Η πρόσφατη υπόθεση διαφθοράς στην ουκρανική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας Energoatom αποκαλύπτει βαθύτερες παθογένειες στο σύστημα διακυβέρνησης της Ουκρανίας και θέτει κρίσιμα ερωτήματα για το μέλλον της χώρας, ειδικά ενόψει ενός αμφιλεγόμενου αμερικανο-ρωσικού σχεδίου ειρήνης.
Πρώην οικονομικός σύμβουλος του Ζελένσκι, ο Alexander Rodnyansky, αποκαλύπτει με άρθρο του στον Εconomist, πως πρέπει να αλλάξει μοντέλο διακυβέρνησης η Ουκρανία, αν θέλει να πορευτεί χωρίς προβλήματα σε μια εποχή που η κρατική διαφθορά δεν έχει θέση σε ένα σύγχρονο κράτος, που θέλει να ανήκει στη Δύση και όχι σε νοοτροπίες της Σοβιετίας και της Ανατολής.
Το ενεργειακό σκάνδαλο κρατικής διαφθοράς
Η υπόθεση αφορά ένα σύστημα προμηθειών όπου μεσάζοντες φέρονται να παρακρατούσαν 10-15% της αξίας συμβολαίων της Energoatom, ακόμη και για έργα που στόχευαν στην προστασία υποδομών από ρωσικές επιθέσεις.
Οι έρευνες έδειξαν διαδρομές χρημάτων που συνδέονται με τον Timur Mindich, επιχειρηματικό συνεργάτη της εταιρείας παραγωγής του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Δύο υπουργοί παραιτήθηκαν, ολόκληρο το εποπτικό συμβούλιο της εταιρείας απολύθηκε και επιβλήθηκαν κυρώσεις στους βασικούς εμπλεκομένους.
Παρά την εικόνα πως οι θεσμοί λειτουργούν —έρευνες, διώξεις, παραιτήσεις— ο Ροντνιάνσκι υποστηρίζει ότι μια προσεκτικότερη ματιά δείχνει βαθύτερη αποσύνθεση.
Το σκάνδαλο γίνεται ακόμη πιο σοβαρό λόγω της εύθραυστης συγκυρίας. Η ρωσική οικονομία έχει προσαρμοστεί στον πόλεμο, δαπανώντας 7-8% του ΑΕΠ για την άμυνα και βρίσκοντας τρόπους να χρηματοδοτήσει τη συνέχιση της σύγκρουσης.
Η Ουκρανία αντίθετα ξοδεύει σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ στις ένοπλες δυνάμεις και στηρίζεται σχεδόν ολοκληρωτικά στη διεθνή βοήθεια για συντάξεις και βασικές υπηρεσίες. Παράλληλα, μια κρίση κινητοποίησης εντείνεται, με πάνω από 300.000 υποθέσεις λιποταξίας και απουσιών να έχουν ανοιχτεί από την αρχή της εισβολής.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η υπόθεση της Energoatom ενισχύει τις αμφιβολίες Ευρωπαίων ψηφοφόρων και προσφέρει υλικό στη ρωσική προπαγάνδα. Το πρόβλημα δεν είναι άμεση εγκατάλειψη της Ουκρανίας από την Ευρώπη, αλλά ο κίνδυνος η υποστήριξη να γίνει πιο αργή, πιο περιορισμένη και περισσότερο υπό όρους, τη στιγμή που η Ουκρανία χρειάζεται σταθερά πολυετή πλαίσια ενίσχυσης.
Όλα περιστρέφονται γύρω από τον Ζελένσκι
Η αντίδραση του Ζελένσκι, σύμφωνα με τον Rodnyansky, ήταν αμφίσημη. Παρουσίασε τη χώρα μπροστά σε ιστορικές επιλογές και κάλεσε το πολιτικό σύστημα να σταματήσει τις αλληλοκατηγορίες, μιλώντας όμως περισσότερο ως χαρακτήρας της τηλεοπτικής σειράς «Υπηρέτης του Λαού» παρά ως ηγέτης που αντιμετωπίζει μια συστημική κρίση την οποία ο ίδιος συνέβαλε να δημιουργήσει.
Ο Ροντνιάνσκι τονίζει ότι από το 2019 το προεδρικό επιτελείο έχει εξατομικεύσει την εξουσία γύρω από τον Ζελένσκι. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζεται ως προέκταση της προεδρικής διοίκησης, η αξιοκρατία έχει υποχωρήσει και κρίσιμες θέσεις καταλαμβάνονται από «πρακτικούς» και φίλους, που θεωρούν επιτυχία όχι την αποτροπή σκανδάλων αλλά την επιβίωσή τους μέσα σε αυτά.
Ο ίδιος, πρώην σύμβουλος του Ζελένσκι, αναφέρει ειρωνικά ότι θεωρήθηκε «θεωρητικός» και όχι αρκετά «πρακτικός», αφού —όπως του είπε στενός συνεργάτης του προέδρου— ο πραγματικός δοκιμασμένος τεχνοκράτης είναι αυτός που μπορεί να αντέξει τη φυλακή.
Αναμένονται νέες αποκαλύψεις
Στο άμεσο μέλλον αναμένονται νέες αποκαλύψεις, η συνέχιση παραιτήσεων και η γνωστή τακτική του προέδρου: μεταφορά ευθυνών, απομάκρυνση ορισμένων προσώπων και επίκληση της εθνικής ενότητας.
Η πρωθυπουργός Γιούλια Σβιριντένκο, άγνωστη σε πολλούς, έχει μείνει στη θέση της ώστε να διαχειριστεί την κρίση, παρότι είχε ρόλο στη διαμόρφωση του επίμαχου εποπτικού συμβουλίου της Energoatom. Η «αφάνεια» της, σημειώνει ο Rodnyansky, είναι βασικό προσόν: δεν απειλεί τον πρόεδρο και μπορεί να απορροφήσει την ευθύνη.
Ο Ροντνιάνσκι καταλήγει ότι ο Ζελένσκι δύσκολα θα αλλάξει πορεία από μόνος του. Μόνο εάν το σκάνδαλο, σε συνδυασμό με το ειρηνευτικό σχέδιο, τον φέρει αντιμέτωπο με προσωπικά δυσάρεστες επιλογές ίσως εξετάσει άλλη στάση.
Για τους δυτικούς εταίρους της Ουκρανίας, το κρίσιμο ερώτημα πλέον δεν είναι αν υπάρχει διαφθορά, αλλά αν η σημερινή ηγεσία αποτελεί ακόμη μέρος της λύσης ή έχει γίνει μέρος του προβλήματος.
Το τι θα γίνει με τον χρόνο που κερδίζουν στο μέτωπο οι Ουκρανοί στρατιώτες θα καθορίσει όχι μόνο την ποιότητα της ειρήνης, αλλά και ποιος τελικά θα την υπογράψει.
