Για να διασφαλίσει το μέλλον της στην αγορά καφέ εν μέσω κλιματικής αλλαγής, η Nestlé, ο μεγαλύτερος όμιλος καφέ παγκοσμίως, επενδύει σημαντικά στην ανάπτυξη νέων ποικιλιών φυτών στην πόλη Τουρ της Γαλλίας. Ωστόσο, οι επικριτές προειδοποιούν ότι από αυτό επωφελείται κυρίως ο ίδιος ο όμιλος, αναφέρει δημοσίευμα της Die Welt.
Η διαδικασία φαίνεται σχεδόν βίαιη: ένας ερευνητής κόβει το νεαρό φυτό καφέ από το στέλεχός του. Στη συνέχεια, αφαιρεί την κορυφή ενός δεύτερου, το χαράζει, ενώνει τα δύο μέρη και τα τυλίγει με κολλητική ταινία. Έτοιμη η διασταύρωση Arabica και Robusta. Το φαινομενικά απλό πείραμα, που διεξάγεται σε θερμοκήπιο της Nestlé στην Τουρ της Γαλλίας, στοχεύει στην εύρεση του ιδανικού φυτού για τον καφέ του μέλλοντος – και στη διάσωση της καθημερινής συνήθειας εκατομμυρίων καταναλωτών, αναφέρει το δημοσίευμα.
Περισσότερα από τρία δισεκατομμύρια φλιτζάνια καφέ καταναλώνονται καθημερινά, και ένα στα επτά από αυτά προέρχεται από τη Nestlé. Όμως, ο καφές είναι ένας από τους χαμένους της κλιματικής αλλαγής: η ζέστη, οι ξηρασίες και οι μυκητολογικές ασθένειες μειώνουν τις σοδειές. Σε ορισμένες χώρες, η παραγωγή έχει καταρρεύσει κατά δύο τρίτα μέσα σε 25 χρόνια. Μέχρι το 2050, προειδοποιούν οι ερευνητές, η προσφορά θα μπορούσε να μειωθεί στο μισό – ενώ η ζήτηση θα διπλασιαστεί.
Διακυβεύονται έσοδα δισεκατομμυρίων για την Nestlé
Για τον μεγαλύτερο όμιλο καφέ στον κόσμο, διακυβεύονται έσοδα δισεκατομμυρίων. Η Nestlé πραγματοποιεί περίπου το ένα τέταρτο του τζίρου της με προϊόντα καφέ. Στα εργαστήριά του, ο όμιλος αναζητά επομένως τρόπους για να αποτρέψει την επικείμενη κρίση εφοδιασμού στον καφέ. Η Nestlé δαπανά σημαντικά ποσά γι’ αυτό: σχεδόν δύο δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως επενδύονται στην έρευνα και την ανάπτυξη, με ένα μεγάλο μέρος αυτών να αφορά τον καφέ, αναφέρει το δημοσίευμα.
Ωστόσο, περιβαλλοντικές οργανώσεις και επικριτές αμφιβάλλουν για το ποιον ωφελούν πραγματικά αυτές οι καινοτομίες: τους καλλιεργητές καφέ – ή μήπως πρωτίστως τον όμιλο; Ειδικά καθώς ο ελβετικός γίγαντας τροφίμων δέχεται συχνά κριτική για τις μεθόδους του. Πρόσφατα, η Nestlé ενεπλάκη σε ένα σκάνδαλο σχετικά με παράνομα φίλτρα μεταλλικού νερού. Στη μάχη για τον καφέ, ο όμιλος πρέπει τώρα να αντιμετωπίσει την κατηγορία ότι με τα μέτρα του δημιουργεί νέες εξαρτήσεις. Διότι πολλά από τα φυτά στα οποία η Nestlé διεξάγει έρευνα μπορούν να πολλαπλασιαστούν μόνο στο εργαστήριο.
Παρόλα αυτά, τα φυτάρια, μεγέθους λίγων μόλις χιλιοστών, μέσα στα γυάλινα δοχεία τους φαίνονται αβλαβή. Οι αμφιλεγόμενοι μικροσκοπικοί οργανισμοί στο εργαστήριο της Τουρ φέρουν ονόματα όπως «Star 4» ή «Roubi 1» και είναι οι νεότερες δημιουργίες των ερευνητών της Nestlé. Θα χρειαστεί περίπου ενάμισης χρόνος μέχρι τα «έμβρυα καφέ», όπως τα αποκαλούν οι βοτανολόγοι του ομίλου, να γίνουν αρκετά μεγάλα φυτάρια ώστε να μπορούν να μεταφυτευτούν σε χώρες καλλιέργειας όπως το Εκουαδόρ, η Ακτή Ελεφαντοστού ή η Ταϊλάνδη.
Εκτοξεύονται οι τιμές του καφέ Arabica και Robusta
Σε αυτές τις χώρες, η εξέλιξη των τιμών τα τελευταία χρόνια έχει επιδεινώσει την κρίση του καφέ. Οι κόκκοι Arabica έχουν τριπλασιαστεί σε τιμή μέσα σε πέντε χρόνια, ενώ οι ποικιλίες Robusta έχουν τετραπλασιαστεί. Για τους μικροκαλλιεργητές, αυτό ακούγεται σαν ευλογία – στην πραγματικότητα όμως, ελάχιστα ωφελούνται. Διότι η μεγαλύτερη αύξηση της αξίας προκύπτει από την επεξεργασία, κατά το καβούρδισμα στις βιομηχανικές χώρες. Στις χώρες γύρω από τον Ισημερινό, όπου το ευαίσθητο φυτό ευδοκιμεί στα υψίπεδα, μόνο ένα μικρό μέρος του κέρδους καταλήγει στους παραγωγούς.
