Οι μεγάλες αλλαγές που φέρνει το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) για την περίοδο 2028-2034 προκαλούν ήδη μεγάλη αναταραχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανατρέπονται προνόμια που είχαν συγκεκριμένοι κλάδοι της ευρωπαϊκής οικονομίας για να δοθεί βάρος σε άλλους τομείς καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις σημερινές γεωπολιτικές προκλήσεις.
Δεν ήταν τυχαία η παρουσία των τρακτέρ στο κέντρο των Βρυξελλών την Πέμπτη, όσο βρίσκονταν σε εξέλιξη η σύνοδος κορυφής της ΕΕ, όπου ξεκίνησαν οι διαβουλεύσεις των κρατών-μελών για τον κοινό προϋπολογισμό με φόντο την ανάγκη στήριξης της Ουκρανίας. Οι αγρότες διαμαρτύρονταν, μεταξύ άλλων, για τη συγχώνευση της κοινής αγροτικής πολιτικής με τα ταμεία συνοχής της Ε.Ε, αντανακλώντας μαζί το 45% του κοινού προϋπολογισμού από το 70% που ισχύει σήμερα.
Μολονότι ο επόμενος κοινός προϋπολογισμός της ΕΕ αυξάνεται στα 2 τρισ. ευρώ, η Κομισιόν προτείνει την κατανομή 850 δισ. ευρώ στους «παραδοσιακούς τομείς» της κοινής αγροτικής πολιτικής, των ταμείων συνοχής, του ταμείου ασύλου και μετανάστευσης και των εξωτερικών συνοριακών ελέγχων. Τα κεφάλαια αυτά θα ενσωματώνονται σε ένα ταμείο που θα διαχειρίζονται απευθείας οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών σε ένα πλαίσιο ανάλογο του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Με αυτή την προτεινόμενη μεταρρύθμιση μειώνεται δραματικά ο ρόλος των περιφερειών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Προβλέπονται, επίσης, ελάχιστα όρια στην κατανομή κεφαλαίων: 300 δισ. ευρώ για τον αγροτικό τομέα, 218 δισ. για τις φτωχότερες περιοχές και 34 δισ. ευρώ για τη μετανάστευση.
Η Κομισιόν προτείνει τα υπόλοιπα κονδύλια να διατεθούν σε επενδύσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των κρατών-μελών (410 δισ. ευρώ), της άμυνας (130 δισ. ευρώ), της ψηφιακής μετάβασης και των τεχνολογιών απανθρακοποίησης. Στον κοινό προϋπολογισμό ενσωματώνεται, επίσης, η πρωτοβουλία «Global Europe» με κεφάλαια 200 δισ. ευρώ για τη στήριξη χωρών που βρίσκονται σε πορεία ένταξης, όπως η Ουκρανία και η Μολδαβία. Είναι ένα νέο «κεφάλαιο» στον προϋπολογισμό της Ε.Ε που έχει σκοπό να ανταποκριθεί στη θωράκιση της ΕΕ σε ένα διαφορετικό γεωπολιτικό τοπίο.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία άνοιξε το μεγαλύτερο πολεμικό μέτωπο στην ανατολική Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η διάρρηξη των σχέσεων της ΕΕ με το Κρεμλίνο και η πρόσφατη άρνηση των ΗΠΑ να στηρίξει τους ευρωπαίους εταίρους στο ΝΑΤΟ αναγκάζουν την Ε.Ε να θέσει σε προτεραιότητα την αμυντική βιομηχανία της. Αυτός είναι ο σκοπός, εξάλλου, του SAFE, το οποίο δημιουργήθηκε την περασμένη άνοιξη με κεφάλαια 150 δισ. ευρώ.
Εξασθένιση του ρόλου της Ευρώπης στην παγκόσμια οικονομία
Εκτός των γεωπολιτικών προκλήσεων, ο ρόλος της Ευρώπης ως μετρήσιμη δύναμη στην παγκόσμια οικονομία εξασθενεί την ώρα που οι ΗΠΑ πρωτοστατούν στην μάχη για την τεχνητή νοημοσύνη και η αμερικανική οικονομία έχει ήδη το πλεονέκτημα της ενιαίας παγκόσμιας δύναμης. Παράλληλα, η Κίνα κατάφερε να κάνει τεχνολογικά άλματα. Παίζει κομβικό ρόλο στη μεταποίηση και σε κρίσιμες ύλες, όπως είναι οι σπάνιες γαίες.
