Ένας Ανατολίτης με Δυτική νοοτροπία, οθωμανικό παρελθόν, δυναμικό παρόν και επεκτατικό μέλλον. H Toυρκία αποτελεί ήδη κάτι περισσότερο από έναν υπολογίσιμο σύμμαχο -ή αντίπαλο- για όλες τις γειτονικές της χώρες στην Ανατολική Μεσόγειο, την Ευρώπη – και πέρα από αυτή. Πώς οι παλαιότεροι, μεταγενέστεροι και νεότεροι τουρκικοί πόλεμοι και συρράξεις διαμόρφωσαν μια ταχέως αναπτυσσόμενη πολεμική μηχανή, οθωμανικής/αυτοκρατορικής έμπνευσης, ικανής όχι μόνο να είναι αυτάρκης, αλλά και να εξάγει τόσα πολλά;
Ας δούμε πώς η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, προ των πυλών πιθανής εισόδου της στο φιλόδοξο ευρωπαϊκό πρόγραμμα SAFE, οδηγεί την τεχνολογική της άνοδο, δημιουργεί δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας και συνιστά μοχλό οικονομικής ανάπτυξης.
Από τον Μωάμεθ Β’ ξεκίνησαν όλα
Ξεκινώντας από το τεράστιο ορειχάλκινο πυροβόλο του Μωάμεθ B’ του Πορθητή, με το οποίο γκρέμισε τα -θεωρούμενα ως τότε απόρθητα- τείχη της Κωνσταντινούπολης, συνεχίζοντας με το διαβόητο επίλεκτο σώμα των Γενιτσάρων και φθάνοντας σήμερα στα αμέτρητα drones, που ξεπερνούν σε ποικιλία, ευελιξία, κόστος και αποτελεσματικότητα αυτά των υπερδυνάμεων, οι Τούρκοι διαχρονικά αποδεικνύονται ικανοί να εκμεταλλεύονται κάθε τι που τρέφει το διαχρονικό αυτοκρατορικό και επεκτατικό τους όραμα.
Τα ποσοτικά συγκριτικά μεγέθη (πληθυσμός, έκταση, αριθμοί) μπορεί να είναι ασύμμετρα αλλά δεν είναι τα πιο σημαντικά. Απόδειξη το μικρό Ισραήλ που έχει καταφέρει πολλαπλάσια, χωρίς να έχει αντίστοιχη τρισχιλιόχρονη αρχαία και βυζαντινή ιστορία μας, πάνω στην οποία βασίστηκε και ιδρύθηκε το νεότερο ελληνικό έθνος-κράτος.
Τα δεδομένα είναι αμείλικτα
Η πραγματική αναγέννηση των Τούρκων δεν ήρθε το 1922 αλλά με την πτώση της Πόλης το 1453. Το πυροβόλο που γκρέμισε τα τείχη, ήταν ιδέα Ούγγρου, αλλά δεν ήταν μόνο του: Το τουρκικό πυροβολικό διέθετε 70 πυροβόλα κατανεμημένα σε 14 πυροβολαρχίες. Αλλά ο χρηματοδότης και υποστηρικτής ήταν ο Σουλτάνος. Χωρίς τα δικά του κεφάλαια ο Ουρβανός θα είχε ψάξει για τρίτο ενδιαφερόμενο (ο πρώτος ήταν ο Παλαιολόγος, πλην όμως δεν είχε λεφτά να τον πληρώσει – σήμερα διάγουμε μιαν ακόμα στενότητα κονδυλίων…)
Είχαμε λοιπόν τότε έναν πολιορκητή, αποφασισμένο, επίμονο, με ισχυρότατες, πολλαπλάσιες δυνάμεις που τις ξόδευε χωρίς δεύτερη σκέψη διότι είχε τεράστια αποθέματα-εφεδρείες (κάτι σαν αυτό με την ΕΣΣΔ και συνεχίζει τώρα η Ρωσία…), αλλά που ταυτόχρονα εκμεταλλεύεται πρωτοποριακές τεχνολογίες, όπως το πυροβολικό, το ναυτικό αποκλεισμό, μέσω φρουρίων σε στρατηγικές θέσεις, μετακινήσεις πλοίων ακόμα και μέσω ξηράς, άνοιγμα σηράγγων για αιφνιδιασμό του αντιπάλου, κλπ.