Η δυσαρέσκεια γι’ αυτό αυξάνεται. Στη Λατινική Αμερική, πέρυσι, αγρότες προχώρησαν σε συμβολικές καύσεις σακιών καφέ της Nestlé, κατηγορώντας τον όμιλο για πρακτικές που τους ωθούν στη φτώχεια και στην εξάρτηση μέσω χαμηλών τιμών. Οι εικόνες έκαναν τον γύρο του κόσμου, προκαλώντας αρνητική δημοσιότητα σε μια περίοδο που η Nestlé ήδη αντιμετωπίζει έντονες προκλήσεις, όπως η συνεχής αλλαγή CEO. Τον Σεπτέμβριο, ο Philipp Navratil ανέλαβε την ηγεσία, καλούμενος να φέρει σταθερότητα, ειδικά στην αγορά του καφέ, που αντιπροσωπεύει σημαντικό μέρος των εσόδων του ομίλου.
Η Nestlé επενδύει δισεκατομμύρια στην έρευνα νέων ποικιλιών καφέ, με στόχο να προστατεύσει τη σοδειά από την κλιματική αλλαγή. Στην πόλη Τουρ, η ερευνητική μονάδα του ομίλου αναπτύσσει φυτά Arabica και Robusta πιο ανθεκτικά σε ξηρασία, παγετό και ασθένειες. Οι επιστήμονες κόβουν και ενώνουν νεαρά φυτά με ειδικές τεχνικές, δημιουργώντας υβρίδια που μπορούν να πολλαπλασιαστούν μόνο υπό ελεγχόμενες εργαστηριακές συνθήκες. Τα φυτάρια, σε γυάλινα δοχεία και υπό συνθήκες 24 βαθμών Κελσίου και υγρασίας 65%, μεγαλώνουν κάτω από αυστηρούς κανόνες καθαριότητας και περιορισμένης πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί η ακεραιότητά τους.
Υπεύθυνος για το πρόγραμμα είναι ο γεωπόνος Stefan Canz, που συντονίζει το «Nescafé Plan», ένα πρόγραμμα βιωσιμότητας δισεκατομμυρίων για αγρότες σε όλο τον κόσμο. Ο Canz ταξιδεύει σε χώρες παραγωγής, εκπαιδεύει αγρότες και διανέμει τα φυτάρια, δωρεάν στις περισσότερες περιοχές καλλιέργειας, και με μικρή επιβάρυνση σε χώρες υψηλού εισοδήματος, όπως το Βιετνάμ, όπου τα έσοδα επιστρέφουν σε τοπικούς μισθούς και υποδομές.
H κριτική που δέχεται η Nestlé
Παρά την προσπάθεια, η Nestlé δέχεται κριτική. Ο κίνδυνος, σύμφωνα με το Fairtrade και το WWF, είναι οι αγρότες να εξαρτηθούν από τα εργαστηριακά υβρίδια και να βρεθούν παγιδευμένοι σε έναν κύκλο χρέους, αφού τα φυτά πολλαπλασιάζονται μόνο υπό ελεγχόμενες συνθήκες. Η ισχύς παραμένει άνισα κατανεμημένη, καθώς ο όμιλος αγοράζει περίπου το 10% της παγκόσμιας παραγωγής και μπορεί να υπαγορεύει τους όρους, ενώ οι μικροκαλλιεργητές παραμένουν στο πρώτο στάδιο της αλυσίδας αξίας, λαμβάνοντας το μικρότερο μερίδιο από το τελικό κέρδος.
Οι μέθοδοι πολλαπλασιασμού παραμένουν συμβατικές, χωρίς γενετική μηχανική, με διασταυρώσεις και αλληλούχιση του γονιδιώματος. «Δεν αλλάζουμε το γονιδίωμα των φυτών και δεν χρησιμοποιούμε γενετική μηχανική», τονίζει ο Canz, ενώ ειδικοί όπως ο Thomas Eckel επισημαίνουν ότι μια γενετικά τροποποιημένη ποικιλία θα αντιμετωπιζόταν με έντονη κοινωνική αντίδραση και οικονομικό ρίσκο για τον όμιλο.
Η διαδικασία στην Τουρ φαίνεται βίαιη στα μάτια του κοινού. Παρά την τεχνική πολυπλοκότητα, τα αποτελέσματα είναι μακροπρόθεσμα. Οι κόκκοι του μέλλοντος θα καρποφορήσουν μόνο μετά από αρκετά χρόνια, και η τελική επιτυχία εξαρτάται από την αγορά και τις κλιματικές συνθήκες στις χώρες παραγωγής, σημειώνει η Die Welt.
Ειδικοί και επιχειρηματίες παραδέχονται την αναγκαιότητα έρευνας νέων φυτών, τονίζοντας όμως ότι οι μικροκαλλιεργητές παραμένουν περιορισμένοι στο μερίδιό τους στην αξιακή αλυσίδα. «Οι καλλιεργητές μπορεί να έχουν υψηλότερες αποδόσεις, αλλά παραμένουν στο πρώτο στάδιο και λαμβάνουν το μικρότερο μέρος του κέρδους», λέει ο Felix Ahlers, ιδρυτής της εταιρείας καφέ Solino.
Η Nestlé προσπαθεί να εξασφαλίσει το μέλλον του καφέ, αλλά η αβεβαιότητα παραμένει. Η κρίση της κλιματικής αλλαγής, οι μειωμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και οι ανισότητες στην αλυσίδα αξίας καθιστούν σαφές ότι, παρά τα εργαστήρια και τα νέα φυτά, η τύχη του καφέ του μέλλοντος θα καθοριστεί κυρίως από την αγορά και το κλίμα.