Αντίθετα, ολόκληροι κλάδοι των ευρωπαϊκών οικονομιών αντιμετωπίζουν σχεδόν υπαρξιακές προκλήσεις, όπως οι αυτοκινητοβιομηχανίες στη Γερμανία. Σε συνέντευξη που έδωσε ο Πασκάλ Σιριότ, επικεφαλής της AstraZeneca στη γαλλική εφημερίδα Le Monde, τόνισε πως θα μείνει η σκιά του φαρμακευτικού κλάδου στην Ευρώπη μέσα σε μια 15ετία εάν συνεχιστεί η εμπορική πολιτική στις ΗΠΑ, όπου οι δασμοί του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ πνίγουν το διεθνές εμπόριο.
Στις εκτενείς ξεχωριστές εκθέσεις τους έναν χρόνο πριν, ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, και ο Ενρίκο Λέτα, πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, επεσήμαναν τις προκλήσεις και τους κινδύνους για την ευρωπαϊκή οικονομία, προτρέποντας τις κυβερνήσεις να ολοκληρώσουν την τραπεζική ένωση, να ανοίξουν τον δρόμο στη δημιουργία ισχυρών ομίλων και να ενθαρρύνουν τις καινοτομίες. Το χάσμα της Ε.Ε με την αμερικανική οικονομία γίνεται σήμερα επικίνδυνο καθώς η κυβέρνηση των Ρεπουμπλικάνων έχει αποστασιοποιηθεί από τους ευρωπαίους συμμάχους.
Όπως αναφέρουν οι Financial Times, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ είναι διπλάσιο από την ΕΕ, ενώ οι πανίσχυροι τεχνολογικοί όμιλοι της Σίλικον Βάλλεϊ ορίζουν τη διεθνή ψηφιακή πραγματικότητα. Στον ενεργειακό τομέα, η Ε.Ε δεν εξαρτάται πια από την Gazprom αλλά από τις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της Νορβηγίας, των ΗΠΑ, της Αλγερίας, του Κατάρ και του Αζερμπαϊτζάν.
Κλειδί η συνοχή στις προτεραιότητες των κρατών-μελών αλλά όχι εύκολα επιτεύξιμη
Οπότε οι διαπραγματεύσεις για τον κοινό προϋπολογισμό της Ε.Ε αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία κάτω από αυτή τη συγκυρία. «Διαβουλεύσεις λαμβάνουν χώρα σε πολλά, διαφορετικά επίπεδα. Είναι σαν ένα τρισδιάστατο παιχνίδι σκακιού», δήλωσε ο Σεμπάστιαν Φίσερ, εκπρόσωπος της Γερμανίας στις ευρωπαϊκές επαφές για τον κοινό προϋπολογισμό. Προς το συμφέρον των χωρών-μελών της Ε.Ε που είναι καθαροί αποδέκτες των ευρωπαϊκών κονδυλίων, δηλαδή λαμβάνουν πιο πολλά από όσα συνεισφέρουν, είναι να μην αλλάξει το status quo του κοινού προϋπολογισμού.
Από την άλλη πλευρά, οι πλουσιότερες χώρες-μέλη, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, επιθυμούν μια πιο αυστηρή διαχείριση που να επικεντρώνεται στις σημερινές προκλήσεις της Ευρώπης. Για να περάσει ο κοινός προϋπολογισμός, δε, είναι απαραίτητη απόλυτη ομοφωνία, μια συνθήκη που η Ουγγαρία, παραδείγματος χάριν, μπορεί να την εκμεταλλευτεί ως μοχλό πίεσης προς το συμφέρον της.
Αν και ο κοινός προϋπολογισμός της ΕΕ αποτελεί μια συμπληρωματική πηγή για τη χρηματοδότηση έργων, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο για τον αγροτικό κλάδο και τα ταμεία συνοχής. Το ένα τρίτο των ευρωπαϊκών κονδυλίων στρέφονται στους αγρότες, οι οποίοι τονίζουν την ανάγκη να υπάρχει επισιτιστική ασφάλεια στην Ευρώπη. Οι αγρότες της Ε.Ε αντιδρούν έντονα, επίσης, στη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με τις χώρες Mercosur της Νότιας Αμερικής, δηλαδή την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Παραγουάη και την Ουρουγουάη.
Από την άλλη πλευρά, η Γερμανία προειδοποίησε ότι χωρίς τέτοιες συμφωνίες, οι οποίες θα ενισχύσουν τις εξαγωγές της, δεν θα μπορεί να επωμιστεί τα βάρη του επόμενου κοινού προϋπολογισμού των 2 τρισ. ευρώ. «Η Ευρώπη πρέπει τώρα να αποφασίσει: Θέλει να ξαναμπεί η Γερμανία σε τροχιά ανάπτυξης και έτσι να στηρίξει τη χώρα-μέλος με τις μεγαλύτερες εισφορές στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό;», ήταν το ερώτημα που έθεσε Γερμανός αξιωματούχος στο Politico λίγο πριν την έναρξη της συνόδου κορυφής την Πέμπτη.