Το πολεμικό ναυτικό ήταν πάντα το αδύνατό τους σημείο: από τις θρυλικές ναυμαχίες με το θωρηκτό «Αβέρωφ» ως την ταπεινωτική βύθιση δικού τους αντιτορπιλικού στην Κύπρο.
Σαφέστατα έκαναν -και κάνουν- λάθη. Πέρα από το πολεμικό ναυτικό, όπου διαχρονικά υστερούσαν, το πιο πρόσφατο λάθος ήταν η επιλογή του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400 που τους κόστισε την έξοδο από το – συγκριτικά πολύ πιο σημαντικό – πρόγραμμα F-35. Ήταν ένα σφάλμα-δώρο, που μας έκανε να κερδίσουμε [το χρόνο που έχασαν αυτοί] και έτσι να «γυρίσουμε το παιχνίδι» – να έχουμε το αεροσκάφος πρώτοι. Όμως αν ο Τραμπ άρει αύριο τις κυρώσεις, οι Τούρκοι θα ξαναμπούν στο πρόγραμμα (στο οποίο συμμετέχουν εξ’ αρχής ως ιδρυτικοί εταίροι).
Ο αναγνώστης και προσεκτικός μελετητής δεν μπορεί να αγνοήσει τα άλματα που έχει κάνει η Τουρκία, μέσω μιας επιτάχυνσης και κλιμάκωσης τις τελευταίες δεκαετίες.
Τουρκική αμυντική βιομηχανία και τουρκικές ένοπλες δυνάμεις σε ένα πλέγμα
Ιστορικά η τουρκική αμυντική βιομηχανία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την επεκτατική, πολεμική διπλωματία της Τουρκίας, αλλά και την οικονομία της. Κοινώς τη διπλωματία των όπλων και της οικονομικής ισχύος που απορρέει από την πρώτη. Κάτι που εμείς, όχι μόνο το έχουμε ξεχάσει, αλλά το έχουμε απορρίψει στην πράξη.
Αντίθετα οι γείτονές μας το ασπάζονται σε τέτοιο βαθμό που -εδώ και πολλές δεκαετίες- η αμυντική τους βιομηχανία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη στρατιωτική τους ανώτατη διοίκηση. Οι ένοπλες δυνάμεις τους είναι μέτοχοι και χρηματοδοτούν την αμυντική τους βιομηχανία, αποτελώντας ένα ενιαίο σύμπλεγμα οργανισμών που παράγει ισχύ, τεχνολογία και δισεκατομμύρια εσόδων μέσω εξαγωγών.
Περίπου το 70% των τουρκικών αμυντικών εταιρειών/βιομηχανιών είναι κρατικές ή ελέγχονται από την κυβέρνηση και τις ένοπλες δυνάμεις.
Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα η σύνδεση της Άμυνας με την οικονομική ανάπτυξη. Ο Ερντογάν εφαρμόζει εντατικότερα εδώ και 20 χρόνια αυτό που ο Πούτιν «ανακάλυψε» [ή σχεδίαζε προσεκτικά] στην Ουκρανία: Oτι μπορείς να βασίσεις μια οικονομία στον Πόλεμο, ακόμα κι αν υφίστασαι κυρώσεις, ακόμα και αν κάνεις μερικά λάθη ή υστερείς σε άλλους τομείς.
Οι αριθμοί δεν κάνουν ποτέ λάθος
Στην Τουρκία υπάρχουν σήμερα περίπου 3500 μικρές και μεγάλες αμυντικές εταιρείες, βιομηχανίες και βιοτεχνίες, που «τρέχουν» πάνω από 1100 στρατιωτικά προγράμματα. Εκεί απασχολούνται περί τους 110.000 εργαζόμενους. Ένας αριθμός που [θα έπρεπε να] σημαίνει πολλά για την Ελλάδα, που έχει βασίσει σχεδόν τα πάντα στον τουρισμό και τους «δορυφορικούς» τομείς.
Ο κύκλος εργασιών των ιδιωτικών αμυντικών βιομηχανιών της Τουρκίας υπερδεκαπλασιάστηκε μέσα σε 20 χρόνια: από ένα δισεκατομμύρια δολάρια που ήταν το 2000, στα 11 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020 (άλλες πηγές ανεβάζουν ακόμα περισσότερο τα αντίστοιχα ποσά).
