένας λόγος για να πιστέψει κανείς στην επανεξέταση της εξωτερικής πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας είναι ότι προωθεί το κεντρικό όραμα του MBS, το οποίο είναι να επιφέρει τολμηρές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές στο εσωτερικό της χώρας. Χρειάζεται αυτές τις αλλαγές επειδή η χώρα δεν μπορεί να βασίζεται στο ότι τα έσοδα από το πετρέλαιο θα τη συντηρούν για πάντα. Αν οι νέοι Σαουδάραβες, που αποτελούν τα δύο τρίτα του ντόπιου πληθυσμού, πρόκειται να ευημερήσουν και, μακροπρόθεσμα, να διατηρήσουν τον οίκο των Saud στην εξουσία, χρειάζονται θέσεις εργασίας. Μια ασταθής γειτονιά είναι πονοκέφαλος, διότι υποδαυλίζει τους Σαουδάραβες στο εσωτερικό και αυξάνει το ασφάλιστρο κινδύνου που ζητούν ξένοι επενδυτές από τη χώρα. Μια ακμάζουσα Μέση Ανατολή, αντίθετα, θα σήμαινε περισσότερους πελάτες για τα προϊόντα που ελπίζει να παράγει η Σαουδική Αραβία και για τα νέα λαμπερά τουριστικά της θέρετρα.
Η κοινωνική αλλαγή είναι η δεύτερη συνιστώσα του νέου συμβολαίου του MBS με τον λαό του, και δεν ήταν τίποτα λιγότερο από εξαιρετική. Λιγότερο από μια δεκαετία πριν, ο μισός πληθυσμός της χώρας -οι γυναίκες- ήταν αποκλεισμένες από τη δημόσια ζωή και από μεγάλο μέρος της αγοράς εργασίας. Οι κινηματογράφοι και οι συναυλίες είχαν απαγορευτεί. Κάθε διασκέδαση γινόταν σε εσωτερικούς χώρους, στην έρημο ή στο εξωτερικό, μακριά από τα μάτια της θρησκευτικής αστυνομίας. Σήμερα οι γυναίκες είναι ελεύθερες να ταξιδεύουν, να εργάζονται και να ζουν όπου θέλουν. Η ομάδα ηθών έχει διαλυθεί. Όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, οι Σαουδάραβες μπορούν τώρα να παρακολουθούν ροκ σταρ στη σκηνή και υπερήρωες στην κινηματογραφική οθόνη. Ακόμα και σε συντηρητικές περιοχές της χώρας, πλήθη νέων ανθρώπων κυκλοφορούν έξω και απολαμβάνουν τις νέες τους ελευθερίες.
Ο τομέας στον οποίο η επανεφεύρεση της Σαουδικής Αραβίας παραμένει ατελής είναι η οικονομία. Από το 2016 η κυβέρνηση έχει δαπανήσει πολλά χρήματα προκειμένου να διαφοροποιηθεί από το πετρέλαιο. Οι κύριοι στόχοι ήταν τα εντυπωσιακά φαραωνικά έργα, όπως η φουτουριστική πόλη NEOM και ένας γιγαντιαίος κύβος στο μέγεθος 20 κτιρίων του Empire State -τα οποία μέχρι το 2030 προβλέπεται να καταβροχθίσουν σχεδόν 900 δισ. δολάρια. Για την καλλιέργεια νέων βιομηχανιών, το κρατικό ταμείο πλούτου έχει υποστηρίξει περισσότερες από 100 επιχειρήσεις σε τομείς από τα ηλεκτρικά οχήματα και τα ηλεκτρονικά αθλήματα μέχρι την παρασκευή καφέ και την κατασκευή τσιπ.
Παρ’ όλα αυτά, η οικονομία παραμένει πεισματικά πετρελαϊκή. Περίπου το 60% των εσόδων της κυβέρνησης εξακολουθεί να προέρχεται από την πώληση αργού πετρελαίου. Παρ’ όλο που ο κλάδος της φιλοξενίας και της αναψυχής ακμάζει, ο πακτωλός χρημάτων που διοχετεύεται στις δημόσιες δαπάνες αυξάνει το κόστος και εκτοπίζει τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι ξένοι επενδυτές δεν είναι ακόμη ενθουσιασμένοι με τη Σαουδική Αραβία.
Ακόμα χειρότερα, η δημοσιονομική πίεση αυξάνεται. Οι τιμές του πετρελαίου είναι στα 61 δολάρια το βαρέλι, πολύ κάτω από τα 92 δολάρια που υπολογίζει το ΔΝΤ ότι χρειάζεται το βασίλειο για να ισοσκελίσει τα βιβλία του. Το απόθεμα χρέους της χώρας, αν και χαμηλό, από το 2016, έχει διπλασιαστεί ως ποσοστό του ΑΕΠ. Αν και η Σαουδική Αραβία τη γλίτωσε με τον λεγόμενο «αμοιβαίο» δασμό του 10%, ο εμπορικός πόλεμος του κ. Trump θα επιδεινώσει την πίεση. Εάν η παγκόσμια οικονομία επιβραδυνθεί, οι τιμές του πετρελαίου και οι ξένες επενδύσεις θα μπορούσαν να υποχωρήσουν ακόμα περισσότερο.
Για να μετασχηματίσει πραγματικά την οικονομία, ο MSB πρέπει να αδράξει την ευκαιρία να περιορίσει τα έργα ματαιοδοξίας που προσφέρουν ελάχιστες ελπίδες απόδοσης. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να αποσυρθεί από τομείς όπως η τεχνολογία, όπου οι ιδιωτικές επιχειρήσεις μπορούν να επενδύσουν. Η βελτίωση τομέων όπου οι ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν μπορούν, όπως η εκπαίδευση και η ενίσχυση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, θα έκανε περισσότερα για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Ο νέος επενδυτικός νόμος είναι ευπρόσδεκτος, αλλά οι επιχειρήσεις παραμένουν αβέβαιες ότι τα δικαιώματά τους θα προστατευθούν, ιδίως αν συγκρουστούν με την κυβέρνηση.
Το διακύβευμα για τον MBS και τη χώρα του είναι υψηλό. Η κοινωνική φιλελευθεροποίηση του χάρισε χρόνο σε έναν νεανικό πληθυσμό. Ωστόσο, αν η οικονομική αλλαγή καθυστερήσει και τα μέσα διαβίωσης των Σαουδαράβων υποφέρουν, η καλή τους θέληση μπορεί εύκολα να εξατμιστεί. Η αναταραχή στο εσωτερικό θα μπορούσε να οδηγήσει την κυβέρνηση σε σκληρή καταστολή, ακυρώνοντας την πρόοδο που έχει σημειώσει το βασίλειο. Η Σαουδική Αραβία έχει διανύσει μεγάλη απόσταση μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, αλλά ο δρόμος μπροστά της παραμένει μακρύς.
© 2025 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr. Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά, βρίσκεται στο www.economist.com