Πέρα από το ότι καλύπτει ήδη το 80% των αμυντικών της αναγκών από την εγχώρια πολεμική της βιομηχανία (το ποσοστό αυτό ήταν μόλις 20% το 2004) η Τουρκία προβλέπεται φέτος να εξάγει όπλα αξίας 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων (αύξηση 65% σε σχέση με το 2024), με στόχο να φτάσει σύντομα τα 10 δισ. δολάρια. Από αυτά επενδύει περίπου τα τρία δισεκατομμύρια ετησίως. Είναι όχι μόνο αυτάρκης, αλλά διαθέτει και περίσσευμα, με το οποίο ανατροφοδοτεί περισσότερες εξαγωγές και την απαραίτητη έρευνα για ανάπτυξη νεώτερων, πιο εξελιγμένων συστημάτων.
Σύμφωνα με διεθνή αμυντικά ινστιτούτα και αναλυτές, η Τουρκία ανέβηκε ήδη ανάμεσα στους 10 μεγαλύτερους εξαγωγείς οπλικών συστημάτων παγκοσμίως.
Εφαρμόζοντας κινεζικού τύπου reverse engineering φροντίζουν ό,τι αγοράζουν να μπορούν να το παράγουν εγχώρια, αργά και μεθοδικά, βήμα-βήμα.
Απόδειξη η τεράστια πείρα και δυνατότητα μαζικής παραγωγής drones Βayraktar (που ήδη κατέχει το 65% της παγκόσμιας αγοράς μη επανδρωμένων στρατιωτικών οχημάτων, ενώ η κατασκευάστρια Baykar πρόσφατα εξαγόρασε την ιταλική Piaggio Aerospace, αποκτώντας πρόσβαση σε τεχνολογία αεροκινητήρων).
Άλλη απόδειξη η εξέλιξη του δικού τους μελλοντικού Stealth μαχητικού αεροσκάφους (στα πρότυπα του F-35), του ΚΑΑΝ [5ης γενιάς].
Τρία νέα αεροσκάφη τουρκικής σχεδίασης (μαχητικό ΚΑΑΝ, εκπαιδευτικά ΗURKUS, HURJET) και έξι διαφορετικά νέα drones πέταξαν για πρώτη φορά μέσα στην τελευταία δεκαετία.
Βαλλιστικοί πύραυλοι (Tayfun, Bora, Cenk) – με εμβέλεια ορισμένων τύπων έως τα Ιόνια νησιά.
To νέο τουρκικό άρμα μάχης Altay ξεκίνησε να παράγεται μαζικά πέρυσι και αναμένεται να μπει σε υπηρεσία φέτος.
Προγράμματα ναυπήγησης νέων φρεγατών και άλλων τύπων σκαφών επιφανείας, νέων υποβρυχίων (μερικά από αυτά πυρηνοκίνητα) και αεροπλανοφόρων (το πρώτο ήδη σε υπηρεσία και ναυπηγείται δεύτερο μεγαλύτερο).
Yπό ανάπτυξη σχέδιο STEEL DOME (από το 2024) για την δημιουργία ενός φιλόδοξου συστήματος αντιεαροπορικής αναχαίτησης επερχόμενων πυραύλων και drones, αντίστοιχο με αυτό του Ισραήλ, σε συνεργασία με ραντάρ και δορυφορικά συστήματα, που θα καλύπτει το σύνολο της τουρκικής επικράτειας.
Επίσης διαστημικοί δορυφόροι και – ενδεχομένως – μελλοντικά σχέδια για πυρηνικά όπλα, με βάση την προγραμματισμένη κατασκευή τριών τουλάχιστον εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας (το ένα στην Ανατολική Θράκη).
Κάποτε ήμασταν πρωτοπόροι. Μπορούμε να ξαναγίνουμε;
Η Ελλάδα διαθέτει ανώτερη ποιότητα σε πιλότους, εκπαίδευση, ικανότερους/εμπειρότερους ναυτικούς, ίσως και καλύτερους στρατηγούς και αξιωματικούς στην Ξηρά. Σύντομα θα έχουμε και ανώτερα όπλα (F-35, Bellhara). Παράλληλα όμως έχει απαξιώσει την αμυντική της βιομηχανία, ενώ σε τομείς -κρισιμότατους σήμερα- είχαμε κάποτε την πρωτοπορία: H Eλλάδα ήταν παγκοσμίως πρωτοπόρος στην ανάπτυξη UAV/Drones που πέταξαν το 1979 (σχεδόν πριν από μισό αιώνα!) με τον «ΠΗΓΑΣΟ» του ΚΕΤΑ (Κέντρου Ερευνών & Τεχνολογίας Αεροπορίας) – μιας υπηρεσίας της Πολεμικής Αεροπορίας [που στη συνέχεια ενσωματώθηκε σε άλλο τεχνικό τομέα].
Τα ελληνικής σχεδίασης και παραγωγής UAV/drones πέταξαν για λίγα χρόνια, αλλά παρέμειναν ως πρωτότυπα δοκιμών και μετά ξεχάστηκαν για… 40 χρόνια. Μέχρι που ήρθαν οι εξελίξεις της τεχνολογίας, την τελευταία δεκαετία, με κορύφωση τον πόλεμο στην Ουκρανία και τα τουρκικά Bayraktar. Μηδενίσαμε το κοντέρ και ξεκινάμε πάλι σχεδόν από το μηδέν.
Σήμερα υπάρχει ίσως μια τελευταία ευκαιρία να «ξυπνήσουμε». Καλές οι πανάκριβες φρεγάτες, που όμως θα δυσκολευτούν σε μαζικές επιθέσεις κορεσμού εν μέσω ηλεκτρονικού πολέμου. Καλές οι αγορές έτοιμων όπλων από το εξωτερικό. Όμως οι εποχές με τα «αντισταθμιστικά οφέλη» του επιστρεφόμενου «25%» για εγχώρια συμμετοχή στην παραγωγή έχουν παρέλθει.
Χρειάζεται να ξεκινήσουμε ένα «μοντέλο» σαν αυτό που ακολουθούν οι γείτονες, ή αν δεν μας αρέσει, κάτι ανάλογο του Ισραήλ, ή αντίστοιχου με το Κρατικό Εργοστάσιο Αεροπλάνων που έφτιαχνε στο Φάληρο ελληνικά αεροσκάφη, όπως το Τ3.Α «Βέλος» πριν… 100 χρόνια (η ΕΑΒ έκλεισε φέτος μισό αιώνα από την ίδρυσή της…)
Αξίζει να σημειωθεί ότι και το 1925 υπήρχαν μίζες στα εξοπλιστικά (με αξιοσημείωτη προτίμηση στα εισαγόμενα γαλλικά αεροσκάφη – Potez, Morane, Salmson – ενώ οι Βρετανοί ήταν προθυμότεροι, παραχωρώντας τεχνολογία εγχώριας κατασκευής…)
Κινήσεις προς τη σωστή κατεύθυνση…
Η Ελληνική κυβέρνηση το τελευταίο διάστημα δείχνει να κινείται προς την σωστή κατεύθυνση. Η δημιουργία του Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Έρευνας και Ανάπτυξης Καινοτομίας, οι διεθνείς τεχνολογικές συνεργασίες και συμπαραγωγές, η διάθεση κονδυλίων για Έρευνα και Ανάπτυξη και η ευρωπαϊκή «Αμυντική Αφύπνιση» (SAFE, re-arm) το αποδεικνύουν. Η ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία, με το πλέον αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της επανεκκίνησης των ναυπηγείων Σκαραμαγκά και Ελευσίνας δείχνει και αυτή να αναλαμβάνει τον εθνικής σημασίας ρόλο της.
Eπενδύσεις όπως αυτές της Μetlen στο Βόλο (και άλλες παρόμοιες πρόσφατες) ανοίγουν το δρόμο. Η Πολεμική μας Αεροπορία ακόμα υποφέρει από το πρόβλημα της πολυτυπίας, που είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες. Γίνεται μια προσπάθεια να λυθεί και αυτό.
Ενώ συμβαίνουν όλα αυτά απαιτούνται παράλληλα μεγαλύτερες ταχύτητες, έναντι των επιτευγμάτων στη γείτονα και των διογκούμενων απειλών και προκλήσεων. Οι περιφερειακές συρράξεις ξεσπούν αιφνιδιαστικά και δεν συνιστούν εφησυχασμό. Θα πρέπει στην εξίσωση αποτροπής να προστεθεί αντίστοιχο Εθνικό Όραμα και ένας τρόπος συμμετοχής/συνεργασίας όλων των ταλέντων που διαθέτουμε. Από τον απλό ερευνητή, επιστήμονα και εφευρέτη των startups μέχρι τους φοιτητές, την ίδρυση ειδικών νέων σχολών, την ενίσχυση/επανεκκίνηση των αμυντικών βιομηχανιών και – κυρίως – τη θέσπιση συγκεκριμένων στόχων και χρονοδιαγραμμάτων.
